Το πεντακοσάρικο με παράσταση της Αγίας Σοφίας σχεδιάστηκε το 1921 από την American Banknote Company και παραδόθηκε το 1923 ταυτόχρονα με τη Συνθήκη των Σεβρών, όταν το θωρηκτό «Αβέρωφ» βρισκόταν αγκυροβολημένο στην Πόλη, όπου είχαν αποβιβαστεί ελληνικά αγήματα με στόχο την πραγματοποίηση της Μεγάλης Ιδέας.
Το πεντακοσάρικο δεν κυκλοφόρησε όμως ποτέ λόγω… πληθωρισμού (κατά την επίσημη δικαιολογία).
Το σπάνιο δείγμα είναι αρχειακό.
Αν ρωτήσεις τον σύγχρονο Αθηναίο πού είναι ο Ιλισσός ποταμός, πιθανότατα δεν γνωρίζει αφού από το 1960 το ποτάμι ήταν πλήρως καλυμμένο (οι εργασίες είχαν ξεκινήσει επί Μεταξά) και δεν φαίνεται πλέον. Στα χρόνια της Παλιάς Πόλης όμως, ήταν το σπουδαιότερο σε σημασία ποτάμι και ακολουθούσε ο Κηφισός.
Ο Ιλισός ή ο Ιλισσός πηγάζει από τις πλαγιές του Υμηττού, διασχίζει τα νοτιοανατολικά σύνορα της παλιάς πόλης και τα τελευταία χρόνια μαζί με τον Κηφισό, ενώ σήμερα ακολουθεί τη δική του πορεία μέχρι το φαληριακό κόλπο.
Μπορούμε εύκολα να παρακολουθήσουμε τη πορεία του μέσω των σύγχρονων οδών Μιχαλακοπούλου, Βασιλέως Κωνσταντίνου και Καλλιρόης (ονομασία της γνωστής, από την αρχαιότητα, πηγή κοντά στην σημερινή εκκλησία της Αγίας Φωτεινής, που έδινε το πιο κρυσταλλικό πόσιμο νερό)
Αθήνα, 1937, κάλυψη Ιλισού. Ο Διοικητής Πρωτευούσης (επί δικτατορίας Μεταξά) Κωνσταντίνος Κοτζιάς επισκέπτεται τα έργα της κάλυψης Ιλισού. Στις αρχές του 20ου αιώνα ολόκληρη η περιοχή μεταξύ Ιλισού και Υμηττού είχε κηρυχθεί αναδασωτέα και είχε φυτευτεί.
Στη δεκαετία του ’50 ολοκληρώθηκε η κάλυψη της κοίτης του ποταμού και τη θέση του ποταμού πήραν οι οδοί Μιχαλακοπούλου, Βασιλέως Κωνσταντίνου και Καλλιρόης. Το έργο είχε ξεκινήσει το 1939 και το θεμελίωσε ο Μεταξάς με τη χαρακτηριστική φράση : «Θάπτομεν τον Ιλισόν».
Ο Ιλισός το 1910 περίπου στο ύψος της Καλλιρρόης
Λίγα μόνο χιλιόμετρα μακριά από το κέντρο της Αθήνας, στο Ίλιον, βρίσκεται μία καταπράσινη έκταση 250 περίπου στρεμμάτων, μη ορατή από τον κεντρικό δρόμο, μ’ έναν επιβλητικό γοτθικό Πύργο με πολυγωνικούς πυργίσκους, επάλξεις και τοξωτά παράθυρα να δεσπόζει στον χώρο, δημιουργώντας ένα σκηνικό που θυμίζει παραμύθι.
Πρόκειται για το κτήμα του Πύργου της Βασιλίσσης, ένα σχετικά άγνωστο μνημείο της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας, το οποίο συνορεύει με το Πάρκο Τρίτση.
Το κτήμα αυτό ήταν αρχικά τούρκικο τσιφλίκι και μετά την απελευθέρωση μεταβιβάστηκε σε Έλληνες και στη συνέχεια στους Άγγλους Τζον Γουίλιαμς και Τζορτζ Μάιλς, οι οποίοι έφτιαξαν εκεί ένα αγρόκτημα, με αμπέλια και οπωροφόρα δένδρα.
Η έκταση αυτή αγοράστηκε το 1848 από τη βασίλισσα Αμαλία, γνωστή για την αγάπη που έτρεφε για τη γη μία και καθ’ όλη τη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα (1832 – 1862) προσπαθούσε να δημιουργεί όμορφους χώρους πρασίνου στην Αθήνα, αρχίζοντας από έναν μικρό κήπο στην πρώτη τους κατοικία, στην πλατεία Κλαυθμώνος, και αργότερα τον κήπο των Ανακτόρων, στην πλατεία Συντάγματος.
Η Αμαλία, θέλοντας να δημιουργήσει στο Ίλιον ένα πρότυπο και σύγχρονο κέντρο γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής, αγόρασε και τα διπλανά αγροτεμάχια και έτσι το 1861 το κτήμα είχε μία έκταση 2.500 στρεμμάτων. Είχε προσλάβει ειδικούς αμπελουργούς από τα Μέγαρα ώστε να διαμορφωθεί ο αμπελώνας, έφερε πολλά οικόσιτα ζώα (άλογα, αγελάδες, κότες, πρόβατα της ράτσας «μερινό»), φυτά, οπωροφόρα δένδρα, φιστικιές (τα φιστίκια ήταν το αγαπημένο της σνακ), ελαιόδεντρα, κυπαρίσσια και ένα είδος φοίνικα, τις ουασιγκτόνιες, που ο κορμός τους της θύμιζε τους ελληνικούς κίονες και το άνοιγμα, πάνω, το στέμμα.
Γύρω από το κτήμα υπήρχαν (και υπάρχουν) έξι φυσικοί λόφοι και η Αμαλία έδωσε εντολή να φτιαχτεί άλλος ένας, έτσι ώστε να γίνουν επτά, μια και θεωρούσε το νούμερο αυτό σημαδιακό. Στους λόφους έδωσε ονόματα Αργοναυτών και το κτήμα ονομάστηκε «Επτάλοφος», όπως ονομάζεται αλλιώς η Κωνσταντινούπολη.
Στη θέση ενός παλιού πύργου που υπήρχε στο κτήμα η Αμαλία έχτισε έναν καινούργιο, γοτθικού ρυθμού, με μία μεσογειακή προσθήκη –ένα μπαλκόνι–, η ανέγερση του οποίου άρχισε το 1851, αγνώστου μέχρι σήμερα αρχιτέκτονα. Επειδή ο Όθωνας αναπολούσε συχνά με νοσταλγία τον τόπο που γεννήθηκε η Αμαλία, προσπάθησε ο πύργος αυτός στο Ίλιον να μοιάζει με τον πύργο του Hochenschwangau της Βαυαρίας, πρώην κατοικία του συζύγου της. Τα εγκαίνια του Πύργου έγιναν τον Αύγουστο του 1854, την ημέρα γενεθλίων του πεθερού της και πατέρα του Όθωνα, Λουδοβίκου, τον οποίο η Αμαλία αγαπούσε ιδιαίτερα και ήθελε μ’ αυτόν τον τρόπο να τιμήσει αλλά και να ευχαριστήσει.
Ο Πύργος αποτελείται από δύο ορόφους 102 μέτρων ο καθένας. Στο Ισόγειο βρίσκεται μία μεγάλη αίθουσα υποδοχής και η περιστροφική σκάλα, ο κεντρικός άξονας της οποίας είναι ο κορμός από ένα κυπαρίσσι, οδηγεί στη μεγάλη αίθουσα του πρώτου ορόφου με την ιδιαίτερη, πλούσια διακόσμηση στους τοίχους και την οροφή, τα εμβλήματα και τους θυρεούς, καθώς επίσης και τα δύο μικρά βοηθητικά δωμάτια.
Το δε πάτωμα είναι από ξύλινο παρκέ στο ύφος που σχεδίασε ο Γκαίρντερ τα δάπεδα στα Ανάκτορα της Αθήνας. Επί γερμανικής κατοχής ο πύργος επιτάχθηκε και τα έπιπλα που υπήρχαν στις αίθουσες καταστράφηκαν. Τα έπιπλα που βρίσκονται σήμερα εκεί είναι ακριβή αντίγραφα των αυθεντικών, εκτός από τον πολυέλαιο, ο οποίος είναι από τα χρόνια της Αμαλίας. Το αξιοσημείωτο δε είναι ότι μέσα στον πύργο δεν υπήρχαν τουαλέτες και μαγειρείο. Αυτά βρίσκονταν σε πλαϊνά κτίρια τα οποία διασώζονται μέχρι σήμερα.
Το κτήμα αυτό δεν συγκινούσε ιδιαίτερα τον Όθωνα, και έτσι η Αμαλία πήγαινε εκεί μόνη της και λέγεται ότι δεν κοιμήθηκε ποτέ στον πύργο. Όταν πέθανε ο Όθωνας, το κτήμα αγοράστηκε από τον βαρόνο Σίμωνα Σίνα και το 1897 πουλήθηκε στον Γεώργιο Παχύ. Οι δύο του κόρες, Λαυρία και Ελένη, μετά τον θάνατο του πατέρα τους κληρονόμησαν το κτήμα, κατά το ήμισυ. Η Λαυρία αγόρασε το μερίδιο από την αδελφή της και έτσι μετά τον γάμο της με τον γιο του Σερπιέρη, Φερνινάρδο, το κτήμα πέρασε στην οικογένεια Σερπιέρη. Ο σημερινός ιδιοκτήτης, Ιωάννης Σερπιέρης, είναι ο 5oς απόγονος της οικογένειας του Ιταλού Ιωάννη Βαπτιστή Σερπιέρη (Giovanni Battista Serpieri) που άρχισε να δραστηριοποιείται επαγγελματικά στην Ελλάδα το 1864, με τα μεταλλεία του Λαυρίου.
Με νόμο του μεσοπολέμου που απαγόρευε τη μεγάλη ακίνητη περιουσία, η οικογένεια Σερπιέρη αναγκάστηκε να παραχωρήσει το μεγαλύτερο μέρος του Κτήματος στο Ελληνικό Δημόσιο και να κρατήσει μόνο 250 στρέμματα μέσα στα οποία βρίσκεται σήμερα και ο Πύργος Βασιλίσσης, ο οποίος έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο.
Το κτήμα του Πύργου Βασιλίσσης υπήρξε πρότυπο κτήμα όχι μόνο στα χρόνια της Βασίλισσας Αμαλίας αλλά και μετά τη δημιουργία της πρώτης εταιρίας «Αγροτική Εταιρεία Πύργος Βασιλίσσης A.E.» από τη Λαυρία, το 1931. Ο δε γιος της Λαυρίας έκανε σπουδές στη Γαλλία πάνω στην παραγωγή κρασιού και βερμούτ. Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα της εφημερίδας «Καθημερινή» με ημερομηνία 23 Ιουνίου του 1937:
«Συνεχίζομεν την επίσκεψίν μας εις την Πανελλήνιον Γεωργικής Έκθεσιν. Ένα καλλιτεχνικόν περίπτερον, έργον του αρχιτέκτονος κ. Ανδρέα Ρονκάν παρουσιάζει ποικίλον ενδιαφέρον. Είναι το περίπτερον της Αγροτικής Εταιρείας Πύργος Βασιλίσσης. Ένα έργον το οποίον ήρχισεν η Βασίλισσα Αμαλία, συνεχίσθη από διαφόρους και έγινε σήμερον ένα πρώτης τάξεως αγροτικόν και κτηνοτροφικόν κέντρον, το οποίο όχι μόνον προμηθεύει την πρωτεύουσαν, την Ελλάδα και το εξωτερικόν με τα εκλεκτότερα προϊόντα του, αλλά και αποτελεί πρότυπον καλώς και επιστημονικώς καλλιεργουμένου κτήματος δι’ όλους τους πέριξ γεωργούς, ποικιλοτρόπως βοηθηθέντες… Αλλά το σπουδαιότερον προϊόν, που γνωρίζει όλος ο κόσμος είναι τα περίφημα κρασιά της εταιρείας “Πύργου Βασιλίσσης”, που έχουν αποκτήσει όχι μόνον πανελλήνιον, αλλά παγκόσμιον φήμην. Δεν υπάρχει ξενοδοχείον, δεν υπάρχει εστιατόριον, δεν υπάρχει κέντρον όπου να μην ακούτε “Τουρ λα Ρεν” ή “Σατώ λα Ρεν”… Εκτός δε από τα κρασιά η Εταιρεία του Πύργου Βασιλίσσης παρήγαγε στο παρελθόν και το εξαιρετικό βερμούτ “Τόρρε”».
Η παράδοση παραγωγής εκλεκτών κρασιών συνεχίζεται ακόμη και σήμερα. Στον 42 στρέμματα αμπελώνα καλλιεργούνται εξαιρετικές ποικιλίες σταφυλιών και μέσα στο διατηρητέο αλλά εξοπλισμένο με σύγχρονα μηχανήματα οινοποιείο-εμφιαλωτήριο παράγονται 17.000-18.000 φιάλες από τα επώνυμα κρασιά «Επτάλοφος», «Ίλιον» και «Μαλαγουζιά», τα οποία δεν κυκλοφορούν στην αγορά αλλά πωλούνται μόνο στο πωλητήριο του κτήματος.
Εκτός από τα αμπέλια στο κτήμα υπάρχουν ελιές, οι περισσότερες από τα χρόνια της Αμαλίας, φιστικιές, αμυγδαλιές, μουριές, ενώ καλλιεργούνται και αρωματικά φυτά και βότανα τα οποία πωλούνται κι αυτά στο πωλητήριο του κτήματος.
Επίσης, υπάρχουν άλογα, κότες και μελίσσια. Η ενοικίαση των στάβλων, εκτός από ένα έσοδο για το κτήμα, δίνει τη δυνατότητα σε ιδιοκτήτες αλόγων να τα αφήνουν μέσα σ’ ένα ιδανικό περιβάλλον είτε για φιλοξενία είτε για προπόνηση προκειμένου αυτά να συμμετάσχουν σε αγώνες.
Η περιβαλλοντική και οικολογική συνείδηση είναι εμφανής παντού μέσα στο κτήμα. Βιολογικές καλλιέργειες, γεωτρήσεις, κομποστοποίηση με τη βοήθεια της οποίας οργανική ύλη (υποπροϊόντα της οινοποίησης, κοπριά αλόγων κ.ά.), μετατρέπεται σε ανόργανα στοιχεία – βιολογικό λίπασμα – απαραίτητα για τα φυτά και τις καλλιέργειες, δηλώνουν την αγάπη και τα τον σεβασμό των ιδιοκτητών για το περιβάλλον αλλά και του υψηλού επιπέδου εκμετάλλευσης του κτήματος.
Στο πλαίσιο της πληροφόρησης αλλά και της ευαισθητοποίησης των πολιτών γύρω από τα περιβαλλοντικά θέματα, έχει παραχωρηθεί ένα μέρος του κτήματος στον μη κερδοσκοπικό οργανισμό «Οργάνωση Γη – Κέντρο της Γης», όπου οι επισκέπτες ενημερώνονται για τις ευεργετικές επιδράσεις που έχει στην ψυχική υγεία η επαφή του ανθρώπου με τη φύση.
Η επίσκεψη-ξενάγηση στο υπέροχο αυτό κτήμα με τους κατάφυτους περιποιημένους κήπους με τα σιντριβάνια και τα αγάλματα τελειώνει με μία γευστική δοκιμή κρασιών από αμπέλια βιολογικής καλλιέργειας, συνοδευόμενα από καπνιστά τυριά και χορτόπιτες αλλά και τις συμβουλές από το εξειδικευμένο προσωπικό για το πώς μπορεί να συνδυαστεί το φαγητό με το κατάλληλο κρασί. (wine pairing)
Αποχαιρετώντας αυτόν τον μικρό παράδεισο αλλά και ιστορικό χώρο της Αττικής χαίρεσαι αφάνταστα που είχες την εμπειρία της επίσκεψης – ταξίδι στο παρελθόν, η οποία δίνει ταυτόχρονα τροφή για πολλές σκέψεις για το παρόν και το μέλλον. Θαυμάζεις τους ανθρώπους με όραμα το οποίο πραγματοποιούν με συνέπεια και επαγγελματισμό, με στόχο το κοινό καλό.
Αγανακτείς όμως όταν σου έρχεται στο μυαλό το χάλι στο οποίο βρίσκονται τα Ανάκτορα στο Τατόι ή το Πάρκο Τρίτση, το οποίο συνορεύει με το κτήμα του Πύργου Βασιλίσσης και έχει αφεθεί στην τύχη του να καταρρέει, έρμαιο μικροσυμφερόντων και μικροπολιτικής. Θυμώνεις όταν σκέφτεσαι πώς θα μπορούσαν να είχαν αξιοποιηθεί όλα αυτά, προσφέροντας γνώση και συγκίνηση στον κάθε επισκέπτη αλλά και οφέλη στον τόπο. Αρκεί να μην υπήρχαν οι εμπάθειες, η άγνοια ή η προσπάθεια διαγραφής της ιστορίας και οι αγκυλώσεις των κρατικών παρεμβάσεων που αποτελούν συχνά τροχοπέδη για την ιδιωτική πρωτοβουλία.
Δρόμοι που έγιναν φυσικό σκηνικό για γυρίσματα. Σπίτια που άνοιξαν τις πόρτες τους για να υποδεχτούν κινηματογραφικά συνεργεία. Επαγγελματικές εγκαταστάσεις που άλλαξαν ταυτότητα ώστε να υπηρετήσουν το σενάριο της εκάστοτε ταινίας. Χώροι που κατέγραψε η κάμερα και παρά το πέρασμα των χρόνων μένουν αναλλοίωτοι στην οθόνη.
Χάρη στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο, δεκάδες γωνιές της Αθήνας απέκτησαν νέα ζωή αφού συνδέθηκαν στο συλλογικό ασυνείδητο του κοινού με τις περιπέτειες γνωστών πρωταγωνιστών. Ακόμα και σήμερα, πολλές δεκαετίες αργότερα από την πρώτη τους εμφάνιση στη μεγάλη οθόνη, οι χώροι αυτοί κουβαλούν τη φόρτιση των γυρισμάτων και έχουν γίνει τοπόσημα της ευρύτερης περιοχής όπου βρίσκονται.
Τα περισσότερα βέβαια στέκουν εκεί αγέρωχα, κρύβοντας καλά τα μυστικά των γυρισμάτων που φιλοξένησαν από τα μάτια των περαστικών. Σε όλα αυτά τα μέρη επιστρέφουν τώρα «ΤΑ ΝΕΑ» για τα συναντήσουν στην τωρινή τους κατάσταση και έχοντας πάντα κατά νου το «ένδοξο» παρελθόν τους.
Το πιο χαρακτηριστικό σπίτι-ενθύμιο του ελληνικού κινηματογράφου είναι η «οικία Κοκοβίκου». Το σπίτι δηλαδή όπου έγιναν τα γυρίσματα της ταινίας «Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα» του Γιώργου Τζαβέλλα και βρίσκεται στην Πλάκα. Στην οδό Τριπόδων 32, τον παλαιότερο δρόμο της Αθήνας που διατηρεί το ίδιο όνομα εδώ και 25 αιώνες. Στη σκιά της Ακρόπολης, έγινε η «φωλίτσα» του Αντωνάκη και της Ελενίτσας, του Γιώργου Κωνσταντίνου και της Μάρως Κοντού δηλαδή.
Για τις ανάγκες της ταινίας, η αυλή μετατράπηκε σε πλατό και το νεοκλασικό διώροφο που χτίστηκε στα 1800 ως στέγη της τουρκικής στρατιωτικής διοίκησης γέμισε κόσμο. Σήμερα, διατηρείται ακόμα ο γαλάζιος σκελετός του και η χαρακτηριστική μακριά σκάλα, ωστόσο είναι ακατάλληλο προς επίσκεψη εξαιτίας των ανασκαφών που έφεραν στο φως αρχαιολογικά ευρήματα. Είναι βέβαια πόλος έλξης δεκάδων επισκεπτών που αγάπησαν την ταινία.
Το σπίτι απαλλοτριώθηκε το 1979 για αρχαιολογικούς σκοπούς. Λόγω του ιδιαίτερου χαρακτήρα του, χαρακτηρίστηκε το 1995 ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο από το υπουργείο Πολιτισμού και δύο χρόνια αργότερα παραχωρήθηκε η χρήση του στην ΕΣΗΕΑ. Στις αρχές του 2000 ξεκίνησαν ανασκαφές στην αυλή και στο εσωτερικό του που αποκάλυψαν αρκετά ευρήματα από την κλασική εποχή αλλά και το Βυζάντιο. Ωστόσο, τον Σεπτέμβριο του 2014 ανακοινώθηκε η απόφαση εκποίησής του στο πλαίσιο αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας μέσω του ΤΑΙΠΕΔ. Η τιμή εκκίνησής του στον διαγωνισμό είχε οριστεί στα 900.000 ευρώ, ένα υψηλό ποσό για τα 411,37 τετραγωνικά του οικοπέδου και τα 266 τετραγωνικά του κτίσματος. Μετά τις αντιδράσεις που προκάλεσε η είδηση της εκποίησης, δεν εμφανίστηκε καμία προσφορά εξαγοράς του στην ηλεκτρονική δημοπρασία και παραμένει μέχρι σήμερα αναξιοποίητο.
Η Βίλα της Φίνος Φιλμ
Αγαπημένη έδρα των ταινιών της Αλίκης Βουγιουκλάκη είναι η μονοκατοικία επί της οδού Γούναρη 16 στην Κηφισιά. Εκεί φιλοξενήθηκαν τα γυρίσματα πολλών ταινιών της Φίνος Φιλμ με πρωταγωνίστρια την ξανθιά ηθοποιό, όπως «Η Αλίκη στο Ναυτικό» και «Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο».
Ακόμα και σήμερα το σπίτι διατηρεί τη χαρακτηριστική λευκή του πόρτα και την είσοδο με τον διάτρητο τοίχο απ’ όπου έβγαινε η Αλίκη μπροστά στις κάμερες. Εξίσου χρήσιμος ήταν βέβαια και ο κήπος για τις ταινίες όπου περνούσαν τον χρόνο τους οι κινηματογραφικές οικογένειες και ενίοτε έδιναν μεγάλες γιορτές. Ο γειτονικός δρόμος με τα ψηλά δέντρα γράφτηκε κι αυτός στον φακό όταν η μεγάλη ηθοποιός πήγαινε βόλτες με τα ποδήλατα με τις φίλες της. Κι αν τότε η Οθωνος ήταν χωματόδρομος, σήμερα είναι ένα στενό, εξίσου πράσινο, ασφαλτοστρωμένο πέρασμα.
Σαν να βγήκε σήμερα από την οθόνη είναι η όμορφη μονοκατοικία στου Παπάγου όπου γυρίστηκε η ταινία «Μερικοί το προτιμούν κρύο» του Γιάννη Δαλιανίδη. Στην οδό Αναστάσεως 145 τα χαρακτηριστικά κόκκινα πορτοπαράθυρα διατηρούνται αναλλοίωτα και φέρνουν στο μυαλό τις σκηνές όπου οι Ρένα Βλαχοπούλου, Ντίνος Ηλιόπουλος, Ζωή Λάσκαρη και Χλόη Λιάσκου κάθονταν εκεί. Ειδικότερα, η είσοδος απ’ όπου το έσκαγε ο κινηματογραφικός Λάκης παραμένει ίδια, χωρίς βέβαια το τραπεζάκι γύρω απ’ όπου συγκεντρωνόταν η οικογένεια με τις τέσσερις αδελφές και τον μοναδικό αδελφό. Οι θάμνοι και τα λουλούδια του σπιτιού, που έκρυβαν τα σινιάλα με τους αγαπημένους τους στο μικρό μπαλκόνι, δείχνουν ακόμα ωραία, εξηγώντας ίσως γιατί επιλέχθηκαν από τη δεκαετία του 1960 από τη Φίνος Φιλμ ως έδρα των γυρισμάτων.
Πρωταγωνιστικό ρόλο στο «Μια κυρία στα μπουζούκια» του Γιάννη Δαλιανίδη είχε, πέρα από τους γνωστούς ηθοποιούς, και το σπίτι όπου έγιναν τα γυρίσματα πολλών σκηνών της. Πρόκειται για μια χαμηλή κατοικία στην οδό Δημητρίου Γούναρη στους Αγίους Αναργύρους, που χάρη στο στενό πέρασμα του δρόμου πρόσφερε την απαραίτητη ησυχία αλλά και διακριτικότητα για το συνεργείο της ταινίας.
Το σπίτι αυτό, σύμφωνα με το σενάριο, ήταν η προσωπική φυλακή της Ζωής Λάσκαρη, αφού τα αδέλφια της Κώστας Βουτσάς, Γιάννης Βογιατζής και Χρήστος Δοξαράς εκεί την περιόριζαν.
Σήμερα, το συγκεκριμένο κτίριο έχει ανακαινιστεί και δεν θυμίζει πολύ το σπιτάκι της ταινίας του 1968 πέρα από τα παράθυρα, κάτω από τα οποία στέκονταν οι ήρωες. Εξίσου διαφορετικό είναι και το ψιλικατζίδικο απέναντι, όπου η Λάσκαρη με την πρόφαση να πάρει τσιμπιδάκια και κουβαρίστρες πήγαινε για να τηλεφωνήσει στον καλό της Φαίδωνα Γεωργίτση.
Κάποτε στην Κυψέλη
Γυρισμένη σχεδόν αποκλειστικά στην Κυψέλη ήταν η ταινία «Νόμος 4.000» του Γιάννη Δαλιανίδη. Μία από τις πιο χαρακτηριστικές σκηνές της, η πορεία της διαπόμπευσης του τεντιμπόη Θανάση Παπαδοπούλου, ξεκίνησε από την πλατεία της Φωκίωνος Νέγρη και πέρασε όλο τον τότε κεντρικό δρόμο. Λίγο πιο πέρα, στην οδό Μιχαήλ Βόδα και συγκεκριμένα στο νούμερο 138, έμενε στο υπόγειο η πόρνη Κατερίνα Χέλμη, ενώ στους πάνω ορόφους ο αυστηρός καθηγητής Βασίλης Διαμαντόπουλος με την κόρη του Ζωή Λάσκαρη, που βάλθηκαν να διώξουν την «παρείσακτη» από τη γειτονιά.
Σήμερα η Κυψέλη έχει μεταμορφωθεί σε μια πολυπολιτισμική περιοχή και ο δρόμος της Φωκίωνος Νέγρη έχει μετατραπεί σε μεγάλο μέρος του σε πεζόδρομο με εμπορικά καταστήματα και καταστήματα εστίασης να τον καλύπτουν. Αντίστοιχα και η Μιχαήλ Βόδα έχει εκσυγχρονιστεί, δεν κυκλοφορούν πλέον εκεί παιδιά με γιαούρτια στα χέρια και τα δέντρα στις δύο πλευρές των πεζοδρομίων να θυμίζουν μόνο την ταινία της δεκαετίας του 1960. Η δε πολυκατοικία στέκει στο ίδιο σημείο, ανανεωμένη, αλλά με τα χαρακτηριστικά μικρά παράθυρα του υπογείου.
Στον «Παπατρέχα» ο Θανάσης Βέγγος ήταν ένας υπερδραστήριος θυρωρός πολυκατοικίας που συχνά εγκατέλειπε το πόστο του και έπαιρνε τους δρόμους για να ικανοποιήσει τις ανάγκες των ενοίκων.
Η μεγάλη ανηφόρα που συνήθιζε ν’ ανεβαίνει τρέχοντας φορτωμένος με δεκάδες σακούλες κάθε φορά δεν είναι άλλη από την οδό Υμηττού στο Παγκράτι. Οσο για την πολυκατοικία που τον απασχολούσε; Αυτή βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Υμηττού 151-153 και Αρύββου. Σήμερα η πολυκατοικία κρύβεται πίσω από τα ψηλά δέντρα του πεζοδρομίου και τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα, αλλά η πρόσοψή της παραμένει ίδια, με τα χαρακτηριστικά μαρμάρινα σκαλιά και τη μεγάλη τζαμένια πόρτα.
Σήμερα, η οδός Καλλιδρομίου αποτελεί την καρδιά των Εξαρχείων με πολλά καταστήματα και κατοικίες. Πίσω, ωστόσο, στο 1955 ήταν ένας αραιοκατοικημένος δρόμος με πετρόκτιστα σπίτια και παλιά νεοκλασικά. Γι’ αυτό κι έγινε το ιδανικό σκηνικό για τη «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη. Η ιαχή του Γιώργου Φούντα προς τη Μελίνα Μερκούρη «Στέλλα, φύγε, κρατάω μαχαίρι» ακούστηκε στο σταυροδρόμι των οδών Καλλιδρομίου, Πλαπούτα, Ιουστινιανού και Τσαμαδού. Εκεί, σήμερα, φιγουράρουν ψηλά δέντρα, μεγάλα πεζοδρόμια, παρκαρισμένα αυτοκίνητα και φυσικά πολυκατοικίες.
Το φροντιστήριο της «Παριζιάνας»
Αν και τα περισσότερα γυρίσματα της «Παριζιάνας» πραγματοποιήθηκαν στη Μύκονο, η Νέα Φιλαδέλφεια ήταν η αφετηρία της ιστορίας. Η Ρένα Βλαχοπούλου, σύμφωνα με το σενάριο του Γιάννη Δαλιανίδη, υπερηφανευόταν πως ήταν η καλύτερη μοδίστρα της Νέας Φιλαδέλφειας. Οχι τυχαία. Αφού το ατελιέ της ήταν στημένο σ’ ένα διώροφο στην οδό Κρήτης 28, πολύ κοντά στη λεωφόρο Δεκελείας.
Το όμορφο σπίτι με τα λίγα σκαλιά της εισόδου και τη σιδερένια μάντρα παραμένει ίδιο όπως τότε που στο εσωτερικό του ακούστηκε η ιστορική ατάκα «Σούζη, τρως! Και ψεύδεσαι και τρως!». Και στην ταράτσα του ο Βαγγέλης Σειληνός χόρευε. Μόνο που πλέον τα τσάτρα πάτρα γαλλικά της Πελαζί εκεί μιλούνται κανονικά αφού ο χώρος είναι φροντιστήριο ξένων γλωσσών.
Η Γιωργία Βασιλειάδου στο φιλμ «Η θεία από το Σικάγο» του Αλέκου Σακελλάριου άφησε την Αμερική για το Κολωνάκι. Στην οδό Ξανθίπου 11 βρισκόταν το 1957 το κτίριο με το χαρακτηριστικό μπαλκόνι όπου η ίδια έριχνε κανάτια στους περαστικούς για να βρει γαμπρούς για τις ανιψιές της.
Εκεί που κατέβαιναν συνήθως ατάραχοι οι Ορέστης Μακρής, Ελένη Ζαφειρίου και Τζένη Καρέζη, στο σημείο όπου η Ξανθίππου στρίβει ελαφρά πριν συναντήσει τη Λουκιανού και αλλάξει όνομα σε Ξενοκράτους, σήμερα στέκει μια πιο πρόσφατη πολυκατοικία, ενώ το απέναντι νεοκλασικό είναι πια γκρεμισμένο.
Της Διονυσία Μαρίνου, Τα Νέα
Ο Thomas Bruce Elgin, στη χώρα μας γνωστός ως Έλγιν, ήταν ο έβδομος κόμης του Έλγιν και ενδέκατος κόμης του Κινκάρντιν. Υπήρξε διπλωμάτης και στρατιωτικός αλλά έμεινε στην ιστορία σαν ο άνθρωπος που λεηλάτησε την Ακρόπολη και τα Γλυπτά του Παρθενώνα.
Η αρπαγή των Γλυπτών του Παρθενώνα από τον Ελγιν επανήλθε στην επικαιρότητα με αφορμή το αίτημα που διατύπωσε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ώστε τα Μνημεία να επιστραφούν στην Ελλάδα ως δανεικά, με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, αίτημα που προκάλεσε την αντίδραση της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Ποιος ήταν ο Ελγιν
Το 1792 ο Έλγιν πήγε ως πρεσβευτής στις Βρυξέλλες και το 1795 στο Βερολίνο, κατά τη διάρκεια του αγγλο-γαλλικού πολέμου. Το 1799, την εποχή της εκστρατείας του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, στάλθηκε ως έκτακτος πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη.
Στα τέλη του 1799 ο Έλγιν έστειλε στην Αθήνα τον γραμματέα της πρεσβείας Hamilton μαζί με έξι καλλιτέχνες από την Ιταλία, τον ζωγράφο Λουζιέρι και τους αρχιτέκτονες Ιτάρ και Βαλέστρα, προκειμένου να καταγράψουν τα μνημεία της Ακρόπολης, να φτιάξουν τοπογραφικά σχέδια και εκμαγεία, ώστε να γίνει εφικτή η αφαίρεσή τους, όταν θα έπαιρναν σχετική άδεια από τους Τούρκους. Ο ομάδα του Ελγιν εργάστηκε στην Ακρόπολη για 9 μήνες.
Το 1801 ο Ελγιν απέσπασε φιρμάνι του καϊμακάμη (ανώτερου διοικητικού υπαλλήλου της οθωμανικής αυτοκρατορίας) Σεγούτ Αβδουλάχ, που του επέτρεπε την αφαίρεση λίθων και γλυπτών από την Ακρόπολη. Το φιρμάνι αυτό, μεταφρασμένο στα ελληνικά, έφερε στην Αθήνα ο ιερέας της πρεσβείας της Μ. Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη, δρ. Ph. Hunt.
Το φιρμάνι προέτρεπε τις τουρκικές αρχές στην Αθήνα να επιτρέψουν στα συνεργεία του Έλγιν, να διενεργήσουν και ανασκαφές γύρω από τον Παρθενώνα.
Έτσι, ο Λουζιέρι, εγκαταστάθηκε στην Ακρόπολη ως επίσημος αντιπρόσωπος του Έλγιν και άρχισε τη συστηματική επιλογή γλυπτών και αρχιτεκτονικών μελών του ναού.
Επειδή η αφαίρεσή τους γινόταν γρήγορα και με τα μέσα που υπήρχαν τότε σημειώθηκαν βανδαλισμοί, και κατά την απόσπαση των μελών του ναού προκλήθηκαν σοβαρές ζημιές.
Ο Ελγιν, αν και έχει πολύ κακή φήμη, εκτός από την επιδίωξη του κέρδους, είχε και μια μεγάλη αγάπη για τον ελληνικό πολιτισμό, και θεωρούσε ότι με την επιχείρηση απόσπασης των γλυπτών του Παρθενώνα, έσωζε τα μνημεία από τους απολίτιστους Οθωμανούς.
Ξεκινάει η επιχείρηση
Το 1801, ξεκίνησε η αρπαγή των αριστουργημάτων από την Ακρόπολη. Συνολικά ο Έλγιν αποκόμισε: 253 γλυπτά έργα και αρχιτεκτονικά μέλη του ναού καθώς και πολλά αγγεία. Από τον Παρθενώνα αφαιρέθηκαν 96 ακέραια ή ακρωτηριασμένα γλυπτά και ειδικότερα: Από το νότιο διάζωμα 15 ακέραια και 4 σπασμένα, από το ανατολικό διάζωμα 11 αγάλματα και τμήματά τους, από το δυτικό αέτωμα περισσότερα από 8, από τη βόρεια ζωφόρο 21 ακέραιες πλάκες κι ένα τμήμα πλάκας, από τη νότια ζωφόρο 30 ακέραιες πλάκες και 11 θραύσματα, από τη δυτική ζωφόρο 2 πλάκες και από την ανατολική ζωφόρο 4 πλάκες.
Επίσης, από το ναό της Απτέρου Νίκης αφαιρέθηκαν 4 τεμάχια, 18 από το Ερέχθειο- μεταξύ αυτών μία Καρυάτιδα κι ένα γωνιακό ιωνικό κιονόκρανο- 4 από το θέατρο του Διονύσου, μεταξύ των οποίων κι ένας κίονας από το χορηγικό μνημείο του Θρασύλλου.
Αφαιρέθηκαν ακόμα 13 κεφαλές, 34 γλυπτά μάρμαρα, 14 χάλκινες και μαρμάρινες υδρίες, 8 βωμοί, 3 επιτύμβιες στήλες, 66 ενεπίγραφα μάρμαρα και άλλα. Πολλά από αυτά, ήταν έργα του Φειδία, του Αγοράκριτου και του Αλκαμένη.
Σπουδαιότερα απ’ όλα, θεωρούνται τα γλυπτά της γέννησης της Αθηνάς από το ανατολικό αέτωμα, η μετόπη της διαμάχης της Αθηνάς με τον Ποσειδώνα και η ζωφόρος με την πομπή των Παναθηναίων.
Τα αρχαία συγκεντρώνονταν, τοποθετούνταν σε κιβώτια και μεταφέρονταν με πλοία στη Μ. Βρετανία. Η επιχείρηση ξεκίνησε το 1801 και ολοκληρώθηκε το 1810. Ο Έλγιν καθοδηγούσε τον Λουζιέρι και τους υπόλοιπους με αλληλογραφία. Ο ίδιος από το 1803 ως το 1806, ήταν αιχμάλωτος στη Γαλλία. Εκτός από την Ακρόπολη, αφαιρέθηκαν αρχαιότητες κι από άλλα μέρη όπως: Αίγινα, Ελευσίνα, Δελφούς, Νεμέα, Μυκήνες, Τίρυνθα και Δαρδανέλια. Μάλιστα, ο Έλγιν στις Μυκήνες, έστειλε τον ιερέα δρ. Ph. Hunt, γιατί σκόπευε να αρπάξει και τους Λέοντες της Πύλης, ωστόσο αυτό κρίθηκε ακατόρθωτο, λόγω του βάρους των Λεόντων.
Στην Ολυμπία, με σκοπό να εντοπίσει αρχαιότητες για λεηλασία, έστειλε τον λοχαγό Λέινι. Η αφαίρεση αρχαιοτήτων όμως από εκεί, κρίθηκε πολυδάπανη.
Τα 12 πρώτα κιβώτια με τις αρχαιότητες, φορτώθηκαν το 1802 στο ιδιόκτητο ιστιοφόρο «Μέτων», του Έλγιν. Ωστόσο, το πλοίο βούλιαξε στον Αβλέμονα των Κυθήρων.
Το 1803, ο ίδιος ο Έλγιν, επιστρέφοντας στην Αγγλία, φόρτωσε 44 κιβώτια στο βρετανικό πολεμικό πλοίο «Diana». Άλλα κιβώτια, μεταφέρθηκαν με τα πολεμικά «Medusa» και «Hydra». Το 1817 ο Λουζιέρι, επέστρεψε και πραγματοποίησε την αποστολή επιτύμβιων μνημείων, χάλκινων σκευών και εκατοντάδων αγγείων, με τα πολεμικά πλοία «Satellite» και «Tagus».
Η επιχείρηση πήρε τέλος με την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης.
Οι αρχαιότητες, μεταφέρθηκαν στο Λονδίνο και αποθηκεύτηκαν αρχικά σε υπόστεγο της κατοικίας του Έλγιν.
Ο Έλγιν, έστειλε υπομνήματα προς τη βρετανική κυβέρνηση για να αγοράσει τα αρχαία. Έτσι συστήθηκε ειδική εξεταστική επιτροπή για να μελετήσει τα στοιχεία της υπόθεσης και τα πορίσματά της, τέθηκαν υπόψη του βρετανικού κοινοβουλίου.
Κατά τη διάρκεια της σχετικής συνεδρίασης ακούστηκαν φωνές σκεπτικισμού, ακόμα και απόρριψης της πρότασης του Έλγιν. Από τότε μάλιστα χρονολογούνται οι πρώτες σκέψεις για επιστροφή τους στην Ελλάδα.
Τελικά, αποφασίστηκε τα Μάρμαρα ν’ αγοραστούν από το βρετανικό Δημόσιο για 35.000 στερλίνες. Επειδή όμως ο Έλγιν, χρωστούσε στο κράτος 18.000 στερλίνες, του δόθηκαν μόνο 17.000 στερλίνες.
Ηδη από τον 19ο αιώνα ο Έλγιν κατηγορήθηκε ως κοινός «κλέφτης μαρμάρων» που λήστεψε σπουδαία μνημεία του παρελθόντος για προσωπικό του όφελος. Ο Σατομπριάν, οι περιηγητές Ντόντγουελ, Ντάγκλας και Κλαρκ, ο ποιητής Οράτιος Σμιθ, ο φίλος του Βύρωνα Χόμπχαουζ και άλλοι πολλοί διαμαρτυρήθηκαν και περιέγραψαν με τα πλέον μελανά χρώματα τη διαρπαγή. Ο λόρδος Βύρων, το 1811, στο ποίημα του «Child Harold» στιγματίζει τη λεηλασία, όπως και στο ποίημα «Η κατάρα της Αθηνάς» που δημοσιεύεται τον ίδιο χρόνο.
Το 1890, ο Βρετανός Λόγιος, F. Harrison, έγραψε στο περιοδικό «Nineteenth Century» («19ος Αιώνας») το περίφημο άρθρο «Απόδοτε τα Ελγίνεια Μάρμαρα». Ο διευθυντής του περιοδικού James Knowler, του απάντησε με το άρθρο «Ο Αστεϊσμός περί των Ελγινείων Μαρμάρων», στο οποίο, γράφει, περίπου ότι ο Harrison αστειεύεται όταν προβάλλει το συγκεκριμένο αίτημα. Στον Knowler, απάντησε σκληρά, ο Καβάφης, με άρθρο του στο περιοδικό της Αλεξάνδρειας «Rivista Quindicinale».
Τον Γενάρη του 1941, έγινε πρόταση στη Βουλή των Κοινοτήτων για την επιστροφή των Μαρμάρων μετά τη λήξη του πολέμου- μέσα στα πλαίσια της κοινής πολεμικής προσπάθειας Ελλάδας και Βρετανίας εκείνη την εποχή- ωστόσο η κυβερνητική απάντηση ήταν αποθαρρυντική.
Η υπόθεση της επιστροφής των μαρμάρων του Παρθενώνα πήρε διαστάσεις κυβερνητικής πολιτικής, όταν το αίτημα υιοθέτησε η αείμνηστη Μελίνα Μερκούρη που έδωσε μεγάλη μάχη για την επιστροφή των Γλυπτών.
Ακόμη και σήμερα, όμως, η βρετανική πλευρά αρνείται πεισματικά να δώσει πίσω τα...κλεμμένα...
Aπό τον Μπετόβεν στον Χόκινγκ, οι προσωπικότητες που ξεπέρασαν την αναπηρία τους και έφτασαν στην κορυφή
Κολυμπούσε για παραπάνω από μια ώρα στην πισίνα του γυμναστηρίου στο κέντρο της Αθήνας. Το βλέμμα μου εξερευνούσε την πισίνα προς αναζήτηση χαριεστάτης δεσποινίδας όταν κόλλησε πάνω σε αυτόν τον τύπο που με απαρασάλευτη επιμονή κατάπινε δεκάδες μέτρα. Κοντοστάθηκε κάποια στιγμή και παρατήρησα τις ρυτίδες στο πρόσωπο του. Πρέπει να είχε ξεπεράσει το 60ο έτος της ηλικίας του σκέφτηκα ενώ συνέχισε απτόητος να κολυμπά. «Απίστευτος ο παππούς» λέω στον φίλο μου και γελάω. «Θα κολυμπά για να φτιάξει κορμί για καμιά πιτσιρίκα» είπα με απύθμενη ανοησία, ενώ ένας γεροδεμένος άντρας πλησίαζε στην πισίνα. Ο «παππούς» μόλις είχε τελειώσει την κολυμβητική του οδύσσεια και δεχόταν χείρα βοηθείας για να βγει από την πισίνα. Στη θέα του ακρωτηριασμένου του ποδιού αισθάνθηκα μια θηλιά να τυλίγεται στον λαιμό μου στην ανάμνηση των βλακωδών λόγων μου. Οι τύψεις δεν μπορούσαν να βρουν αναπαυτικό μαξιλάρι ενώ ο «παππούς» , που κολυμπούσε επί μια ώρα στην πισίνα, τοποθετούσε το τεχνητό του πόδι. Ήταν η πρώτη φορά που κατανόησα ότι ανάμεσα μας ζουν άνθρωποι με ειδικές ικανότητες…
Όπως οι 10 παρακάτω που απέδειξαν στο καθυστερημένο διάβα της ανθρώπινης ιστορίας τις δεξιότητες τους!
Το ταξίδι στο Τσενάι της Ινδίας είχε γίνει ψύχωση για την Σούντχα Τσαντράν. Η πολύμηνη απουσία της από την πατρογονική στέγη την είχε κάνει να επιθυμήσει την οικογένεια της. Έχοντας ολοκληρώσει το μεταπτυχιακό της στο πανεπιστήμιο της Βομβάης η Σουντχά πραγματοποίησε το ταξίδι της επιστροφής που έμελλε να αλλάξει τη ζωή της. Ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα οδήγησε στον ακρωτηριασμό του δεξιού της ποδιού. Παρά τα γυρίσματα της μοίρας της η Τσαντράν δεν το έβαλε κάτω. Με τεχνητό πόδι κατόρθωσε να εξελιχθεί σε μια από τις σημαντικότερες χορεύτριες στην Ινδία. Σήμερα λαμβάνει προσκλήσεις για να χορέψει σε όλο τον κόσμο ενώ έχει τιμηθεί με μια πληθώρα βραβείων.
Διακρίνει μόνο σκιές. Στον κόσμο της τα πάντα είναι θολά και όμως η κοπέλα από το Γιουτζίν του Όρεγκον έγινε η πρώτη αθλήτρια με ειδικές ικανότητες που κατόρθωσε να προκριθεί στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Σίδνεϊ το 2000. Η Μάρλα Ράιαν αναδείχθηκε τρεις φορές πρωταθλήτρια Αμερικής στα 5000 μέτρα, κατέκτησε 4 μετάλλια στους Παραολυμπιακούς Αγώνες της Βαρκελώνης το 1992 και το 1996 προσπάθησε να προκριθεί μέσω του επτάθλου στους Ολυμπιακούς της Ατλάντας, χωρίς όμως δεν τα καταφέρει. Το 2001 εξέδωσε την αυτοβιογραφία της: «Καμιά τελική γραμμή. Η ζωή μου όπως την βλέπω». Η Μάρλα Ράνιαν μέχρι σήμερα είναι συνεπής σε ένα στόχο. Να ξεπερνά τον εαυτό της…
Ένα σπίθισμα τρόμου εμφανίστηκε στα μάτια της πόρνης όταν έπαιρνε στα χέρια ένα κομμάτι από το αυτί του Βίνσεντ Βαν Γκογκ. Στο μυαλό του ιδιοφυούς και απόλυτα συντελεστικού στην τέχνη της ζωγραφικής Βαν Γκογκ είχε βρει κατάλυμα η παράνοια, η οποία κατευναζόταν μονάχα όταν ζωγράφιζε. Στην δεκαετή του καριέρα φιλοτέχνησε περισσότερους από 900 πίνακες, οι οποίοι σήμερα κοστίζουν εκατομμύρια δολάρια. Οι «Ίριδες» στοίχισαν 53,2 εκατομμύρια δολάρια και «Το πορτρέτο του γιατρού Γκασέ» 82,5. Πρωτότοκος γιος πάστορα, ο Βαν Γκογκ ζωγράφιζε για να εξισορροπήσει μέσα του έναν κόσμο που έμοιαζε ξένος στα μάτια του. Βαθύτατα καταθλιπτικός επιχείρησε να βάλει τέλος στην ζωή του μετά από ανευόδωτο έρωτα. Με την τέχνη του κατάφερε να υπομείνει και να κάνει δικό του τον τόσο ξένο κόσμο που κινείτο. Η πολυώδυνη πορεία ζωής του σφραγίστηκε στις 29 Ιουλίου του 1890 με μερικές λέξεις. «Η λύπη θα κρατήσει για πάντα»!»
«Δεν είναι απίθανο ή θεία πρόνοια να αποσκοπούσε με το χτύπημα αυτό να συγκεντρώσει όλες τις δυνάμεις του στη δημιουργία» έλεγε ο βιογράφος του Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν, Τάγιερ αναφερόμενος στην κώφωση του αξεπέραστου συνθέτη. Μεγαλωμένος σε ένα αφόρητο περιβάλλον, όπου ο αλκοολικός πατέρας με απαρασάλευτη επιμονή τον διέταζε να μελετά από τα 4 του, ο Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν αναγνωρίστηκε ως άφταστος δεξιοτέχνης από τα μικράτα του. Μελέτησε στο πλάι του Μότσαρτ και δημιούργησε συνθέσεις που αντηχούν στην αιωνιότητα παρότι στα 28 έχασε την ακοή του. Με «όχημα» τον ατσαλένιο χαρακτήρα του φιλοσόφησε την αρμονία των ήχων και παρά τα οξύτατα προσωπικά του προβλήματα δημιούργησε την 9η Συμφωνία. Ακόμη και όταν έχασε ολότελα την ακοή του δεν έπαψε να δημιουργεί, μέχρι και τις τελευταίες στιγμές του θανάτου του, πλουτίζοντας το μουσικό θησαυροφυλάκιο της ανθρωπότητας με πάνω από 200 ανεκτίμητα αριστουργήματα. Στην διάρκεια της ζωής του βασανιζόταν από παράξενα οράματα και όνειρα, όμως όπως λέει ο Ρομέν Ρολάν στο έργο «Γκαίτε – Μπετόβεν» : «Δεν είναι πολλοί, ούτε ανάμεσα στις μεγαλοφυΐες, εκείνοι που διαρκώς κοινωνούν με το πνεύμα της Γης. Με την περιπαθή καρδιά του, που έπαλλε κάθε στιγμή της ζωής του, με τον έντονο εγωισμό που του επέτρεπε να υπερπηδάει τα χειρότερα εμπόδια μέχρι να φτάσει στη νίκη, κατόρθωσε να φτάσει τελικά μέσα από την τέχνη στην απολύτρωση».
6 Ιουλίου 1907 – 13 Ιουλίου 1954
Η ζωή της Φρίντα Κάλο ήταν μια περιπέτεια δίχως διαλείμματα. Ανήσυχη και πολύπλευρη προσωπικότητα η Μεξικάνα έκανε τέχνη το μαρτύριο της. Ταλαιπωρημένη από παιδί από πολιομυελίτιδα είδε την μοίρα να της φέρεται με άσχημο τρόπο το 1925. Ένα μοιραίο τροχαίο ατύχημα σήμανε αναπηρία εφ’ όρου ζωής και ως τη χρονιά του σχετικά πρόωρου θανάτου της, το σώμα της Κάλο δεν έπαψε να ταλαιπωρείται από δυσβάσταχτους σωματικούς πόνους. Η Κάλο από κάποια στιγμή και μετά ήταν καθηλωμένη σε στενό κορσέ ασφυκτιώντας από τη μονιμότητα του άγχους της. Το ελεύθερο πνεύμα της όμως δεν κλονίστηκε ποτέ.
Αθόρυβα αλλά ουσιαστικά μετέφερε στον καμβά τον σπαραγμό και τη μόνιμη μελαγχολία της ζωγραφίζοντας «από την καρδιά και όχι μόνον από αυτά που βλέπεις» όπως επεσήμανε ο μέντορας της, Ντιέγκο Ριβέρα. Ο πίνακας «Self Portrait – The Frame» αγοράστηκε από το Λούβρο και ήταν ο πρώτος λατινοαμερικανού ζωγράφου που τοποθετήθηκε στους τοίχους του μουσείου. Η Κάλο συνήθιζε να λέει: «Τι χρειάζομαι τα πόδια εφόσον έχω φτερά για να πετάξω;»
Οι σπαρακτικοί μορφασμοί στο πρόσωπο του Ντάνιελ Ντέι Λίουις στην ταινία του Τζιμ Σέρινταν «Το αριστερό μου πόδι» απέδιδαν ανάγλυφα την πολυώδυνη πορεία ζωής του Κρίστι Μπράουν. Το 13ο μέλος μιας οικογένειας 22 ατόμων, εκ των οποίων δεν επιβίωσαν όλα, ο Μπράουν έπασχε εκ γενετής από εγκεφαλική παράλυση. Η μητέρα του Μπρίτζετ, δεν αποδέχθηκε ποτέ ότι ο γιος της θα πρέπει να εγκλειστεί σε ίδρυμα και προσπάθησε να διοχετεύσει την δημιουργική του δύναμη στις τέχνες. Στα 5 του έπιασε μια κιμωλία ανάμεσα στα πόδια του και άρχιζε να ζωγραφίζει. Περίπου 17 χρόνια μετά εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «Το αριστερό μου πόδι». Ένας ύμνος στο ανθρώπινο πνεύμα που τον ανέδειξε ανάμεσα στους σημαντικότερους συγγραφείς της ιρλανδέζικης λογοτεχνίας, αποκαλύπτοντας τη λαμπερή φαντασία και το ευαίσθητο πνεύμα του.
Οι πράκτορες τον κυνηγούσαν σαν επίμονες σκιές. Εισχωρούσαν στο μυαλό του και δημιουργούσαν καταστάσεις φόβου και παράνοιας. Όταν ο Τζον Νας δραπέτευε από τον σαγηνευτικό κόσμο των αριθμών εγκλειόταν στις θεωρίες συνωμοσίας που τον κατάτρυχαν. Ο Αμερικανός μαθηματικός, που κέρδισε το βραβείο Νόμπελ στα οικονομικά το 1994 για τα μεγαλοφυή θεωρήματα που απέδειξε στη «Θεωρία των Παιγνίων», αντιμετωπίστηκε ως διάνοια από μικρή ηλικία όταν παρουσίαζε λύσεις σε θεωρήματα των μαθηματικών που θεωρούνται πολύπλοκα. Το 1959 και ενώ βρισκόταν στο αποκορύφωμα της δημιουργικότητας του άρχισαν να τον τυλίγουν οι ακουστικές ψευδαισθήσεις. Απόκοσμοι θόρυβοι, φθονερές σκιές Ρώσων και Αμερικανών πρακτόρων δυνάστευαν την ύπαρξη του και τον οδήγησαν σε εγκλεισμό σε ψυχιατρικά ιδρύματα για τα επόμενα 40 χρόνια. Υποβλήθηκε σε θεραπείες ηλεκτροσόκ και παρά τα αλλεπάλληλα επεισόδια ψύχωσης εξακολούθησε να εργάζεται ως μαθηματικός. Τα τελευταία χρόνια δίδασκε στο πανεπιστήμιο Πρίνστον, όπου απολαμβάνει του σεβασμού και της εκτίμησης της κοινότητας, ιδίως έπειτα από την προβολή της ταινίας «Ένα όμορφο μυαλό» με τον Ράσελ Κρόου να τον υποδύεται στον πρωταγωνιστικό ρόλο.
Η ζωή του Ζαν Ντομινίκ Μπομπί ήταν θολή σαν παιδική ανάμνηση μετά τα 40 του. Ο αρχισυντάκτης του περιοδικού «Elle» μοίραζε τη ζωή του ανάμεσα στην επιτηδευμένη οικειότητα των κοσμικών και την έντονη επαγγελματική του ενασχόληση. Μέχρι που… έπεσε η νύχτα στη ζωή του με ένα εγκεφαλικό επεισόδιο που υπέστη λίγο μετά τα 40 του χρόνια. Όταν ξύπνησε στο νοσοκομείο τα πάντα είχαν αλλάξει. Δεν μπορούσε να κάνει καμιά απολύτως κίνηση. Υπέφερε από το σύνδρομο εγκλεισμού, το οποίο δεν του επέτρεπε να κινήσει κανένα απολύτως σημείο του σώματός του, εκτός από το ένα του βλέφαρο. Αυτή η αναπόδραστη μοίρα του αποτυπώθηκε στην ταινία του Τζούλιαν Σνάμπελ «Το σκάφανδρο και η Πεταλούδα». Ο Μπομπί παρότι ήταν περίκλειστος στο σκάφανδρο του συνδρόμου εγκλεισμού επιδίωξε και απέκτησε την ελευθερία της πεταλούδας με τη βοήθεια της λογοθεραπεύτριας του. Του διάβαζε το αλφάβητο και εκείνος ανοιγόκλεινε το μάτι όταν έφτανε στο σωστό γράμμα. Με αυτόν τον επώδυνο τρόπο, γράμμα γράμμα, ο Μπομπί ολοκλήρωσε το βιβλίο και άφησε την τελευταία του πνοή τρεις μόλις ημέρες μετά την έκδοσή του.
Στα 17 του, με την ανεμελιά της νιότης, όλα έδειχναν εύκολα για τον Στίβεν Χόκινγκ. Μόλις είχε κερδίσει υποτροφία στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης στον τομέα της φυσικής και έτσι το δικαίωμα να πραγματοποιήσει το όνειρο του.
Αποφοίτησε γρήγορα από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και συνέχισε για μεταπτυχιακό στο Κέμπριτζ όπου το 1963 εισήχθη σε νοσοκομείο για περίθαλψη και εξετάσεις όταν παρατήρησε μείωση στον έλεγχο των κινήσεων του σώματος του. Μετά από σειρά εξετάσεων, η τελική διάγνωση ανέφερε ασθένεια στους νευρώνες του σώματος, γνωστή ως Λου Γκέριγκ. Οι προβλέψεις των γιατρών δεν έδιναν διάρκεια ζωής καν αρκετή για ολοκληρώσει το διδακτορικό του, όμως ο Χόκινγκ συνέχισε την έρευνα. Σήμερα ζει καθηλωμένος σε αναπηρική καρέκλα η οποία μέσω ενός υπολογιστή που λειτουργεί με οπτικές ίνες. Κινώντας το δεξί του μάγουλο μπορεί να μιλάει, να συνθέτει ομιλίες, να γράφει εργασίες. Ο Χόκινγκ συνεχίζει να δουλεύει απτόητος.
Πέρα από τα πολλά θεωρήματα που διατύπωσε στα μαθηματικά και στη θεωρία της σχετικότητας, ο Χόκινγκ ασχολήθηκε εκτεταμένα με τις μαύρες τρύπες του διαστήματος. Το 1985 το ερευνητικό του έργο ταράσσεται από σύντομη πνευμονία που οδηγεί τους γιατρούς να συστήσουν στη γυναίκα του να τον αφήσει να πεθάνει. Η σύζυγος του αρνείται ένα τέτοιο ενδεχόμενο και τον μεταφέρει σε κλινική του Κέμπριτζ όπου υποβάλλεται σε τραχειοτομή που αποδεικνύεται σωτήρια για τη ζωή του. Το 1988, ο Χώκινγκ εκδίδει το διάσημο βιβλίο του «Μία Σύντομη Ιστορία του Χρόνου» που κατέρριψε όλα τα ρεκόρ πωλήσεων και παρέμεινε στη λίστα των ευπώλητων των «Sunday Times» για 237 συνεχόμενες εβδομάδες.
Κράτησε το πρόσωπο κάτω από τις ηλιαχτίδες και δεν θα δεις ποτέ σκιά, έλεγε η Αμερικανίδα συγγραφέας, Έλεν Κέλερ. Έμοιαζε παράδοξο να το ισχυρίζεται αυτό μια γυναίκα που δεν είχε αντικρύσει ποτέ το φως του ήλιου. Η φύση της φέρθηκε με οργή καθώς έχασε την ακοή και την όραση της 19 μήνες έπειτα από τη γέννηση της. Χάρη στη δασκάλα της Αν Σάλιβαν η Κέλερ άρχισε να επικοινωνεί χρόνια μετά. Τον Μάιο του 1888, η Κέλερ παρακολούθησε το Ινστιτούτο Πέρκινς για τους τυφλούς και το 1894 μετακόμισε στη Νέα Υόρκη για να φοιτήσει στο σχολείο Ράιτ Χάμασον για κωφούς. Το 1904 σε ηλικία 24 ετών, η Κέλερ αποφοίτησε από το Ράντκλιφ και έγινε το πρώτο άτομο κωφό και τυφλό που απέκτησε το πτυχίο Καλών Τεχνών. Έγραψε 12 βιβλία και έμεινε στην ιστορία ως ένα άτομο που κατάφερε να νικήσει την μοίρα της. Όπως έλεγε άλλωστε: «Η αισιοδοξία είναι η πίστη που οδηγεί στην επιτυχία. Τίποτε δεν μπορεί να γίνει χωρίς ελπίδα και αυτοπεποίθηση»
Οι δέκα αυτές γυναίκες αποτελούν μόνο την κορυφή του παγόβουνου όταν πρόκειται για θηλυκούς επαναστάτες. Γι’ αυτές, δεν ακούσαμε ποτέ στο μάθημα της ιστορίας.
Όλοι γνωρίζουμε τους άντρες επαναστάτες όπως τον Τσε Γκεβάρα, αλλά η ιστορία συχνά τείνει να αποσιωπήσει τις συνεισφορές των γυναικών επαναστατριών, που έχουν θυσιάσει το χρόνο και τις προσπάθειές τους και έζησαν παλεύοντας προς την κατεύθυνση να αναπτύξουν συστήματα και ιδεολογίες.
Παρά τις παρανοήσεις, υπάρχει αμέτρητος αριθμός γυναικών, που έχουν συμμετάσχει σε επαναστάσεις σε όλη την ιστορία, με πολλές από αυτές να έχουν παίξει κρίσιμο ρόλο. Μπορεί να προέρχονται από διαφορετικά σημεία του πολιτικού φάσματος, κάποιες οπλισμένες με όπλα και κάποιες χωρίς τίποτα άλλο, παρά ένα στυλό, αλλά όλες πάλεψαν σκληρά για κάτι που πίστευαν.
Ας ρίξουμε μια ματιά σε δέκα από αυτές τις γυναίκες επαναστάτριες από όλο τον κόσμο, που μάλλον δεν θα δείτε ποτέ τυπωμένες πάνω στο T-shirt κάποιου φοιτητή.
Πολλοί άνθρωποι γνωρίζουν τη Ναντέζντα Κρούπσκαγια απλώς ως τη σύζυγο του Βλαντιμίρ Λένιν, η Ναντέζντα όμως ήταν μία μπολσεβίκος επαναστάτρια και πολιτικός από μόνη της. Εμπλεκόταν σε μεγάλο βαθμό, σε μια ποικιλία πολιτικών δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένου ότι υπηρέτησε και ως αναπληρωτής Υπουργός Παιδείας της Σοβιετικής Ένωσης από το 1929 μέχρι το θάνατό της το 1939, και με μια σειρά από εκπαιδευτικές επιδιώξεις.
Πριν από την επανάσταση, υπηρέτησε ως γραμματέας της ομάδας Iskra, την οποία διαχειριζοταν την αλληλογραφία σε επίπεδο ηπείρου, πολλά από τα οποία έπρεπε να αποκωδικοποιεί. Μετά την επανάσταση, αφιέρωσε τη ζωή της στη βελτίωση των εκπαιδευτικών ευκαιριών για τους εργάτες και τους αγρότες, για παράδειγμα μέσω της προσπάθειας να είναι οι βιβλιοθήκες διαθέσιμες για όλους.
Η Constance Markievicz (το γένος Gore-Booth) ήταν μια αγγλο-ιρλανδική κοντέσα, πολιτικός του Σιν Φέιν και Fianna Fail, επαναστατική σουφραζέτα και σοσιαλίστρια. Είχε συμμετάσχει σε πολλές προσπάθειες για την ιρλανδική ανεξαρτησία, συμπεριλαμβανομένου του Easter Rising το 1916, στην οποία είχε ηγετικό ρόλο. Κατά τη διάρκεια του Rising, που τραυμάτισε έναν βρετανό ελεύθερο σκοπευτή, πριν αναγκαστεί να υποχωρήσει και να παραδοθεί. Μετά, ήταν η μόνη γυναίκα από τις 70 που τέθηκε σε απομόνωση.
Καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά της δόθηκε χάρη με βάση το φύλο της. Είναι ενδιαφέρον, πως ο κατήγορος δικηγόρος υποστήριξε, ότι ικέτευσε λέγοντας : «Είμαι μόνο μια γυναίκα, δεν μπορείτε να εκτελέσετε μια γυναίκα», ενώ τα αρχεία του δικαστηρίου δείχνουν ότι είπε «θα ήθελα πολύ να είχατε την ευγένεια να με πυροβολήσετε». Η Κωνσταντία ήταν μία από τις πρώτες γυναίκες στον κόσμο που κατείχαν θέση στο υπουργικό συμβούλιο (Υπουργός Εργασίας της Ιρλανδικής Δημοκρατίας, 1919-1922), και ήταν επίσης η πρώτη γυναίκα που εκλέχθηκε στη βρετανική Βουλή των Κοινοτήτων (Δεκέμβριος 1918) -μία θέση την οποία απέρριψε λόγω της πολιτικής αποχής του Σιν Φέιν.
Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του Μεξικού, οι γυναίκες στρατιώτες γνωστές ως soldaderaswent βρίσκονταν στη μάχη μαζί με τους άνδρες, αν και αντιμετώπιζαν συχνά κακοποίηση. Μία από τις πιο γνωστές από τις soldaderas ήταν η Petra Herrera, η οποία μεταμφιέστηκε ως άντρας και πήγε με το όνομα «Pedro Herrera». Ως Pedro, εδραίωσε τη φήμη της με το να επιδείξει υποδειγματική ηγεσία (και με την ανατίναξη γεφυρών) και ήταν σε θέση να αποκαλύψει το φύλο της στη συνέχεια.
Συμμετείχε στη δεύτερη μάχη του Torreón στις 30 του Μάη του 1914, μαζί με περίπου 400 άλλες γυναίκες, ακόμα και να αναγνωριστεί από κάποιους ως εκείνη που αξίζει την πλήρη πίστωση της έκβασης της μάχης. Δυστυχώς, ο Πάντσο Βίλα ήταν πιθανόν απρόθυμος να δώσει μια τέτοια αναγνώριση σε μια γυναίκα και δεν την έκανε Στρατηγό. Σε απάντηση, η Πέτρα αποχώρησε από τις δυνάμεις του Βίλα και σχημάτισε τη δική της εξολοκλήρου γυναικεία ταξιαρχία.
H Nwanyeruwa, μια Ίγκμπο γυναίκα στη Νιγηρία, πυροδότησε ένα σύντομο πόλεμο που συχνά αποκαλείται η πρώτη μεγάλη πρόκληση στη βρετανική αρχή στη Δυτική Αφρική κατά τη διάρκεια της αποικιακής περιόδου. Στις 18 Νοεμβρίου του 1929, ξέσπασε μια λογομαχία μεταξύ της Nwanyeruwa και ενός άνδρα που ονομαζόταν Μark Emereuwa, όταν της είπε να «μετρήσει τις κατσίκες,τα πρόβατα και τους ανθρώπους της».
Κατανοώντας, ότι αυτό σήμαινε, ότι θα πρέπει να φορολογηθούν (παραδοσιακά, οι γυναίκες δεν φορολογούνταν ), συζήτησε την κατάσταση με άλλες γυναίκες και έτσι διαμαρτυρίες, γεγονός που ονομάστηκε Πόλεμος των Γυναικών, άρχισαν να εμφανίζονται κατά τη διάρκεια των δύο μηνών. Περίπου 25.000 γυναίκες συμμμετείχαν σε όλη την περιοχή, διαμαρτυρόμενες τόσο για τις διαφαινόμενες φορολογικές αλλαγές, αλλά και για την απεριόριστη δύναμη των εντεταλμένων Αρχηγών. Στο τέλος, η θέση των γυναικών βελτιώθηκε σημαντικά, με τους Βρετανούν να εγκαταλείπουν τα φορολογικά σχέδιά τους, καθώς και την αναγκαστική παραίτηση πολλών εντεταλμένων αρχηγών.
Η Lakshmi Sahgal, κοινώς γνωστή ως «Καπετάν Lakshmi», ήταν μια επαναστάτρια του Ινδικού κινήματος ανεξαρτησίας, αξιωματικός του Ινδικού Εθνικού Στρατού, και αργότερα, υπουργός Γυναικείων Υποθέσεων στην κυβέρνηση Αzad Hind. Στην δεκαετία του ’40, διέταξε την καθιέρωση του Συντάγματος Rani Jhansi , ένα σύνταγμα που στόχο είχε την ανατροπή του Βρετανικού νόμου Raj στην αποικιακή Ινδία.
Το σύνταγμα ήταν ένα από τα πολύ λίγα συντάγματα, εξολοκλήρου γυναικείας κατάκτησης, του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου από οποιαδήποτε πλευρά, και πήρε το όνομά του από μία άλλη διάσημη γυναίκα επαναστάτρια της ινδικής ιστορίας,τη Rani Lakshmibai, η οποία ήταν μια από τις κορυφαίες προσωπικότητες της ινδικής Εξέγερσης του 1857.
Η Γερμανίδα επαναστάτρια Sophie Scholl ήταν ιδρυτικό μέλος της μη-βίαιης αντι-ναζιστικής ομάδα αντίστασης “Τhe White Rose”, η οποία υποστήριξε την ενεργό αντίσταση, ενάντια στο καθεστώς του Χίτλερ, μέσα από ένα ανώνυμα φυλλάδια και μια εκστρατεία γκράφιτι.
Τον Φεβρουάριο του 1943, αυτή και άλλα μέλη συνελήφθησαν να μοιράζουν φυλλάδια στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου και καταδικάστηκε σε θάνατο με γκιλοτίνα. Αντίγραφα του φυλλαδίου, που είχε τίτλο: «Το μανιφέστο των φοιτητών του Μονάχου», βγήκαν λαθραία έξω από τη χώρα και εκατομμύρια από αυτά ρίχτηκαν από αέρος, πάνω από τη Γερμανία, από τις συμμαχικές δυνάμεις, αργότερα το ίδιο έτος.
Η Blanca Canales υπερασπίστρια του πατριωτισμού από το Πουέρτο Ρίκο, βοήθησε στην οργάνωση των «Θυγατέρων της Ελευθερίας»,( Daughters of Freedom), τμήμα των γυναικών του Πατριωτικού Κόμματος του Πουέρτο Ρίκο. Ήταν μία από τις λίγες γυναίκες στην ιστορία, που ηγήθηκαν μιας εξέγερσης εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών, γνωστή ως «εξέγερση Jayuya». Το 1948, προτάθηκε ένα ιδιαίτερα περιοριστικό και αυστηρό νομοσχέδιο γνωστό ως «Gag Bill», ή «νόμος 53», το οποίο ορίζε ως έγκλημα, την εκτύπωση, τη δημοσιοποίηση, την πώληση, ή την όποια παρουσίαση, οποιουδήποτε υλικού, που θεωρούνταν ότι στόχευε να καταστρέψει ή να χτυπήσει την κυβέρνηση. Σε απάντηση, το Πατριωτικό κόμμα και οι υποστηρικτές του, ξεκίνησαν να οργανώνουν μια ένοπλη επανάσταση.
Στις 30 Οκτωβρίου του 1950, η Blanca και άλλοι πήραν τα όπλα που είχε αποθηκευμένα στο σπίτι της και βάδισαν προς την πόλη της Jayuya, κατέλαβαν το αστυνομικό τμήμα, έκαψαν το ταχυδρομείο, έκοψαν τα τηλεφωνικά καλώδια, και ύψωσαν την σημαία του Πουέρτο Ρίκο αψηφώντας το νόμο Gag. Ως εκ τούτου, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ κήρυξε στρατιωτικό νόμο και διέταξε το στρατό και την αεροπορία να προχωρήσει σε επιθέσεις στην πόλη. Οι εξεγερμένοι άντεξαν και αντιστάθηκαν για λίγο, αλλά συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν σε ισόβια κάθειρξη μετά από 3 ημέρες. Μεγάλο μέρος της Jayuya καταστράφηκε, ενώ το γεγονός δεν καλύφθηκε αρκετά από τα μέσα ενημέρωσης των ΗΠΑ, με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, να λέει μάλιστα ότι ήταν «ένα επεισόδιο μεταξύ των Πορτορικανών».
Οι περισσότεροι άνθρωποι ξέρουν τον Φιντέλ Κάστρο και τον Τσε Γκεβάρα, αλλά λιγότεροι άνθρωποι έχουν ακούσει για την Celia Sanchez, η γυναίκα που ήταν στο επίκεντρο της κουβανικής επανάστασης και που μάλιστα φημολογείται ότι ήταν εκείνη που κυρίως λάμβανε τις αποφάσεις. Μετά το πραξικόπημα της 10ης Μαρτίου του 1952 , η Celia προσχώρησε στον αγώνα ενάντια στην κυβέρνηση Μπατίστα. Ήταν μία από τους ιδρυτές του Κινήματος της 26η Ιουλίου, ηγέτης σε ομάδες μάχης σε όλη την επανάσταση, ήλεγχε τις βοηθητικές ομάδες και ακόμη και έκανε τις ρυθμίσεις για την προσγείωση Granma προσγείωση, η οποία μετέφερε 82 μαχητές από το Μεξικό προς την Κούβα για την ανατροπή του Μπατίστα. Μετά την επανάσταση, η Celia παρέμεινε με τον Κάστρο μέχρι το θάνατό της.
Η Kathleen Neal Cleaver ήταν μέλος του Κόμματος των Μαύρων Πανθήρων και η πρώτη γυναίκα μέλος του οργάνου λήψης αποφάσεων του κόμματος. Είχε υπηρετήσει ως εκπρόσωπος και γραμματέας Τύπου και οργάνωσε την εθνική εκστρατεία για την απελευθέρωση του υπουργού άμυνας του Κόμματος , Huey Newton, ο οποίος είχε φυλακιστεί. Αυτή και άλλες γυναίκες, όπως η Angela Davis, αποτελούσαν μέχρι μια χρονική στιγμή τα 2/3 του Κόμματος , παρά την αντίληψη ότι το BPP ήταν συντριπτικά αρσενικό.
Η Asmaa Mahfouz είναι μια σύγχρονη επαναστάτρια,η οποία πιστώνεται την πυροδότηση της εξέγερσης του Ιανουαρίου του 2011 στην Αίγυπτο μέσα από ένα βίντεο που πόσταρε σε blog, ενθαρρύνοντας και άλλους να ενωθούν μαζί της, σε ένδειξη διαμαρτυρίας στην πλατεία Ταχρίρ. Θεωρείται μία από τους ηγέτες της αιγυπτιακής επανάστασης και είναι εξέχον μέλος του Συνασπισμού της Νεολαίας της Επανάστασης της Αιγύπτου.
Η ελβιέλα γεννήθηκε νότια και παραχώρησε το όνομά της σε μια ολόκληρη κατηγορία παπουτσιών την εποχή εκείνη, αυτά που σήμερα λέμε “σταράκια”.
“‘Ελβις Πρίσλευ ξαναέλα, με παπούτσια ελβιέλα” ή “ελβιέλα θα φορέσω για ν’ αρέσω” ήταν δύο από τα πολλά συνθήματα της εποχής με πρωταγωνίστρια την Ελβιέλα, τα πάνινα παπούτσια με τη λαστιχένια σόλα, πρόγονο των All Star, με ελληνικότατη, όμως, καταγωγή. Τότε που στο “Ροκ” ο Σταμάτης Κραουνάκης με την Άλκηστη Πρωτοψάλτη τραγουδούσαν «Ροκ είναι σμόκιν και ελβιέλο / είναι ο Αμπότ με τον Κοστέλο / αυτοί ‘ναι ροκ!». Και αν η νέα γενιά, σήμερα, αναγνωρίζει μόνο τα πάνινα της Converse, η Ελλάδα μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80 είχε τη δική της λέξη για να περιγράψει τα συγκεκριμένα παπούτσια.
Όσοι έχουν περάσει ήδη το κατώφλι των 40 χρόνων, πιθανότατα να είχαν ακούσει από τους γονείς τους τη φράση “Πάλιωσαν οι ελβιέλες σου, να πάμε στο Λαμπρόπουλο να πάρουμε καινούργιες για το σχολείο”, γιατί ήταν τα παπούτσια που φορούσαν τα παιδιά στη γυμναστική, στις παρελάσεις και τις γυμναστικές επιδείξεις αλλά σύντομα έγιναν σύμβολο των άγριων νιάτων του ’50, ένα στιλ που λάνσαρε με επιτυχία ο James Dean, με λευκό μπλουζάκι, τζιν και αθλητικό.
Οι ελβιέλες γεννήθηκαν στην Καλλιθέα, στην οδό Καλυψούς (κοντά στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο) το 1928 από την ΕΛ.ΒΙ.ΕΛΑ., την Ελληνική Βιομηχανία Ελαστικού, με ιδρυτές τους Νικόλαο Μαυροφίδη και Νικόλαο Αγνιάδη, με καταγωγή από τη Μικρά Ασία. Εκείνη την εποχή αυτά ήταν τα μόνα αθλητικά παπούτσια που κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα, δεν υπήρχε άλλη εταιρεία που να κατασκευάζει τέτοιου είδους παπούτσια με λαστιχένια σόλα, οπότε το αρτικόλεξο της βιομηχανίας ταυτίστηκε στο μυαλό και την καθημερινότητα των Ελλήνων με τα πάνινα αθλητικά παπούτσια, τα οποία έβγαιναν μόνο σε λευκό χρώμα.
Ο αγγλικός όρος sneakers, τον οποίο χρησιμοποιούμε σήμερα για τα αθλητικά, δεν είχε μπει ακόμη στο λεξιλόγιο των Ελλήνων, παρότι εισήχθη στα λήμματα των αγγλόφωνων λεξικών γύρω στα 1870, για να περιγράψει τα παπούτσια με λαστιχένια σόλα που δημιουργεί έναν χαμηλής έντασης ήχο και δίνει την ευκαιρία σε αυτόν που τα φοράει να περπατάει αθόρυβα, να κινείται ύπουλα δηλαδή όπως ακριβώς μεταφράζεται η λέξη “sneak”, από όπου προκύπτει ο όρος.
Η ΕΛ.ΒΙ.ΕΛΑ έμεινε ανενεργή σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής και άνθισε στη δεκαετία 1950-1960, που έφτασε να απασχολεί περίπου 300 εργαζόμενους. Ο αρχικός ιδρυτής της, ωστόσο, Νικόλαος Μαυροφίδης, είχε πεθάνει από το 1944, οπότε το μερίδιό του κληροδοτήθηκε στους γιούς του Αιμίλιο και Στέφανο Μαυροφίδη. Ο Αγνιάδης είχε αποχωρήσει επίσης, λόγω ηλικίας. Δυστυχώς, η εταιρεία σταμάτησε οριστικά τη λειτουργία της στα μέσα του 1961, καθώς υπέστη γενική κατάσχεση λόγω χρεών σε τράπεζες και ιδιώτες πιστωτές.
Η ονομασία της εταιρείας όμως, μετά το κλείσιμό της πωλήθηκε από τους πιστωτές στη μεγάλη υποδηματοποιία «Αλυσίδα» (που είχε ιδρυθεί το 1932 ως «Ηνωμένα Εργοστάσια Καουτσούκ Ο.Ε.»), με έδρα στη Θεσσαλονίκη και η εταιρεία μετονομάστηκε σε «Αλυσίδα-ΕΛΒΙΕΛΑ». Κάποιοι θυμούνται ακόμη, το μεγάλο μαγαζί της εταιρείας στη συμβολή Εγνατίας και Αριστοτέλους, απέναντι από το άγαλμα του Βενιζέλου. Για πολλά χρόνια επίσης, η Αλυσίδα- Ελβιέλα ήταν προμηθευτής τού Ελληνικού Στρατού. Όσοι υπηρέτησαν τη θητεία τους, ίσως θυμούνται τα μπλε πάνινα με άσπρη σόλα παπούτσια που χορηγούσαν στους νεοσύλλεκτους για τη γυμναστική.
Ωστόσο, ο ηλικίες στη δεκαετία των 30’s μεγάλωσαν με άλλον όρο για να χαρακτηρίσουν τα αθλητικά παπούτσια, κι αυτός δεν ήταν άλλος από τα “Sportex”. Αυτό συνέβη γιατί στα μέσα του 1970 ιδρύθηκε στην Ελλάδα από τον Νίκο Κατράντζο (αθλητή του Άρη Θεσσαλονίκης και γνωστό από τα καταστήματα KAΤΡΑΝΤΖΟΣΠΟΡ σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Ηράκλειο Κρήτης) η «Sportex», αντιπροσωπεία γαλλικής εταιρείας αθλητικών υποδημάτων (Στην εποχή της Sportex δεν υπήρχαν NIKE, ΑDIDAS, PUMΑ), η οποία άρχισε να εισάγει σε μεγάλες ποσότητες τέτοια παπούτσια στη χώρα μας.
Το ατού τους ήταν πως τόσο εκείνα που εισήγαγε η αντιπροσωπεία της Sportex, όσο και εκείνα που παρήγαγε η Ζίτα Ελλάς έβγαιναν σε μεγάλη ποικιλία χρωμάτων και όχι μόνο σε άσπρο και μπλε όπως οι ελβιέλες και είχαν πολύ μεγαλύτερη ζήτηση. Όμως τα παπούτσια με τη λαστιχένια σόλα εξακολοθούσαν να αποκαλούνται ελβιέλες μέχρι τις αρχές του 1983, όταν εισήχθησαν για 1η φορά στην Ελλάδα τα All Star κατασκευασμένα από την αμερικανική εταιρεία Converse.
Ακόμη και σήμερα όμως, υπάρχει μια γενιά που αποκαλεί τα αθλητικά ελβιέλες, ακόμη κι αν υπάρχει φαρδύ πλατύ πάνω τους το σήμα της Nike ή το στρογγυλό σήμα της Converse στο πλάι των All Star, γιατί γι’ αυτή τη γενιά οι σταρ ήταν αδιαμφισβήτατα οι ελβιέλες.
Πρόκειται για τον ναό του Αγίου Νικολάου Ραγκαβά, ο οποίος στηρίζεται στους πρόποδες του βράχου της Ακρόπολης και αγναντεύει το λόφο του Λυκαβηττού.
Θεωρείται ένα από τα πιο αξιόλογα βυζαντινά μνημεία της πόλης των Αθηνών, καθώς και το κέντρο της γειτονιάς που αναπτύχθηκε γύρω από τον ναό. Εξάλλου η κοντινή προς αυτόν είσοδος του αμυντικού τείχους έχει λάβει το όνομα «η Πύλη του Ραγκαβά».
Ο ναός χρονολογείται στο πρώτο μισό του 11ου αιώνα και αρχικά ήταν ιδιωτικός. Στη συνέχεια, όμως, έγινε και παραμένει μέχρι τις μέρες μας ενοριακός ναός. Ανηγέρθη από την αυτοκρατορική οικογένεια του Μιχαήλ Ραγκαβά Α΄, σπουδαία βυζαντινή οικογένεια στην Αθήνα και την Κωνσταντινούπολη, από την οποία πήρε και το όνομα του.
Τον 19ο αιώνα πραγματοποιήθηκε η δυτική επέκταση του ναού, με την προσθήκη νάρθηκα και κωδωνοστασίου, που αλλοίωσε την αρχική μορφή του μνημείου. Ο ναός απέκτησε τη σημερινή του μορφή μετά από εργασίες συντήρησης που έλαβαν χώρα το 1979-1980, κατά τις οποίες αποκαλύφθηκαν αρκετά στοιχεία, όπως ο τρούλος, η οροφή και η βόρεια πλευρά.
Το ιδιαίτερο με τον συγκεκριμένο ναό το αντικρίζετε μόλις περάσετε την είσοδο και περάσετε στο εσωτερικό του. Εκεί υπάρχει μια καμπάνα που διατηρείται σε αυτό το σημείο λόγω της μεγάλης ιστορικής της αξίας.
Κατά την περίοδο του Οθωμανικού ζυγού η χρήση καμπανών απαγορευόταν με διάταγμα.
Στις 24 Μαΐου 1833, ὅταν τὰ οθωμανικὰ στρατεύματα παρέδωσαν τὸ φρούριο της Ακρόπολης, ταυτόχρονα μὲ την ανύψωση της ελληνικής σημαίας χτύπησε και αυτή η καμπάνα, πού βρισκόταν σὲ κρύπτη.
Μετὰ την απελευθέρωση του ἑλληνικου έθνους καταργήθηκαν τὰ ξύλινα σήμαντρα, και ἡ εκκλησία του Αγίου Νικολάου ήταν η πρώτη, στην οποία επετράπη να χρησιμοποιήσει καμπάνα. Στις 13 Δεκεμβρίου 1834 ἡ κυβέρνηση μεταφέρθηκε ἀπὸ τὸ Ναύπλιο στην Αθήνα και την ίδια μέρα ενθρονίστηκε ο Όθωνας, οπότε χτύπησε και πάλι ἡ καμπάνα.
Η καμπάνα είναι κατασκευασμένη στην Κινέτα της Ιταλίας και, όπως γράφει στα λατινικά, είναι «έργο Ἀλεξάνδρου και αδελφού, της πόλης Κινέτα». Ἔχει ανάγλυφο τον Εσταυρωμένο, τον Απόστολο Παύλο και τη Θεοτόκο Βρεφοκρατούσα με κρίνο στο χέρι.
Η καμπάνα ήταν επίσης ἡ πρώτη που σήμανε την απελευθέρωση της Ἀθήνας ἀπὸ τους Γερμανούς στις 12 Ὀκτωβρίου 1944 και κατὰ τη στιγμὴ της έπαρσης της ελληνικής σημαίας στην Ακρόπολη.
Κάθε χρόνο, στις 25 Μαρτίου, τελείται Δοξολογία στον ναό, και στο τέλος χτυπούν τὴν καμπάνα όλοι οἱ παρευρισκόμενοι, γιὰ νὰ ζωντανέψουν μὲ χαρά τὶς μέρες εκείνες της απελευθέρωσης ὅπου ἡ ίδια καμπάνα, μὲ τοὺς ίδιους αναλλοίωτους ήχους, σκόρπισε τὸ μήνυμα της ανάστασης του Γένους έπειτα απὸ 400 χρόνια δουλείας.
Ένα λεωφορείο με διαφορετικό στίγμα που έχει περάσει στις χρυσές σελίδες της ιστορίας των Παλιών Ελληνικών Λεωφορείων
Στις αρχές του 1965, ο λεωφορειούχος Προκόπης Γαβριήλ παρουσίασε στη Σαλαμίνα ένα από τα αρτιότερα μοντέλα αστικών λεωφορείων που κατασκεύαζε για την ελληνική επαρχία το εργοστάσιο των αδελφών Σαρακάκη. Ήταν το Volvo SB85, απολύτου ελληνικού σχεδιασμού και κατασκευής.
Αυτό το λεωφορείο κυκλοφόρησε στο ΚΤΕΛ Σαλαμίνος ως το 1994 γράφοντας χρυσές σελίδες στην ιστορία των Παλιών Ελληνικών Λεωφορείων. Πέρα από τη στιβαρή κατασκευή του, αυτό το Volvo είχε έναν από τους καλύτερους κινητήρες λεωφορείων που κατασκευαστεί ποτέ και το έκανε να ανταγωνίζεται πολλά οχήματα που κατασκευάστηκαν ακόμα και 15 χρόνια αργότερα απ’ αυτό.
Επειδή ήταν «αγρίμι», αυτό το λεωφορείο ενεπλάκη σε ατύχημα και μεταφέρθηκε στο εργοστάσιο Σαρακάκη. Ο συγχωρεμένος Προκόπης πήγε και συνάντησε τον Τάκη Σαρακάκη για να του ζητήσει να κάνουν όσο πιο γρήγορα γινόταν για να βγει το λεωφορείο στη δουλειά.
Σύμφωνα με την αφήγηση του ίδιου του λεωφορειούχου, ο Τάκης τον διαβεβαίωσε ότι το «5» θα επισκευαζόταν όσο πιο γρήγορα γινόταν και θα κυκλοφορούσε με τη νέα «μούρη» που λάνσαρε για τα Volvo η εταιρεία. Ήταν η γνωστή «μούρη» με τους δύο πομπέ ανεμοθώρακες που μοιάζει πολύ με τα SB756.
Όταν φτιάχτηκε το «5» ήταν τόσο όμορφο που ο Τάκης Σαρακάκης ζήτησε να δει τον Προκόπη για να του μιλήσει.
«Κύριε Γαβριήλ ελπίζω να είστε ικανοποιημένος από τη δουλειά μας», είπε και ο Σαλαμίνιος λεωφορειούχος όχι μόνο απάντησε καταφατικά αλλά και τον ευχαρίστησε για την ταχύτητα της αποκατάστασης.
«Για να είμαστε και οι δύο ευχαριστημένοι θα σας ζητήσω μια χάρη. Θέλω να μείνει αυτό το λεωφορείο στη βιτρίνα μας για ένα ή δύο μήνες και θα σας κάνουμε όποια έκπτωση μας ζητήσετε για να καλύψετε τις απώλειες», αποκρίθηκε ο Σαρακάκης κι ο Προκόπης έμεινε άναυδος. Οι δύο άντρες συμφώνησαν και το κουκλί έμεινε για δύο μήνες στην πρώτη βιτρίνα με τα επαγγελματικά Volvo για να το χαζεύουν οι επαγγελματίες και οι λάτρεις των λεωφορείων.
Τον Απρίλιο του 2012, δύο μνημειακά τρόλεϊ, ένα εκ των οποίων μοναδικό στον κόσμο, είχαν εκ παραδρομής συμπεριληφθεί στον κατάλογο οχημάτων της ΟΣΥ ΑΕ προς εκποίηση.
Εν τέλει οι εκκλήσεις του Συλλόγου Μελέτης Ιστορίας των Συγκοινωνιών στην Ελλάδα, αλλά και των συγγραφέων του βιβλίου «Από τα Παμφορεία στο Μετρό» εισακούστηκαν και τα δύο τρόλεϊ απέφυγαν στο παρά πέντε τη δημοπράτηση τους για σκραπ και τη διάλυση τους προς ανακύκλωση.
Το πρώτο όχημα, με αριθμό κυκλοφορίας 1127, είναι η διάσημη «Φαλκονέρα», η οποία κατασκευάστηκε το 1967 και κυκλοφόρησε στους δρόμους της Αθήνας, με πλαίσιο Lancia, ηλεκτρικό εξοπλισμό CGE και αμάξωμα ελληνικής κατασκευής Βιαμάξ. Πρόκειται για το μοναδικό τρόλεϊ που παράχθηκε στην Ελλάδα και θεωρείται ανυπολόγιστης ιστορικής αξίας.
Η «Φαλκονέρα» είχε παρουσιαστεί και στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης σαν επίτευγμα της ελληνικής αμαξοβιομηχανίας, καθώς αποτελούσε πιλοτικό όχημα σειράς παραγωγής, όμως, τελικά, δεν θεωρήθηκε πετυχημένο και δεν συμπληρώθηκε με άλλα παρόμοιου τύπου.
Μολονότι είχε τεθεί σε κυκλοφορία, οι οδηγοί της Ηλεκτρικής Εταιρίας Μεταφορών (δηλαδή της ΗΕΜ, όπως ονομαζόταν ο «πρόγονος» των ΗΛΠΑΠ) απέφευγαν να το οδηγούν – λόγω κυρίως του δεξιού τιμονιού – και ως εκ τούτου του έδωσαν το παρατσούκλι «Φαλκονέρα» από την ομώνυμη βραχονησίδα, κοντά στην οποία είχε γίνει το τραγικό ναυάγιο του οχηματοαγωγού «Ηράκλειον» τον Δεκέμβριο του 1966.
Η «Φαλκονέρα» είχε συνολική χωρητικότητα 100 επιβατών (27 καθημένοι και 73 όρθιοι) και κυκλοφορούσε για αρκετά χρόνια στις γραμμές που εξυπηρετούνταν από τα Ιταλικά οχήματα των ΗΛΠΑΠ. Τα τελευταία χρόνια της κυκλοφορίας του ιστορικού οχήματος, το αμάξωμά του ανασκευάστηκε ούτως ώστε να μοιάζει περισσότερο με τα δεξιοτίμονα Lancia των ΗΛΠΑΠ. Τα τελευταία ιταλικά οχήματα αποσύρθηκαν οριστικά το 1993.
Το δεύτερο όχημα που σώθηκε από την εκποίηση ήταν το διάσημο τρόλεϊ 4001, το πρώτο αρθρωτό και το μοναδικό ρωσικό που είχε έρθει στη χώρα μας. Το 4001 έφτασε στην Ελλάδα το 1987, όταν ο ρωσικός οίκος «EΝERGOMACHEXPORT» το προμήθευσε δοκιμαστικά στον ΗΛΠΑΠ. Ούτε αυτό είχε ιδιαίτερη επιτυχία από κυκλοφοριακής πλευράς, λόγω δυσκινησίας.
Η ιστορία του τρόλεϊ στην Ελλάδα ξεκινά το 1938, όταν η Η.Ε.Μ. προχώρησε σε παραγγελία κατασκευής 12 μικρού μεγέθους τρόλεϊ από την ιταλική κοινοπραξία Fiat/CGE. Παρόλο που τον Οκτώβριο του 1939 τα οχήματα έφτασαν στον Πειραιά για να τεθούν στη διάθεση της Εταιρίας Μεταφορών, παρέμειναν σε ακινησία σε όλη την περίοδο της κατοχής.
Τελικά η πρώτη γραμμή τρόλεϊ εγκαινιάστηκε από την Η.Ε.Μ. το 1948 και ήταν εκείνη της Καστέλλας, που αντικατέστησε την τροχιοδρομική γραμμή 20. Η γραμμή αυτή έχει διατηρήσει τον αριθμό αυτό έως σήμερα. Στις 27 Δεκεμβρίου του 1953 λειτούργησε η πρώτη γραμμή τρόλεϊ της Αθήνας, στη διαδρομή Πατήσια – Αμπελόκηποι. Τα πρώτα 40 οχήματα που κυκλοφόρησαν σε αυτή τη γραμμή ήταν μεγάλου μεγέθους, τριαξονικά, ηλεκτροκίνητα λεωφορεία Alpha Romeo – GCE – Casaro.
Ακολούθησε επέκταση του δικτύου των τρόλεϊ στην Αθήνα και η προσθήκη νέων μοντέλων οχημάτων (π.χ. Lancia). Η Η.Ε.Μ. έφτασε τελικά να έχει στην κατοχή της στόλο από 137 ηλεκτροκίνητα λεωφορεία και παρείχε υπηρεσίες έως το 1970, οπότε και εξαγοράστηκε από το Ελληνικό Δημόσιο και μετονομάστηκε σε Η.Λ.Π.Α.Π. Α.Ε.
Μέλη του Συλλόγου Μελέτης Ιστορίας των Συγκοινωνιών στην Ελλάδα υπογραμμίζουν την έλλειψη μουσειακής πολιτικής στη χώρα μας για τις συγκοινωνίες, τονίζοντας ότι οι περισσότερες δυτικές χώρες διαθέτουν κερδοφόρα μουσεία μεταφορών και δείχνουν ενδιαφέρον για τη βιομηχανική τους ιστορία.
Από τον 19ο αιώνα με τις άμαξες, τα παμφορεία και το ιππήλατο τραμ, το σιδηρόδρομο Αθήνας – Πειραιά, ο οποίος αρχικά ατμοκίνητος και στη συνέχεια ηλεκτρικός υπήρξε ένα από τα πρώτα δίκτυα «μητροπολιτικού σιδηρόδρομου» στον κόσμο, τα πρώτα λεωφορεία και τις ιστορικές γραμμές του τραμ, ως το σύγχρονο δίκτυο του Μετρό, η ιστορία των αστικών συγκοινωνιών της Αθήνας δεν έχει ποτέ αναδειχθεί συστηματικά και παραμένει άγνωστη για τους περισσότερους Αθηναίους.
Ιστορικά εκθέματα, απομεινάρια μιας άλλης εποχής, χάθηκαν ή απλά καταστράφηκαν επειδή κανείς δεν φρόντισε για τη διατήρηση και την ανάδειξή τους. Το Μουσείο Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων στον Πειραιά, το οποίο αν και μικρό σε μέγεθος είναι ιδιαίτερα αξιόλογο, αποτελεί την εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.
Ας ελπίσουμε ότι σύντομα θα υπάρξει μια συντονισμένη προσπάθεια ώστε μεταξύ άλλων να πιάσει τόπο η διάσωση οχημάτων όπως η «Φαλκονέρα» και το 4001. Διότι αν τελικά δεν τα βλέπει κανείς, ποιος ο λόγος να υπάρχουν έστω και ως αντίκες;
Η μπομπότα, η θρεψίνη, το ζαχαρόψωμο και άλλα τρόφιμα «των φτωχών» που χόρταιναν τους Έλληνες τον περασμένο αιώνα.
Γνωστή και ως το ψωμί ή η πίτα των φτωχών, η μπομπότα ήταν η εναλλακτική του σπάνιου σε δύσκολες περιόδους αλευριού από σιτάρι. Ήταν στην ουσία ένας χυλός από καλαμποκάλευρο, αλατισμένο νερό και λάδι, αυγό ή κάποια γέμιση, αν υπήρχε.
Ως την δεκαετία του ’60, τότε που δεν υπήρχαν… πραλίνες φουντουκιού και maple syrup για να αλείφουμε στο ψωμί, οι φέτες αλείφονταν κατά κόρον με πετιμέζι ή θρεψίνη. Το πετιμέζι είναι το παχύρρευστο προϊόν που προκύπτει από τον μούστο των σταφυλιών, ενώ η θρεψίνη, που κυκλοφορούσε στο εμπόριο σε κουτί με μια χαρακτηριστικότατη φωτογραφία ενός μικρού παιδιού, ήταν μια κρέμα που αποκαλούταν και σταφιδίνη, επίσης από τα σταφύλια. Αυτό ήταν το πιο συνηθισμένο και θρεπτικό κολατσιό των παιδιών τις δεκαετίες του ’50 και του ’60.
Μια φέτα ψωμί με ζάχαρη ήταν ο πιο γρήγορος και οικονομικός τρόπος να ξεκινήσουν τα παιδιά τη μέρα τους πριν φύγουν για το σχολείο, τις περασμένες δεκαετίες. Η «συνταγή» είναι πολύ απλή: Το ψωμί απλώς βρεχόταν ελαφρώς με νερό και πασπαλιζόταν με ζάχαρη.
Σε παλαιότερες εποχές ανά την Ελλάδα – και σε κάποιες επαρχίες ακόμη – κάθε οικογένεια είχε το γουρουνάκι της, που «θυσιαζόταν» κοντά στα Χριστούγεννα. Επειδή όμως δεν έπρεπε να πάει χαμένο καθόλου κρέας, τα μικρά κομμάτια από ξύγκι που περίσσευαν, έμπαιναν σε καζάνια με νερό και αλάτι, και προέκυπταν κομμάτια χοιρινού σαν μπέικον, που διατηρούνταν ως και τα επόμενα Χριστούγεννα.
Στην ύπαιθρο το μπλουγούρι (γνωστό πλέον ευρέως ως πλιγούρι) και ο τραχανάς ήταν πάντα χειροποίητα και πιο διαδεδομένα από τα ζυμαρικά όπως τα μακαρόνια και το ρύζι που μπήκαν τις τελευταίες δεκαετίες στην κουζίνα και κέρδισαν το… μονοπώλιο των συνοδευτικών στα πιάτα. Το πλιγούρι είναι ψιλό δημητριακό από αποξηραμένο σιτάρι και ο τραχανάς, ξινός ή γλυκός, είναι ζυμαρικό φτιαγμένο από αλεύρι και γάλα ή γιαούρτι. Ευτυχώς, αυτά τα δύο χαμένα τρόφιμα, επανήλθαν το τελευταίο διάστημα, ακόμα και στις κουζίνες μεγάλων σεφ, που αποφάσισαν να πρωτοτυπήσουν με μια επιστροφή σε παλιές αξίες, κάνοντας τάση το «τραχανότο» ή βρίσκοντας στο πλιγούρι το «νέο» super food.
Τα ρεβίθια στην Κατοχή ήταν χρήσιμα ακόμα και για την παρασκευή υποκατάστατου ροφημάτων όπως ο καφές. Αλλά με το συγκεκριμένο όσπριο και αλεύρι, φτιαχνόταν και ψωμί, το λεγόμενο ρεβιθόψωμο που με λίγο αλεύρι και λάδι, γέμιζε το τραπέζι σε εποχές ανέχειας.
Τα χρόνια πέρασαν και ίσως λίγοι γνώρισαν ή θυμούνται τον οικιακό εξοπλισμό του (όχι και τόσο μακρυνού) παρελθόντος. Πάντως καλό είναι να γνωρίζουμε πώς ζούσαν οι παλιότερες γενιές και να είμαστε και λίγο ευχαριστημένοι που έχουμε, τουλάχιστον, τις στοιχειώδεις ανέσεις.
Βέβαια ας θυμόμαστε ότι σε πολλά μέρη του κόσμου δεν έχουν ούτε αυτά που βλέπετε στις φωτογραφίες…
Εγκατάσταση παροχής…τρεχούμενου νερού. Πλύσιμο πιάτων, χεριών, προσώπου, κλπ. με τη βρυσούλα γινόταν, που όμως χρειαζόταν συνεχώς να γεμίζει από τη στάμνα ή άλλο σκεύος.
Το “πλυντήριο” της γιαγιάς. Ξύλινη ή από λαμαρίνα. Μέσα, διάφορα βοηθητικά εργαλεία. Μπουγάδα με το χέρι και πράσινο ή άσπρο σαπούνι (δεν υπήρχαν άλλα απορρυπαντικά).
Από τις σκληρότερες δουλειές της νοικοκυράς που δεν είχε “δούλες” (έτσι έλεγαν τις οικιακές βοηθούς) ούτε “παραδουλεύτρες”. Συχνά η σκάφη χρησίμευε και ως μπανιέρα, μιά και τα περισσότερα σπίτια δεν διέθεταν τις σημερινές λουτρικές εγκαταστάσεις και το μπάνιο δεν ήταν και καθημερινή συνήθεια. Κάθε Σάββατο και αν…
Σίδερο με κάρβουνα. Πριν αποκτήσουν σύνδεση με το ηλεκτρικό δίκτυο (πολλές περιοχές συνδέθηκαν τη δεκαετία του 1970) δεν είχαν άλλο τρόπο να σιδερώνουν τα ρούχα οι νοικοκυρές, από το βαποράκι. Τα ξυλοκάρβουνα “χώνευαν” στο εσωτερικό του σκεύους και θέρμαιναν την πλάκα.
Ο πρόγονος του ψυγείου πάγου, το φανάρι έμοιαζε με το φανάρι που χρησιμοποιούσαν στα καΐκια, και όχι μόνο. Οι σίτες εμπόδιζαν τα έντομα να πλησιάσουν τα φαγητά και ο διερχόμενος αέρας δημιουργούσε κάπως καλύτερες συνθήκες διατήρησης, από τον στάσιμο αέρα του ντουλαπιού. Ο χρόνος διατήρησης δεν πρέπει να ξεπερνούσε τις μερικές ώρες, άντε ένα 24ωρο!
Το ψυγείο πάγου ήταν η επανάσταση! Παγοποιεία υπήρχαν πολλά (λίγα υπάρχουν ακόμη, αλλά για άλλους σκοπούς) σε όλη τη χώρα. Οι διανομείς γύριζαν με ένα φορτηγάκι ή καροτσάκι που έσπρωχναν με τα χέρια και άφηναν συνήθως ένα τέταρτο της κολώνας (τόσο χωρούσε). Το νερό έβγαινε παγωμένο από το ντεποζιτάκι που υπήρχε στο εσωτερικό τους, αλλά η θερμοκρασία στο θάλαμο δεν πρέπει να ήταν χαμηλότερη από 10-12 βαθμούς C, στη καλύτερη περίπτωση.
Εναλλακτικός τρόπος ψύξης του νερού. Πριν ακόμη την εμφάνιση του ψυγείου πάγου (αλλά και μετά) ήταν σε χρήση το Αιγινήτικο κανάτι, για να δίνει δροσερό νερό. Η μέθοδος βασίζεται στην αρχή της φυσικής, ότι όταν ένα υγρό εξατμίζεται, απορροφά θερμότητα.
Τα κανάτια ήταν από πορώδες υλικό (πηλό) που επέτρεπε μια μικρή ποσότητα νερού να βγαίνει στην εξωτερική επιφάνεια του κανατιού. Ετσι, το κανάτι “ίδρωνε” και το τοποθετούσαν σε σημεία με ρεύμα αέρα (συνήθως στα πρεβάζια των παραθύρων). Ο αέρας προκαλούσε εξάτμιση και η εξάτμιση έριχνε τη θερμοκρασία στο εσωτερικό του και το νερό απλώς δρόσιζε κάπως, ώστε να πίνεται.
Οπου δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα, υπήρχαν οι λάμπες πετρελαίου. Σε μερικές ταβέρνες χρησιμοποιούσαν και λάμπες “Λουξ” που λειτουργούσαν με υγραέριο και έβγαζαν ένα πολύ λαμπρό φως (σήμερα τις χρησιμοποιούν στις ψαρόβαρκες γρι-γρι για να προσελκύουν τα ψάρια). Η λάμπα είχε το φυτίλι, του οποίου η μία άκρη ήταν βυθισμένη στο πετρέλαιο που βρισκόταν μέσα στο δοχείο.
Σηκώνοντας το φυτίλι με το χειρισμό μιάς ροδέλλας δυνάμωνε η ένταση του φωτός, αλλά υπήρχε ο κίνδυνος να σπάσει το γυαλί από τη υψηλή θερμοκρασία. Πολλοί διαπρεπείς επιστήμονες των περασμένων γενιών διάβαζαν στο φως του πετρελαίου ή του κεριού, που τότε δεν ήταν αξεσουάρ πολυτελών εστιατορίων, αλλά αναγκαίο για το φωτισμό, είδος.
Το μαγείρεμα γινόταν με γκαζιέρες που έκαιγαν πετρέλαιο ή βενζίνη (σπανιότερα). Ηταν πολύπλοκα εργαλεία που οι νοικοκυρές ήταν απόλυτα εξοικειωμένες μαζί τους. Τρομπάριζαν αέρα μέσα στο δοχείο του καυσίμου, ώστε αυτό να ανεβαίνει στον καυστήρα. Συχνά βούλωναν και υπήρχαν ειδικά βελονάκια για το ξεβούλωμά τους.
Υπήρχαν και οι φουφούδες, μιά κατασκευή παρόμοια με το μαγκάλι, αλλά με σχάρα, για να τοποθετείται η κατσαρόλα. Ο καφές ή τα αφεψήματα ψήνονταν στα καμινέτα που έκαιγαν μπλε οινόπνευμα. Το γκαζάκι δεν υπήρχε τότε και μόνο τα σχετικά πλούσια νοικοκυριά είχαν σύνδεση με το φωταέριο. Πολυτέλεια ήταν και οι στόφες, οι κουζίνες με ξύλα που διέθεταν και φούρνο. Τα φουρνιστά τα έστελναν στο γειτονικό φούρνο που δούλευε σε φοβερούς ρυθμούς τις Κυριακές, που ο κόσμος έτρωγε κρέας ψητό, με μακαρόνια, κριθαράκι ή πατάτες.
Η θέρμανση του φτωχού…Μη φανταστείτε πως το μέσο σπίτι διέθετε κεντρική θέρμανση. Βέβαια και στα σημερινά που τη διαθέτουν, διακοσμητική είναι, αφού το πετρέλαιο έχει γίνει χρυσάφι! Πάντως η θέρμανση με μαγκάλι ήταν φτηνή, αλλά χωρίς μεγάλη εμβέλεια. Στη μέση του δωματίου έμπαινε το μαγκάλι με τα ξυλοκάρβουνα για αρχή και τον “πυρήνα” (μιά σκόνη από τα κουκούτσια της ελιάς). Δημιουργούσε χόβολη μέσα στην οποία έψηναν καφέ και επάνω από το μαγκάλι έψηναν κανά κοψίδι ή φέτες ψωμί.
Συχνά τα “αχώνευτα” ξυλοκάρβουνα καίγονταν ελλιπώς, με αποτέλεσμα την έκλυση CO (μονοξειδίου του άνθρακα) που σκότωνε ολόκληρες οικογένειες! Βέβαια υπήρχαν και οι ξυλόσομπες, οι σόμπες με κάρβουνα, καθώς και οι σόμπες πετρελαίου, αργότερα αυτές. Κεντρική θέρμανση διέθεταν τα πλουσιόσπιτα, αλλά καύσιμη ύλη ήταν το ξύλο ή το κάρβουνο και κάποιος (συνήθως το υπηρετικό προσωπικό) έπρεπε να κατεβαίνει κάθε τόσο στο υπόγειο, να τροφοδοτεί τη φωτιά.
Υπήρχαν κι άλλες διαφορές στις ευκολίες, αλλά δεν έχει νόημα να μιλάμε π.χ. για ηλεκτρονικά και μέσα διασκέδασης, γιατί αυτά ήταν πολυτέλειες!
Οι επιστήμονες κατά καιρούς, έχουν αναδείξει έρευνες, που δείχνουν την αναγκαιότητα διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών. Συγκεκριμένα μιλούν για ευκολότερη κατανόηση των θετικών επιστημών, από όσους έχουν διδαχθεί ελληνικά.
Πολλά είναι και τα παραδείγματα σε μεγάλες μουσικές σχολές του κόσμου, όπου οι μαθητευόμενοι διδάσκονται αρχαία ελληνικά, γιατί έτσι αυξάνεται η αίσθηση της μουσικής, προς αυτούς.
Τα τελευταία χρόνια το εκπαιδευτικό σύστημα στη χώρα μας, προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα σε καινούργιες ιδέες και παλιές. Με αποτέλεσμα τα μαθήματα αρχαίων ελληνικών να έχουν παραμεριστεί.
Δείτε παρακάτω ποιες χώρες στο κόσμο διδάσκουν στους μαθητές τους αρχαία ελληνικά:
Γερμανία: Στη χώρα που θα περίμενε κανείς να μισούν τα ελληνικά, τα Αρχαία Ελληνικά διδάσκονται, ως υποχρεωτικό μάθημα, σε 16 Ομόσπονδα κρατίδια της Γερμανίας.
Ιταλία: Στη γείτονα χώρα, τα αρχαία ελληνικά διδάσκονται σε όλα τα λύκεια κλασικής παιδείας.
Βαλκάνια: Στα πανεπιστήμια θεολογικής κατεύθυνσης και στα εκκλησιαστικά λύκεια, οι Βαλκάνιοι διδάσκονται αρχαία ελληνικά.
Βέλγιο, Γαλλία, Ισπανία: Διδάσκεται ως μάθημα επιλογής.
Ρωσία: Στη Μόσχα τα Αρχαία Ελληνικά διδάσκονται στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Μόσχας Λομονόσοφ, καθώς και στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Ανθρωπιστικών Σπουδών (RGGU), στο Πανεπιστήμιο Αγίας Πετρούπολης, στο Πανεπιστήμιο Πετροζαβόντσκ, στη Θεολογική Ακαδημία Μόσχας και σε όλα τα εκκλησιαστικά λύκεια.
Κίνα: Στους μαθητές άνω των 14 ετών τα ελληνικά διδάσκονται ως γλώσσα επιλογής, με τα ποσοστά Κινέζων που γνωρίζουν ελληνικά να ξεπερνάει το 6%.
Βραζιλία: Τα Αρχαία Ελληνικά διδάσκονται στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο, στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Ρίο ντε Τζανέιρο, στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Μπέλο Οριζόντε και στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Ρίο Γκράνδε ντο Σουλ. Στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο τα Νέα Ελληνικά διδάσκονται ως μάθημα επιλογής.
Φυσικά προσθέστε όλα τα ελληνικά σχολεία που λειτουργούν ανά το κόσμο, και διδάσκουν τα ελληνικά σε ομογενείς και μη.
