ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

Πρωταγόρας Ενότητες 2 & 3

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

**Πλάτωνος Πρωταγόρας 320**D-322A

«Ἦν γάρ ποτε χρόνος ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, θνητὰ δὲ γένη οὐκ ἦν. ἐπειδὴ δὲ καὶ τούτοις χρόνος ἦλθεν εἱμαρμένος γενέσεως, τυποῦσιν αὐτὰ θεοὶ γῆς ἔνδον ἐκ γῆς καὶ πυρὸς μείξαντες καὶ τῶν ὅσα πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται. ἐπειδὴ δ’ἄγειν αὐτὰ πρὸς φῶς ἔμελλον, προσέταξαν Προμηθεῖ καὶ Ἐπιμηθεῖ κοσμῆσαί τε καὶ νεῖμαι δυνάμεις ἑκάστοις ὡς πρέπει. Προμηθέα δὲ παραιτεῖται Ἐπιμηθεὺς αὐτὸς νεῖμαι, «Νείμαντος δέ μου», ἔφη, «ἐπίσκεψαι»· καὶ οὕτω πείσας νέμει. Νέμων δὲ τοῖς μὲν ἰσχὺν ἄνευ τάχους προσῆπτεν, τοὺς δ’ ἀσθενεστέρους τάχει ἐκόσμει· τοὺς δὲ ὥπλιζε, τοῖς δ’ ἄοπλον διδοὺς φύσιν ἄλλην τιν’ αὐτοῖς ἐμηχανᾶτο δύναμιν εἰς σωτηρίαν. Ἃ μὲν γὰρ αὐτῶν σμικρότητι ἤμπισχεν, πτηνὸν φυγὴν ἢ κατάγειον οἴκησιν ἔνεμεν· ἃ δὲηὖξε μεγέθει, τῷδε αὐτῷ αὐτὰ ἔσῳζεν· καὶ τἆλλα οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν. Ταῦτα δὲ ἐμηχανᾶτο εὐλάβειαν ἔχων μή τι γένος ἀϊστωθείη· […]

ἐπειδὴ δὲ αὐτοῖς ἀλληλοφθοριῶν διαφυγὰς ἐπήρκεσε, πρὸς τὰς ἐκ Διὸς ὥρας εὐμάρειαν ἐμηχανᾶτο ἀμφιεννὺς αὐτὰ πυκναῖς τε θριξὶν καὶ στερεοῖς δέρμασιν, ἱκανοῖς μὲν ἀμῦναι χειμῶνα, δυνατοῖς δὲ καὶ καύματα, καὶ εἰς εὐνὰς ἰοῦσιν ὅπως ὑπάρχοι τὰ αὐτὰ ταῦτα στρωμνὴ οἰκεία τε καὶ αὐτοφυὴς ἑκάστῳ· καὶ ὑποδῶν τὰ μὲν ὁπλαῖς, τὰ δὲ [θριξὶν καὶ] δέρμασιν στερεοῖς καὶ ἀναίμοις. […]

ἅτε δὴ οὖν οὐ πάνυ τι σοφὸς ὢν ὁ Ἐπιμηθεὺς ἔλαθεν αὑτὸν καταναλώσας τὰς δυνάμεις εἰς τὰ ἄλογα· λοιπὸν δὴ ἀκόσμητον ἔτι αὐτῷ ἦν τὸ ἀνθρώπων γένος, καὶ ἠπόρει ὅτι χρήσαιτο. ἀποροῦντι δὲ αὐτῷ ἔρχεται Προμηθεὺς ἐπισκεψόμενος τὴν νομήν, καὶ ὁρᾷ τὰ μὲν ἄλλα ζῷα ἐμμελῶς πάντων ἔχοντα, τὸν δὲ ἄνθρωπον γυμνόν τε καὶ ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ ἄοπλον· ἤδη δὲ καὶ ἡ εἱμαρμένη ἡμέρα παρῆν,ἐν ᾗ ἔδει καὶ ἄνθρωπον ἐξιέναι ἐκ γῆς εἰς φῶς. ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεὺς ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι, κλέπτει Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶς τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί ―ἀμήχανον γὰρ ἦν ἄνευ πυρὸς αὐτὴν κτητήν τῳ ἢ χρησίμην γενέσθαι― καὶ οὕτω δὴ δωρεῖται ἀνθρώπῳ. τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν, τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν· ἦν γὰρ παρὰ τῷ Διί. τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν ―πρὸς δὲ καὶ αἱ Διὸς φυλακαὶ φοβεραὶ ἦσαν― εἰς δὲ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Ἡφαίστου οἴκημα τὸ κοινόν, ἐν ᾧ ἐφιλοτεχνείτην, λαθὼν εἰσέρχεται, καὶ κλέψας τήν τε ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς δίδωσιν ἀνθρώπῳ, καὶ ἐκ τούτου εὐπορία μὲν ἀνθρώπῳ τοῦ βίου γίγνεται, Προμηθέα δὲ δι’ Ἐπιμηθέα ὕστερον, ᾗπερ λέγεται, κλοπῆς δίκη μετῆλθεν.»

Παρατηρήσεις

A1. α) Ο μύθος του Πρωταγόρα εξηγεί τελ(ε)ολογικά το νόμο της αναπλήρωσης, σύμφωνα με τον οποίο μια αδυναμία αναπληρώνεται από μια ικανότητα. Συμπληρώστε τα στοιχεία που λείπουν με βάση το παρακάτω χωρίο από το πρωτότυπο κείμενο του Πλατωνικού διαλόγου: (μονάδες 5)

Νέμων δὲ τοῖς μὲν ἰσχὺν ἄνευ τάχους προσῆπτεν, τοὺς δ’ ἀσθενεστέρους τάχει ἐκόσμει· τοὺς δὲ ὥπλιζε, τοῖς δ’ ἄοπλον διδοὺς φύσιν ἄλλην τιν’ αὐτοῖς ἐμηχανᾶτο δύναμιν εἰς σωτηρίαν. Ἃ μὲν γὰρ αὐτῶν σμικρότητι ἤμπισχεν, πτηνὸν φυγὴν ἢ κατάγειον οἴκησιν ἔνεμεν·

Η ταχύτητα αντισταθμίζει την …………………(i)
Τα φτερά ή η υπόγεια κατοικία αντισταθμίζουν τη μικρή ………………… (ii) ………………….(iii)

β). «τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν· ἦν γὰρ παρὰ τῷ Διί. τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν ― πρὸς δὲ καὶ αἱ Διὸς φυλακαὶ φοβεραὶ ἦσαν»: Πώς αιτιολογείται στο συγκεκριμένο απόσπασμα, βάσει μύθου, η αδυναμία του Προμηθέα να κλέψει την πολιτική τέχνη και να την δωρίσει στον άνθρωπο; (μονάδες 5)

Μονάδες 10

A2. «γῆς ἔνδον», «εἱμαρμένη ἡμέρα»: Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των όρων – φράσεων του κειμένου.

Μονάδες 10

A3. «…κλέπτει Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶς τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί» : Πώς υποκαθιστά ο άνθρωπος μέσα από τον μύθο του Προμηθέα την έλλειψη οργάνων προσαρμογής του; Τι συμβολίζει- κατά τη γνώμη σας- η κλοπή της φωτιάς από τον Προμηθέα;

Μονάδες 10

A4. Να γράψετε στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε καθεμία από τις παρακάτω θέσεις, τη λέξη Σωστό, αν είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν είναι λανθασμένη:

Ο Σωκράτης αναζήτησε την ουσία της ηθικής και όχι τα ηθικά φαινόμενα.
Δίκη για ασέβεια είχε υποστεί και ο Αναξαγόρας.
Τα μαθηματικά θεωρούνταν απαραίτητη προετοιμασία για τη διδασκαλία της διαλεκτικής
Ο Πρόδικος είναι μεγαλόστομος και ρητορικός.
Ο Πλάτωνας απέρριπτε την αξία της συμβολικής μυθικής αφήγησης.

Μονάδες 10

A5. α) Να γράψετε μία ομόρριζη λέξη της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας, απλή ή σύνθετη, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: κεράννυται, ἐπήρκεσε, ἀμφιεννὺς, ἔφη, ἔσχεν. (Μονάδες 5)

β) Δυνάμεις, παραιτεῖται: Να γράψετε για καθεμιά από τι λέξεις που σας δίνονται από μία πρόταση χρησιμοποιώντας τις με διαφορετική σημασία από αυτήν που χρησιμοποιείται στο πρωτότυπο κείμενο. (Μονάδες 2)

γ) λαθών, δίδωσιν, φῶς: Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά λέξη που σας δίνεται στα αρχαία ελληνικά. (Μονάδες 3)

Μονάδες 10

A6. Ο άνθρωπος υποκαθιστά την έλλειψη οργάνων προσαρμογής με την πρακτική σοφία και την ανάπτυξη πολιτισμού. Με τη δύναμη του νου και τη σταδιακή ανακάλυψη και αξιοποίηση των επιτευγμάτων του μπόρεσε να επιβιώσει και να εξελιχθεί. Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τα σημεία του παρακάτω μεταφρασμένου στασίμου από την Αντιγόνη του Σοφοκλή στα οποία γίνεται αναφορά στα «δώρα» του Προμηθέα και να τα συσχετίσετε με το περιεχόμενο των φράσεων του Πλατωνικού διαλόγου: «τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν» και «καὶ ἐκ τούτου εὐπορία μὲν ἀνθρώπῳ τοῦ βίου γίγνεται».

ΣΟΦΟΚΛΗ «Αντιγόνη» α΄στάσιμο στίχοι 332-375

ΧΟ. Πολλά γεννούν το δέος-

το μέγα δέος ο άνθρωπος γεννά·

περνά τον αφρισμένο πόντο

με τις φουρτούνες του νοτιά,

στη μέση σκάβει το βαθύ

και φουσκωμένο κύμα

και την υπέρτατη θεά, τη Γη,

την άφθαρτη παιδεύει την ακάματη

οργώνοντας με τα καματερά

χρόνο το χρόνο φιδοσέρνοντας τ’ αλέτρι.

Και των αστόχαστων πτηνών

τις φυλές κυνηγά με τα βρόχια,

των αγρίων θηρίων τα έθνη,

των βυθών την υδρόβια φύτρα

με δίχτυα πλεγμένα στριφτά,

ο τετραπέρατος- τ’ αγρίμι της βουνοκορφής

δαμάζει με τεχνάσματα. φορεί

στων αλόγων την πλούσια χαίτη ζυγό

και στον ταύρο, που βαρβάτος βοσκάει στα όρη.

Ένας τον άλλο δίδαξε λαλιά,

τη σκέψη, σαν το πνεύμα των ανέμων,

την όρεξη να ζει σε πολιτείες.

πώς να γλιτώνει το χαλάζι μες στ’ αγιάζι,

την άγρια δαρτή βροχή μέσα στον κάμπο,

ο πολυμήχανος- αμήχανος δε θ’ αντικρίσει

τα μελλούμενα- το χάρο μόνο

να ξεφύγει δεν μπορεί.

μόλο που βρήκε ψάχνοντας και γιατρειές

σ’ αγιάτρευτες αρρώστιες.

Τέχνες μαστορικές σοφίστηκε

που δεν τις βάζει ο νους,

κι όμως μια στο καλό, μια στο κακό κυλάει.

όποιος κρατεί τον ανθρώπινο νόμο

και του θεού το δίκιο, που όρκος το δένει φριχτός,

πολίτης- αλήτης και φυγάς,

όποιος κλωσάει τ’ άδικο, μακάρι και μ’ αποκοτιά,

ποτέ σε τράπεζα κοινή

ποτέ μου βούληση κοινή

με κείνον που τέτοια τολμάει.

Μονάδες 10

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

**Ξενοφώντος Ελληνικά 4,8, 3-4**

Ο Πέρσης σατράπης Φαρνάβαζος ενισχύει με πολεμικά πλοία τον Αθηναίο στρατηγό Κόνωνα, ενώ ο Σπαρτιάτης Δερκυλίδας ζητάει από τους Αβυδηνούς να μείνουν πιστοί στους Λακεδαιμονίους.

Ἀποβὰς δ᾽ εἰς Ἔφεσον τῷ μὲν Κόνωνι δοὺς τετταράκοντα τριήρεις εἰς Σηστὸν εἶπεν ἀπαντᾶν, αὐτὸς δὲ πεζῇ παρῄει ἐπὶ τὴν αὑτοῦ ἀρχήν. καὶ γὰρ ὁ Δερκυλίδας, ὅσπερ καὶ πάλαι πολέμιος ἦν αὐτῷ, ἔτυχεν ἐν Ἀβύδῳ ὤν, ὅτε ἡ ναυμαχία ἐγένετο, καὶ οὐχ ὥσπερ οἱ ἄλλοι ἁρμοσταὶ ἐξέλιπεν, ἀλλὰ κατέσχε τὴν Ἄβυδον καὶ διέσῳζε φίλην τοῖς Λακεδαιμονίοις. καὶ γὰρ συγκαλέσας τοὺς Ἀβυδηνοὺς ἔλεξε τοιάδε.

ὦ ἄνδρες, νῦν ἔξεστιν ὑμῖν καὶ πρόσθεν φίλοις οὖσι τῇ πόλει ἡμῶν εὐεργέτας φανῆναι τῶν Λακεδαιμονίων. καὶ γὰρ τὸ μὲν ἐν ταῖς εὐπραξίαις πιστοὺς φαίνεσθαι οὐδὲν θαυμαστόν: ὅταν δέ τινες ἐν συμφοραῖς γενομένων φίλων βέβαιοι φανῶσι, τοῦτ᾽ εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον μνημονεύεται. ἔστι δὲ οὐχ οὕτως ἔχον ὡς, εἰ τῇ ναυμαχίᾳ ἐκρατήθημεν, οὐδὲν ἄρα ἔτι ἐσμέν: ἀλλὰ καὶ τὸ πρόσθεν δήπου, Ἀθηναίων ἀρχόντων τῆς θαλάττης, ἱκανὴ ἦν ἡ ἡμετέρα πόλις καὶ εὖ φίλους καὶ κακῶς ἐχθροὺς ποιεῖν. ὅσῳ δὲ μᾶλλον αἱ ἄλλαι πόλεις σὺν τῇ τύχῃ ἀπεστράφησαν ἡμῶν, τοσούτῳ ὄντως ἡ ὑμετέρα πιστότης μείζων φανείη ἄν.

Βοηθητικό λεξιλόγιο

ἡ εὐπραξία = ευτυχής έκβαση// ευτυχία.

Παρατηρήσεις

Γ1. ὦ ἄνδρες, νῦν ἔξεστιν ὑμῖν … εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον μνημονεύεται. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του συγκεκριμένου χωρίου.

Μονάδες 10

Γ2. Πώς παρουσιάζει ο Δερκυλίδας τη στάση των Σπαρτιατών απέναντι στους συμμάχους τους κατά την πρόσφατη ιστορία;

Μονάδες 10

Γ3. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον τύπο που ζητείται για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις:

τριήρεις: την κλητική ενικού αριθμού

αὑτοῦ: την αιτιατική ουδετέρου στον πληθυντικό αριθμό

φίλην: την αιτιατική του αρσενικού γένους στον υπερθετικό βαθμό

ἄνδρες: τη δοτική πληθυντικού αριθμού

ἅπαντα: τη γενική πληθυντικού του θηλυκού γένους

δοὺς: το β’ ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής

εἶπεν: το απαρέμφατο παρακειμένου στην ενεργητική φωνή

ἀπαντᾶν: το β’ ενικό πρόσωπο ευκτικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής

ἔτυχεν: το β’ πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής παρακειμένου στη φωνή που βρίσκεται.

φανῆναι: το α’ πληθυντικό πρόσωπο οριστικής παρακειμένου μέσης φωνής

Μονάδες 10

Γ4.α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω τύπων: τῷ μὲν Κόνωνι, πεζῇ, αὐτῷ, ὤν, φίλην.

(μονάδες 5)

Γ4.β. ὦ ἄνδρες, νῦν ἔξεστιν ὑμῖν καὶ πρόσθεν φίλοις οὖσι τῇ πόλει ἡμῶν εὐεργέτας φανῆναι τῶν Λακεδαιμονίων: Να εξαρτηθεί από τη φράση Δερκυλίδας ἔλεξε…

(μονάδες 2)

Γ4.γ. Να αναγνωριστεί το είδος του υποθετικού λόγου στο χωρίο ὦ ἄνδρες, νῦν ἔξεστιν ὑμῖν καὶ πρόσθεν φίλοις οὖσι τῇ πόλει ἡμῶν εὐεργέτας φανῆναι τῶν Λακεδαιμονίων. καὶ γὰρ τὸ μὲν ἐν ταῖς εὐπραξίαις πιστοὺς φαίνεσθαι οὐδὲν θαυμαστόν: ὅταν δέ τινες ἐν συμφοραῖς γενομένων φίλων βέβαιοι φανῶσι, τοῦτ᾽ εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον μνημονεύεται και να μετατραπεί ώστε να δηλώνει απλή σκέψη του λέγοντος.

(μονάδες 3)

Μονάδες 10

Επιμέλεια: Άννα Μαρία Πανταζή και Μπικάκης Μιχάλης

Πρωταγόρας Ενότητες 3 & 4

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

**Πλάτωνος Πρωταγόρας 322Α-323Α**

« τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν, τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν· ἦν γὰρ παρὰ τῷ Διί. τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν ―πρὸς δὲ καὶ αἱ Διὸς φυλακαὶ φοβεραὶ ἦσαν ― εἰς δὲ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Ἡφαίστου οἴκημα τὸ κοινόν, ἐν ᾧ ἐφιλοτεχνείτην, λαθὼν εἰσέρχεται, καὶ κλέψας τήν τε ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς δίδωσιν ἀνθρώπῳ, καὶ ἐκ τούτου εὐπορία μὲν ἀνθρώπῳ τοῦ βίου γίγνεται, Προμηθέα δὲ δι’ Ἐπιμηθέα ὕστερον, ᾗπερ λέγεται, κλοπῆς δίκη μετῆλθεν.

Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων μόνον θεοὺς ἐνόμισεν, καὶ ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν· ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεις καὶ ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶ στρωμνὰς καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο. οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι κατ’ ἀρχὰς ἄνθρωποι ᾤκουν σποράδην, πόλεις δὲ οὐκ ἦσαν· ἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι, καὶ ἡ δημιουργικὴ τέχνη αὐτοῖς πρὸς μὲν τροφὴν ἱκανὴ βοηθὸς ἦν, πρὸς δὲ τὸν τῶν θηρίων πόλεμον ἐνδεής ―πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική―ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις· ὅτ’ οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην,

ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο. Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν,Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί. ἐρωτᾷ οὖν Ἑρμῆς Δία τίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην καὶ αἰδῶ ἀνθρώποις· «Πότερον ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται, οὕτω καὶ ταύτας νείμω; νενέμηνται δὲ ὧδε· εἷς ἔχων ἰατρικὴν πολλοῖς ἱκανὸς ἰδιώταις, καὶ οἱ ἄλλοι δημιουργοί· καὶ δίκην δὴ καὶ αἰδῶ οὕτω θῶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις, ἢ ἐπὶ πάντας νείμω;» «Ἐπὶ πάντας», ἔφη ὁ Ζεύς, «καὶ πάντες μετεχόντων· οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν· καὶ νόμον γε θὲς παρ’ ἐμοῦ τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦς καὶ δίκης μετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως». οὕτω δή, ὦ Σώκρατες, καὶ διὰ ταῦτα οἵ τε ἄλλοι καὶ Ἀθηναῖοι,ὅταν μὲν περὶ ἀρετῆς τεκτονικῆς ᾖ λόγος ἢ ἄλλης τινὸς δημιουργικῆς, ὀλίγοις οἴονται μετεῖναι συμβουλῆς, καὶ ἐάν τις ἐκτὸς ὢν τῶν ὀλίγων συμβουλεύῃ, οὐκ ἀνέχονται, ὡς σὺ φῄς ―εἰκότως, ὡς ἐγώ φημι― ὅταν δὲ εἰς συμβουλὴν πολιτικῆς ἀρετῆς ἴωσιν, ἣν δεῖ διὰ δικαιοσύνης πᾶσαν ἰέναι καὶ σωφροσύνης, εἰκότως ἅπαντος ἀνδρὸς ἀνέχονται, ὡς παντὶ προσῆκον ταύτης γε μετέχειν τῆς ἀρετῆς ἢ μὴ εἶναι πόλεις. αὕτη, ὦ Σώκρατες, τούτου αἰτία.»

Παρατηρήσεις

Α1. α) « Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν,Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί.»: Ποιος παρεμβαίνει , κατά τον μύθο του Πρωταγόρα, για να σώσει τους ανθρώπους και με ποιον τρόπο; (Μονάδες 6).

β) «Ἐπὶ πάντας», ἔφη ὁ Ζεύς, «καὶ πάντες μετεχόντων· οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν·»: στο συγκεκριμένο απόσπασμα από τον μύθο του Προμηθέα να εντοπίσετε πώς αποδίδεται λεκτικά από το πρωτότυπο κείμενο: (Μονάδες 4).

Η καθολικότητα της πολιτικής αρετής.
Η αναγκαιότητα της πολιτικής αρετής.

Μονάδες 10

A2. Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των όρων – φράσεων του κειμένου: περὶ τὸν βίον σοφίαν (μονάδες 4), Διὸς φυλακαὶ (μονάδες 3), θείας μετέσχε μοίρας (μονάδες 3).

Μονάδες 10

A3. α) «ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ». Ποια άποψη εκφράζει ο Πρωταγόρας για τη γλώσσα; Να την αξιολογήσετε σε σύγκριση με τη σύγχρονη γλωσσολογία. (Μονάδες 4).

β) «πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική»: Η «πολεμική» τέχνη παρουσιάζεται ως μέρος της πολιτικής. Πώς εξηγείται αυτό κατά τη γνώμη σας; (Μονάδες 6)

Μονάδες 10

A4. Να γράψετε στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε καθεμία από τις παρακάτω θέσεις, τη λέξη Σωστό, αν είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν είναι λανθασμένη:

Η κατηγορία για διαφθορά των νέων ήταν η πραγματική αιτία της δίωξης του Σωκράτη.
Ο Πλάτωνας ήλθε σε επαφή με τον Πυθαγορισμό κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του.
Μύθος ορίζεται κάθε αφήγηση που έχει ποιητικό χαρακτήρα και πρόκειται για κατασκευή κάποιου διανοητή.
Η διαλογική μορφή των έργων του Πλάτωνα δεν επηρεάζει την αναπαραγωγή των λεπτομερειών και των λεπτών αποχρώσεων του φιλοσοφικού λόγου.
Η βασική αντίρρηση του Σωκράτη απέναντι στον γραπτό λόγο στηρίζεται στην άποψή του ότι το γραπτό είναι βουβό.

Μονάδες 10

A5.α) Να βρείτε στο παραπάνω διδαγμένο κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής: φιλόπατρις, προσιτός, συμβάν, δέμα, ιός.

β) Να γράψετε μία ομόρριζη λέξη της αρχαίας ή στη νέας ελληνικής γλώσσας, απλή ή σύνθετη, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: δίδωσιν, ἐνεχώρει, ἀπώλλυντο, συναγωγοί, φῄς.

Μονάδες 10

A6. Να συγκρίνετε την άποψη του Πρωταγόρα για την «αἰδῶ» και τη «δίκη» με την άποψη που εκφράζει ο Περικλής στον Επιτάφιο, ότι η αθηναϊκή δημοκρατία στηρίζεται στην ευσυνείδητη πειθαρχία των πολιτών της στους γραπτούς και άγραφους νόμους και όχι στον φόβο. Μέσα από τη σύγκριση αυτή να συνδέσετε τη σοφιστική με την εποχή της και την αθηναϊκή δημοκρατία.

Θουκυδίδη, Περικλέους Επιτάφιος, κεφ. 37,

[…] «Τὸ πολίτευμα ποὺ ἔχομε σὲ τίποτε δὲν ἀντιγράφει τὰ ξένα πολιτεύματα. Ἀντίθετα, εἴμαστε πολὺ περισσότερο ἐμεῖς παράδειγμα γιὰ τοὺς ἄλλους παρὰ μιμητὲς τους. Τὸ πολίτευμά μας λέγεται Δημοκρατία, ἐπειδὴ τὴν ἐξουσία δὲν τὴν ἀσκοῦν λίγοι πολίτες, ἀλλὰ ὅλος ὁ λαός. Ὅλοι οἱ πολίτες εἶναι ἴσοι μπροστὰ στὸν νόμο γιὰ τὶς ἰδιωτικές τους διαφορές. Γιὰ τὰ δημόσια ἀξιώματα προτιμῶνται ἐκεῖνοι ποὺ εἶναι ἱκανοὶ καὶ τὰ ἀξίζουν καὶ ὄχι ἐκεῖνοι ποὺ ἀνήκουν σὲ μιὰ ὁρισμένη τάξη. Κανείς, ἄν τύχη καὶ δὲν ἔχει κοινωνικὴ θέση ἤ ἄν εἶναι φτωχός, δὲν ἒμποδίζεται γι’ αυτὸ νὰ ὑπηρετήση τὴν πολιτεία, ἄν ἔχη κάτι ἄξιο νὰ προσφέρη. Στὴ δημόσια ζωὴ μας εἴμαστε ἐλεύθεροι, ἀλλὰ καὶ στὶς καθημερινὲς μας σχέσεις δὲν ὑποβλέπομε ὁ ἕνας τὸν ἄλλο, δὲν θυμώνομε μὲ τὸν γείτονά μας ἄν διασκεδάζη καὶ δὲν τοῦ δείχνομε ὄψη πειραγμένου πού, ἄν ἴσως δὲν τὸν βλάφτη, ὅμως τὸν στενοχωρεί. Ἄν, ὡστόσο, ἡ αυστηρότητα λείπη ἀπὸ τὴν καθημερινή μας ζωή, στὰ δημόσια πράγματα, ἀπὸ ἐσωτερικὸ σεβασμό, δὲν παρανομοῦμε. Σεβόμαστε τοὺς ἄρχοντες, πειθαρχοῦμε στοὺς νόμους, καί, μάλιστα, σὲ ὅσους ἔχουν γίνει γιὰ νὰ προστατεύουν τοὺς ἀδυνάτους καὶ ὅσους πού, ἄν καὶ ἄγραφοι, εἶναι ντροπὴ νὰ τοὺς παραβαίνει κανείς.»[…]

Μετάφραση: Άγγελος Σ. Βλάχος

Μονάδες 10

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

**Πλάτωνος , Φαίδρος 243**e-244c

Στον διάλογο με τον Φαίδρο ο Σωκράτης υπερασπίζεται τον έρωτα, τον οποίο ο συνομιλητής του θεωρεί αγιάτρευτη μανία.

ΣΩ. Οὑτωσὶ τοίνυν, ὦ παῖ καλέ, ἐννόησον, ὡς ὁ μὲν πρότερος ἦν λόγος Φαίδρου τοῦ Πυθοκλέους, Μυρρινουσίου ἀνδρός· ὃν δὲ μέλλω λέγειν, Στησιχόρου τοῦ Εὐφήμου, Ἱμεραίου. λεκτέος δὲ ὧδε, ὅτι οὐκ ἔστ’ ἔτυμος λόγος ὃς ἂν παρόντος ἐραστοῦ τῷ μὴ ἐρῶντι μᾶλλον φῇ δεῖν χαρίζεσθαι, διότι δὴ ὁ μὲν μαίνεται, ὁ δὲ σωφρονεῖ. εἰ μὲν γὰρ ἦν ἁπλοῦν τὸ μανίαν κακὸν εἶναι, καλῶς ἂν ἐλέγετο· νῦν δὲ τὰ μέγιστα τῶν ἀγαθῶν ἡμῖν γίγνεται διὰ μανίας, θείᾳ μέντοι δόσει διδομένης. ἥ τε γὰρ δὴ ἐν Δελφοῖς προφῆτις αἵ τ’ ἐν Δωδώνῃ ἱέρειαι μανεῖσαι μὲν πολλὰ δὴ καὶ καλὰ ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ τὴν Ἑλλάδα ἠργάσαντο, σωφρονοῦσαι δὲ βραχέα ἢ οὐδέν· καὶ ἐὰν δὴ λέγωμεν Σίβυλλάν τε καὶ ἄλλους, ὅσοι μαντικῇ χρώμενοι ἐνθέῳ πολλὰ δὴ πολλοῖς προλέγοντες εἰς τὸ μέλλον ὤρθωσαν, μηκύνοιμεν ἂν δῆλα παντὶ λέγοντες. τόδε μὴν ἄξιον ἐπιμαρτύρασθαι, ὅτι καὶ τῶν παλαιῶν οἱ τὰ ὀνόματα τιθέμενοι οὐκ αἰσχρὸν ἡγοῦντο οὐδὲ ὄνειδος μανίαν·

Βοηθητικό λεξιλόγιο

ἔτυμος: αληθής, πραγματικός
ἐρῶντι: μετοχή του ρ. έρω=αγαπώ
μανεῖσαι: μετοχή (θηλυκό) του ρ. μαίνομαι= βρίσκομαι σε κατάσταση μανίας, καταλαμβάνομαι από μανία.
μηκύνω: μακρηγορώ, μιλάω σε μεγάλη έκταση.

Παρατηρήσεις

Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος:

«λεκτέος δὲ ὧδε, ὅτι οὐκ ἔστ’ ἔτυμος λόγος ὃς ἂν παρόντος ἐραστοῦ τῷ μὴ ἐρῶντι μᾶλλον φῇ δεῖν χαρίζεσθαι, διότι δὴ ὁ μὲν μαίνεται, ὁ δὲ σωφρονεῖ. εἰ μὲν γὰρ ἦν ἁπλοῦν τὸ μανίαν κακὸν εἶναι, καλῶς ἂν ἐλέγετο• νῦν δὲ τὰ μέγιστα τῶν ἀγαθῶν ἡμῖν γίγνεται διὰ μανίας, θείᾳ μέντοι δόσει διδομένης.»

Μονάδες 10

Γ2. Με ποια παραδείγματα ο Σωκράτης υπερασπίζεται τον έρωτα έναντι των θέσεων του συνομιλητή του;

Μονάδες 10

Γ3. Να γράψετε τον τύπο που ζητείται για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις:

ἐννόησον: το ίδιο πρόσωπο, στην ίδια έγκλιση του ενεστώτα

φῇ: το τρίτο ενικό ευκτικής του ίδιου χρόνου.

διδομένης: τον ίδιο τύπο στον αόριστο της ενεργητικής φωνής.

ἠργάσαντο: το απαρέμφατο του παρακειμένου.

παντὶ: την ίδια πτώση του θηλυκού στον πληθυντικό.

ἱέρειαι: την αιτιατική πληθυντικού.

πολλὰ: τη δοτική ενικού στο θηλυκό γένος.

ὄνειδος: τη δοτική πληθυντικού.

αἰσχρὸν: τον συγκριτικό βαθμό σε ίδιο γένος και αριθμό.

παλαιῶν: τον υπερθετικό στην ίδια πτώση.

Μονάδες 10

Γ4. α. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τους παρακάτω τύπους: τοῦ Πυθοκλέους, τῷ μὴ ἐρῶντι, ἡμῖν, ἰδίᾳ

Μονάδες 4

Γ4.β. «εἰ μὲν γὰρ ἦν ἁπλοῦν τὸ μανίαν κακὸν εἶναι, καλῶς ἂν ἐλέγετο»: να αναγνωριστεί το είδος του υποθετικού λόγου.

Μονάδες 3

Γ.4.γ. «ὅτι καὶ τῶν παλαιῶν οἱ τὰ ὀνόματα τιθέμενοι οὐκ αἰσχρὸν ἡγοῦντο οὐδὲ ὄνειδος μανίαν•»: να αναγνωρίσετε το είδος της πρότασης και τη συντακτική της θέση και να αιτιολογήσετε την εκφορά της.

Μονάδες 3

Σας ευχόμαστε κάθε επιτυχία!

Επιμέλεια: Άννα Μαρία Πανταζή και Μπουμέλης Γιάννης.

Πρωταγόρας Ενότητες 5 & 6

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

**Πλάτωνος Πρωταγόρας 323c-324c**

ὅτι δὲ αὐτὴν οὐ φύσει ἡγοῦνται εἶναι οὐδ’ ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου, ἀλλὰ διδακτόν τε καὶ ἐξ ἐπιμελείας παραγίγνεσθαι ᾧ ἂν παραγίγνηται, τοῦτό σοι μετὰ τοῦτο πειράσομαι ἀποδεῖξαι. Ὅσα γὰρ ἡγοῦνται ἀλλήλους κακὰ ἔχειν ἄνθρωποι φύσει ἢ τύχῃ, οὐδεὶς θυμοῦται οὐδὲ νουθετεῖ οὐδὲ διδάσκει οὐδὲ κολάζει τοὺς ταῦτα ἔχοντας, ἵνα μὴ τοιοῦτοι ὦσιν, ἀλλ’ ἐλεοῦσιν· οἷον τοὺς αἰσχροὺς ἢ σμικροὺς ἢ ἀσθενεῖς τίς οὕτως ἀνόητος ὥστε τι τούτων έπιχειρεῖν ποιεῖν; Ταῦτα μὲν γὰρ οἶμαι ἴσασιν ὅτι φύσει τε καὶ τύχῃ τοῖς ἀνθρώποις γίγνεται, τὰ καλὰ καὶ τἀναντία τούτοις· ὅσα δὲ ἐξ ἐπιμελείας καὶ ἀσκήσεως καὶ διδαχῆς οἴονται γίγνεσθαι ἀγαθὰ ἀνθρώποις, ἐάν τις ταῦτα μὴ ἔχῃ, ἀλλὰ τἀναντία τούτων κακά, ἐπὶ τούτοις που οἵ τε θυμοὶ γίγνονται καὶ αἱ κολάσεις καὶ αἱ νουθετήσεις. Ὧν ἐστιν ἓν καὶ ἡ ἀδικία καὶ ἡ ἀσέβεια καὶ συλλήβδην πᾶν τὸ ἐναντίον τῆς πολιτικῆς ἀρετῆς.
Ἔνθα δὴ πᾶς παντὶ θυμοῦται καὶ νουθετεῖ, δῆλον ὅτι ὡς ἐξ ἐπιμελείας καὶ μαθήσεως κτητῆς οὔσης. Εἰ γὰρ ἐθέλεις ἐννοῆσαι τὸ κολάζειν, ὦ Σώκρατες, τοὺς ἀδικοῦντας τί ποτε δύναται, αὐτό σε διδάξει ὅτι οἵ γε ἄνθρωποι ἡγοῦνται παρασκευαστὸν εἶναι ἀρετήν. Οὐδεὶς γὰρ κολάζει τοὺς ἀδικοῦντας πρὸς τούτῳ τὸν νοῦν ἔχων καὶ τούτου ἕνεκα, ὅτι ἠδίκησεν, ὅστις μὴ ὥσπερ θηρίον ἀλογίστως τιμωρεῖται· ὁ δὲ μετὰ λόγου ἐπιχειρῶν κολάζειν οὐ τοῦ παρεληλυθότος ἕνεκα ἀδικήματος τιμωρεῖται—οὐ γὰρ ἂν τό γε πραχθὲν ἀγένητον θείη—ἀλλὰ τοῦ μέλλοντος χάριν, ἵνα μὴ αὖθις ἀδικήσῃ μήτε αὐτὸς οὗτος μήτε ἄλλος ὁ τοῦτον ἰδὼν κολασθέντα. Καὶ τοιαύτην διάνοιαν ἔχων διανοεῖται παιδευτὴν εἶναι ἀρετήν· ἀποτροπῆς γοῦν ἕνεκα κολάζει. Ταύτην οὖν τὴν δόξαν πάντες ἔχουσιν ὅσοιπερ τιμωροῦνται καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ.

Παρατηρήσεις

1.α) Με ποιον τρόπο αντιδρούν οι άνθρωποι σε όσα ελαττώματα προέρχονται εκ φύσεως ή από τυχαία γεγονότα και με ποιον τρόπο σε όσα οφείλονται στην απουσία της αρετής; β) Πώς εξηγείται αυτή η μεταστροφή της συμπεριφοράς τους;

Μονάδες 10

2.α) Με ποιο πνεύμα – θεωρεί ο Πρωταγόρας – ότι θα πρέπει μία κοινωνία να εφαρμόζει τον νόμο και τις ποινές στους παραβάτες;

Μονάδες 10

β) Να σχολιάσετε το δεύτερο επιχείρημα του Πρωταγόρα για την ορθή επιβολή των ποινών ως προς την αρμονία του με μια κοινωνία όπως αυτή της αρχαίας Αθήνας του 5ου – 4ου αιώνα π.Χ. (περίπου 70-90 λέξεις).

Μονάδες 10

3.α) Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες.

Ο φιλοσοφικός διάλογος Πρωταγόρας χαρακτηρίζεται από μονοτονία στην αφήγηση, αλλά και από πειστικότητα ως προς το περιεχόμενο.
Παρόντες στο σπίτι του Καλλία είναι οι σοφιστές Θρασύμαχος και Πρόδικος.
Το θέμα του διαλόγου σχετίζεται με τη φύση και τη διδασκαλία της αρετής.
Ο Σωκράτης ζητά από τον Πρωταγόρα να εκθέσει τις απόψεις του με τη μέθοδο της διάλεξης.
Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούσε ο Σωκράτης στις συζητήσεις του ήταν η διαλεκτική και η μαιευτική.

β) Για τις ακόλουθες προτάσεις να επιλέξετε τη σωστή συμπλήρωση.

Ένας εκ των κατηγόρων του Σωκράτη ήταν ο α) Άνυτος β) Θρασύμαχος γ) Λυκίας.
Ο Σωκράτης ήταν εξοικειωμένος με τη μαιευτική διαδικασία χάρη α) στη σύζυγό του β) στην ερωμένη του γ) στη μητέρα του.
Κατά τη διάρκεια της ζωής του ο Πλάτων πραγματοποίησε τρία ταξίδια α) στην Αίγυπτο β) στη Σικελία γ) στην Κυρήνη.
Η φιλοσοφική σχολή του Πλάτωνα ονομαζόταν α) Δίπυλο β) Ακαδημία γ) Λύκειο.
Μαθητής του Πλάτωνα δεν ήταν α) ο Φαίδρος β) ο Ξενοκράτης γ) ο Σπεύσιππος.

Μονάδες 10

4. Από το β’ συνθετικό των παρακάτω λέξεων του κειμένου να γράψετε δύο παράγωγά τους στη νέα ελληνική, απλά ή σύνθετα: ἀποδέχονται, νουθετεῖ, συλλήβδην, παρασκευαστόν, ἀποδέδεικται.

Μονάδες 10

5. Στο παρακάτω απόσπασμα από το έργο Περί εγκλημάτων και ποινών του Ιταλού φιλοσόφου του 18ου αιώνα Τσέζαρε Μπεκαρία ο φιλόσοφος κάνει λόγο για τον σκοπό της επιβολής των ποινών στον κάθε παραβάτη. Ποιες ομοιότητες εντοπίζετε μεταξύ της δικής του φιλοσοφικής σκέψης και αυτής του Πρωταγόρα σχετικά με το θέμα αυτό;

Γίνεται φανερό από τις αλήθειες που αποδείξαμε ως τώρα ότι σκοπός των ποινών δεν είναι να βασανίζουν το ευαίσθητο ανθρώπινο σώμα ούτε να προσπαθούν να καταστήσουν «ατέλεστο» ένα αδίκημα που έχει ήδη συντελεστεί. Τέτοια ανώφελη σκληρότητα, όργανο της μανίας και του πάθους ή της αδυναμίας ενός ηγεμόνα, πώς είναι δυνατόν να σταθεί σε μια πολιτική κοινωνία, η οποία πρέπει να διευθετεί με νηφαλιότητα τα ανθρώπινα πάθη και όχι να ενεργεί και η ίδια με γνώμονα το πάθος; Μήπως άραγε οι κραυγές πόνου αυτού που υφίσταται τα βασανιστήρια ως τιμωρία μπορούν να ακυρώσουν στο παρελθόν, το οποίο δε γυρίζει πίσω, ένα έγκλημα που έχει ήδη γίνει; Οι ποινές δεν επιβάλλονται για άλλο λόγο παρά για να εμποδίσουν τον ένοχο να προβεί σε νέες βλαπτικές πράξεις εις βάρος των συμπολιτών του και για να συγκρατήσουν τους άλλους από τη μίμηση των πράξεων του εγκληματία. […] Για να επιτύχει λοιπόν η ποινή τον σκοπό της πρέπει να είναι πιο ισχυρή από το κέρδος που προσδοκούσε να αποκτήσει ο εγκληματίας από την κακή του πράξη, να επιβάλλεται με σταθερότητα και να είναι αναπόφευκτη.

Μονάδες 10

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Θουκυδίδου Ἱστορίαι Α’, 126.9 – 127.1

Στο ακόλουθο κείμενο ο Θουκυδίδης περιγράφει την κατάληξη ενός ιστορικού γεγονότος που έχει μείνει γνωστό ως «κυλώνειο άγος», καθώς και τις συνέπειες που είχαν για τη σκληρή συμπεριφορά τους όσοι από τους Αθηναίους ενεπλάκησαν στη θανάτωση του Κύλωνα και των οπαδών του, παρόλο που είχαν καταφύγει ως ικέτες σε κάποιο ιερό.

Οἱ δὲ μετὰ Κύλωνος ἐν τῇ ἀκροπόλει πολιορκούμενοι φλαύρως εἶχον σίτου τε και ὕδατος ἀπορίᾳ. Ὁ μὲν οὖν Κύλων καὶ ὁ ἀδελφὸς ἐκδιδράσκουσιν· οἱ δ’ ἄλλοι ὡς ἐπιέζοντο καί τινες καὶ ἀπέθνῃσκον ὑπὸ τοῦ λιμοῦ, καθίζουσιν ἐπὶ τὸν βωμὸν ἱκέται τὸν ἐν τῇ ἀκροπόλει. Ἀναστήσαντες δὲ αὐτοὺς οἱ τῶν Ἀθηναίων ἐπιτετραμμένοι τὴν φυλακήν, ὡς ἑώρων ἀποθνῄσκοντας ἐν τῷ ἱερῷ, ἐφ’ ᾧ μηδὲν κακὸν ποιήσουσιν, ἀπαγαγόντες ἀπέκτειναν· καθεζομένους δέ τινας καὶ ἐπὶ τῶν σεμνῶν θεῶν τοῖς βωμοῖς ἐν τῇ παρόδῳ ἀπεχρήσαντο. Καὶ ἀπὸ τούτου ἐναγεῖς καὶ ἀλιτήριοι τῆς θεοῦ ἐκεῖνοί τε ἐκαλοῦντο καὶ τὸ γένος τὸ ἀπ’ ἐκείνων. Ἤλασαν μὲν οὖν καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τοὺς ἐναγεῖς τούτους, ἤλασε δὲ καὶ Κλεομένης ὁ Λακεδαιμόνιος ὕστερον μετὰ Ἀθηναίων στασιαζόντων, τούς τε ζῶντας ἐλαύνοντες καὶ τῶν τεθνεώτων τὰ ὀστᾶ ἀνελόντες ἐξέβαλον· κατῆλθον μέντοι ὕστερον καὶ τὸ γένος αὐτῶν ἔτι ἔστιν ἐν τῇ πόλει. τοῦτο δὴ τὸ ἄγος οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐκέλευον ἐλαύνειν δῆθεν τοῖς θεοῖς πρῶτον τιμωροῦντες, εἰδότες δὲ Περικλέα τὸν Ξανθίππου προσεχόμενον αὐτῷ κατὰ τὴν μητέρα καὶ νομίζοντες ἐκπεσόντος αὐτοῦ ῥᾷον ἂν σφίσι προχωρεῖν τὰ ἀπὸ τῶν Ἀθηναίων.

Βοηθητικό λεξιλόγιο

φλαύρως ἔχω: βρίσκομαι σε κακή κατάσταση (μόνο στον Θουκυδίδη)
σεμναὶ θεαὶ: έτσι λέγονταν οι Ερινύες, όπως και οι Ευμενίδες. Το ιερό τους ήταν υπόγειο και βρισκόταν δίπλα στον Άρειο Πάγο.
ἀποχράομαι-ῶμαι (εδώ): σκοτώνω
ὁ ἐναγὴς: ο μιαρός
ὁ ἀλιτήριος: ο ανόσιος, ο βέβηλος

Παρατηρήσεις

1. Να μεταφράσετε το χωρίο του κειμένου που είναι γραμμένο με έντονα γράμματα.

Μονάδες 10

2.Ποια τύχη είχαν μετά τη θανάτωση του Κύλωνα και των ακολούθων του όσοι από τους Αθηναίους είχαν αναλάβει τη φρούρησή τους;

Μονάδες 10

3.α) τῇ ἀκροπόλει, ἀπαγαγόντες, τοὺς ἐναγεῖς, τὰ ὀστᾶ, σφίσι: να μεταφερθούν στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού.

Μονάδες 5

β) Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους.

ἀπέθνῃσκον: το ίδιο πρόσωπο στην ευκτική αορίστου β’

ἐπιτετραμμένοι: το γ’ ενικό στην οριστική παρακειμένου

ἑώρων: το β’ ενικό στην προστακτική αορίστου β’

ἤλασε: το α’ πληθυντικό στην οριστική μέλλοντα

ἐξέβαλον: το απαρέμφατο του μέλλοντα

Μονάδες 5

4. α) Να εντοπίσετε και να χαρακτηρίσετε συντακτικά τις δευτερεύουσες προτάσεις που υπάρχουν στην ημιπερίοδο Ἀναστήσαντες δὲ … ἀπαγαγόντες ἀπέκτειναν·

Μονάδες 5

β) Ὁ μὲν οὖν Κύλων καὶ ὁ ἀδελφὸς ἐκδιδράσκουσιν: να μετασχηματίσετε την ημιπερίοδο σε μετοχικό σύνολο χρησιμοποιώντας ως εξάρτηση τη φράση Ἀθηναῖοι ᾔσθοντο…

Μονάδες 5

Επιμέλεια: Δέσποινα Τσακμάκα.

Πολιτεία Ενότητες 11 & 12

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Α. Μετὰ ταῦτα δή, εἶπον, ἀπείκασον τοιούτῳ πάθει τὴν ἡμετέραν φύσιν παιδείας τε πέρι καὶ ἀπαιδευσίας. Ἰδὲ γὰρ ἀνθρώπους οἷον ἐν καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδει, ἀναπεπταμένην πρὸς τὸ φῶς τὴν εἴσοδον ἐχούσῃ μακρὰν παρὰ πᾶν τὸ σπήλαιον, ἐν ταύτῃ ἐκ παίδων ὄντας ἐν δεσμοῖς καὶ τὰ σκέλη καὶ τοὺς αὐχένας, ὥστε μένειν τε αὐτοὺς εἴς τε τὸ πρόσθεν μόνον ὁρᾶν, κύκλῳ δὲ τὰς κεφαλὰς ὑπὸ τοῦ δεσμοῦ ἀδυνάτους περιάγειν, φῶς δὲ αὐτοῖς πυρὸς ἄνωθεν καὶ πόρρωθεν καόμενον ὄπισθεν αὐτῶν, μεταξὺ δὲ τοῦ πυρὸς καὶ τῶν δεσμωτῶν ἐπάνω ὁδόν, παρ’ ἣν ἰδὲ τειχίον παρῳκοδομημένον, ὥσπερ τοῖς θαυματοποιοῖς πρὸ τῶν ἀνθρώπων πρόκειται τὰ παραφράγματα, ὑπὲρ ὧν τὰ θαύματα δεικνύασιν.

Ὁρῶ, ἔφη.

Ὅρα τοίνυν παρὰ τοῦτο τὸ τειχίον φέροντας ἀνθρώπους σκεύη τε παντοδαπὰ υπερέχοντα τοῦ τειχίου καὶ ἀνδριάντας καὶ ἄλλα ζῷα λίθινά τε καὶ ξύλινα καὶ παντοῖα εἰργασμένα, οἷον εἰκὸς τοὺς μὲν φθεγγομένους, τοὺς δὲ σιγῶντας των παραφερόντων.

Ἄτοπον, ἔφη, λέγεις εἰκόνα καὶ δεσμώτας ἀτόπους.

Ὁμοίους ἡμῖν, ἦν δ’ ἐγώ.

[…]

Β. Τί δέ; τόδε οὐκ εἰκός, ἦν δ’ ἐγώ, καὶ ἀνάγκη ἐκ τῶν προειρημένων, μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους καὶ ἀληθείας ἀπείρους ἱκανῶς ἄν ποτε πόλιν ἐπιτροπεῦσαι, μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διὰ τέλους, τοὺς μὲν ὅτι σκοπὸν ἐν τῷ βίῳ οὐκ ἔχουσιν ἕνα, οὗ στοχαζομένους δεῖ ἅπαντα πράττειν ἃ ἂν πράττωσιν ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ, τοὺς δὲ ὅτι ἑκόντες εἶναι οὐ πράξουσιν, ἡγούμενοι ἐν μακάρων νήσοις ζῶντες ἔτι ἀπῳκίσθαι;

Ἀληθῆ, ἔφη.

Ἡμέτερον δὴ ἔργον, ἦν δ’ ἐγώ, τῶν οἰκιστῶν τάς τε βελτίστας φύσεις ἀναγκάσαι ἀφικέσθαι πρὸς τὸ μάθημα ὃ ἐν τῷ πρόσθεν ἔφαμεν εἶναι μέγιστον, ἰδεῖν τε τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν, καὶ ἐπειδὰν ἀναβάντες ἱκανῶς ἴδωσι, μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.

Τὸ ποῖον δή;

Τὸ αὐτοῦ, ἦν δ’ ἐγώ, καταμένειν καὶ μὴ ἐθέλειν πάλιν καταβαίνειν παρ’ ἐκείνους τοὺς δεσμώτας μηδὲ μετέχειν τῶν παρ’ ἐκείνοις πόνων τε καὶ τιμῶν, εἴτε φαυλότεραι εἴτε σπουδαιότεραι.

Παρατηρήσεις

i α. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με τα στοιχεία της στήλης Β (στα στοιχεία της στήλης Β αντιστοιχούν παραπάνω από ένα στοιχεία της στήλης Α)

Α	Β
α. ιδέες β. αντανακλάσεις των φυσικών αντικειμένων γ. Αγαθό δ. σκιές ε. τα ίδια τα φυσικά αντικείμενα στ. τα κατώτερα αντικείμενα , οι μαθηματικές έννοιες	1. γνωστική κατάσταση της εικασίας 2. γνωστική κατάσταση της πίστεως 3. διάνοια 4. νόηση

i β. Να χαρακτηρίσετε καθεμία από τις παρακάτω προτάσεις ως «σωστή» ή λανθασμένη:

Ο Πλάτωνας διακρίνει τους ανθρώπους σε «βελτίστας και μή φύσεις», προσδίδοντας έτσι στην φυσική προδιάθεση ιδιαίτερη σημασία.
Ο Γλαύκωνας παρατηρεί ότι η εικόνα και οι δεσμώτες τού είναι στοιχεία οικεία και κατανοητά.
Με τη λέξη «τιμῶν» ο Πλάτων εννοεί την κοινωνική προβολή, την ηθική ικανοποίηση, τις επευφημίες και τις τιμητικές διακρίσεις που έρχονται ως αποτέλεσμα της συμμετοχής σε δημόσια αξιώματα.
Οι ιδιωτεύοντες φιλόσοφοι, δεν διαθέτουν τα τυπικά προσόντα για να αναλάβουν τη διακυβέρνηση και γι’ αυτό απέχουν από τα προβλήματα της καθημερινής ζωής και την ενεργό πολιτική.
Οι φωνές των ανθρώπων που κινούνται στον δρόμο αποδίδονταν πιθανότατα στα αντικείμενα που μεταφέρουν.

Μονάδες 10

ii 1. Η αφήγηση της αλληγορίας του σπηλαίου διακόπτεται με το επεξηγηματικό σχόλιο του Σωκράτη για τους δεσμώτες: «Ὁμοίους ἡμῖν» . Να ερμηνεύσετε τον συμβολισμό του και να το συσχετίσετε με το χρέος του απελευθερωμένου δεσμώτη στην πολιτική κοινωνία.

Μονάδες 10

2. «μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται»: με ποιον τρόπο στη φράση αυτή ο Πλάτωνας επικαιροποιεί τον προβληματισμό του για την απροθυμία των πνευματικών ανθρώπων της εποχής του να αναλάβουν την πολιτική ευθύνη της διακυβέρνησης της πόλης;

Μονάδες 10

iii. Να χαρακτηρίσετε καθεμία από τις παρακάτω προτάσεις ως «σωστή» ή λανθασμένη:

Με τον όρο Πολιτεία δηλώνεται η πόλη- κράτος που αναπτύχθηκε ήδη από την αρχαϊκή εποχή.
Στις καλές τέχνες, που αποτελούν την ενασχόληση της μουσικής, δεν συμπεριλαμβάνεται η καλλιέργεια της εικαστικής ευαισθησίας.
Στην αθηναϊκή δημοκρατία η ανάθεση πολλών αξιωμάτων που γινόταν με κλήρωση, απηχούσε μια δήθεν ισοτιμία.
Η Δικαιοσύνη είναι ένα είδος αρμονίας που πηγάζει κατεξοχήν από τον αυτοπεριορισμό.
Ο τιμοκρατικός άνθρωπος είναι φιλοπόλεμος και παραδομένος στο θυμοειδές στοιχείο.

Μονάδες 10

iv α. Για κάθε έναν απαρεμφατικό τύπο του Α κειμένου από το πρωτότυπο να γράψετε 2 ομόρριζες λέξεις στα νέα ελληνικά, απλές ή σύνθετες, χρησιμοποιώντας διαφορετικό κάθε φορά θέμα.

β. Να γράψετε για κάθε τύπο που σας δίνεται ένα παράγωγο ουσιαστικό στα νέα ελληνικά, απλό ή σύνθετο, που να δηλώνει:

εἰργασμένα: το πρόσωπο το οποίο ενεργεί.

ἐχούσῃ: ενέργεια ή αποτέλεσμα μιας ενέργειας.

ὁρᾶν: κατάσταση ή ιδιότητα

v. Στο απόσπασμα από το ποίημα: Νέο σύμβολο πίστεως, ο ποιητής «πιστεύει» στον αληθώς Μεγάλο Άνθρωπο και στην ανοδική πορεία που διαγράφει για την αναζήτηση της αλήθειας. Να αναλύσετε τις ομοιότητες ανάμεσα στην πορεία του ποιητικού υποκειμένου και στην ανοδική πορεία «των βελτίστων φύσεων» στην ιδεώδη Πολιτεία στα πλαίσια μιας νοησιαρχικής ηθικής, σύμφωνα με την οποία η γνώση της αλήθειας δεν μπορεί παρά να οδηγεί κατά αναγκαιότητα σε ηθική πράξη, στην πραγμάτωση του αγαθού.

Πιστεύω εις έναν

Άνθρωπο

που αντικρίζει ανηφόρες,

που αγαπά και που διψά και που ποθεί

ν΄ ανηφοράει ανηφόρες

μονάχος

κι όταν λυγίζει

και όταν γονατίζει

πιότερο τον πιστεύω τότε.

[…]

Πιστεύω εις έναν

Άνθρωπο

ορειβάτη

που τη ματιά του στρέφει μόνο σε κορφές

κι αδιαφορεί για τις πλαγιές

κι ούτε που καταδέχεται να τις κοιτά

και μόνο βλέπει τις κορφές

κι αδιάφορο αν δυσπρόσιτες,

απρόσιτες,

απάτητες

κι αδιάφορο αν απάτητες για πάντα θα μείνουν.

Φτάνει που μόνο αυτές κοιτά,

για τούτες μόνο

πάλλεται

η ψυχή του.

[…]

Πιστεύω εις έναν

Άνθρωπο

Οιδίποδα,

που θέλει πάντα να ορίζει τη μοίρα του

(κι ας είναι έρμαιο και παιχνίδι στις διαθέσεις της),

που όταν η αλήθεια μοιάζει απειλή

αυτός δεν σταματά

-γενναίος, άκαμπτος, ευθυτενής

υπέροχος,

μα, πάνω απ΄όλα έντιμος-

να την αναζητά

και μόνο για αλήθεια να διψά

και να πορεύεται -ανδρείος- στην αγκάλη της Αλήθειας

κι ας είναι αυτή

το τέλος του…

Σπύρος Φλώρος, Σύμβολο Νέας Πίστεως

Εκδόσεις Γαβριηλίδης, Δεκέμβριος 2018

σ.σ. 13, 15, 29

Μονάδες 10

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

**Ισοκράτους Παναθηναϊκός, §§30-32**

Στον «Παναθηναϊκό» του ο Ισοκράτης αναφέρεται στην Αθήνα και το ένδοξο παρελθόν της, ενώ αποκρούει και εναντίον του κατηγορίες. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα εξηγεί ποιος είναι κατά τη γνώμη του ο ορθώς πεπαιδευμένος άνδρας.

Τίνας οὖν καλῶ πεπαιδευμένους, ἐπειδὴ τὰς τέχνας καὶ τὰς ἐπιστήμας καὶ τὰς δυνάμεις ἀποδοκιμάζω; πρῶτον μὲν τοὺς καλῶς χρωμένους τοῖς πράγμασι τοῖς κατὰ τὴν ἡμέραν ἑκάστην προσπίπτουσι, καὶ τὴν δόξαν ἐπιτυχῆ τῶν καιρῶν ἔχοντας καὶ δυναμένην ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ στοχάζεσθαι τοῦ συμφέροντος· ἔπειτα τοὺς πρεπόντως καὶ δικαίως ὁμιλοῦντας τοῖς ἀεὶ πλησιάζουσι, καὶ τὰς μὲν τῶν ἄλλων ἀηδίας καὶ βαρύτητας εὐκόλως καὶ ῥᾳδίως φέροντας, σφᾶς δ’ αὐτοὺς ὡς δυνατὸν ἐλαφροτάτους καὶ μετριωτάτους τοῖς συνοῦσι παρέχοντας· ἔτι τοὺς τῶν μὲν ἡδονῶν ἀεὶ κρατοῦντας, τῶν δὲ συμφορῶν μὴ λίαν ἡττωμένους, ἀλλ’ ἀνδρωδῶς ἐν αὐταῖς διακειμένους καὶ τῆς φύσεως ἀξίως ἧς μετέχοντες τυγχάνομεν· τέταρτον, ὅπερ μέγιστον, τοὺς μὴ διαφθειρομένους ὑπὸ τῶν εὐπραγιῶν μηδ’ ἐξισταμένους αὑτῶν μηδ’ ὑπερηφάνους γιγνομένους, ἀλλ’ ἐμμένοντας τῇ τάξει τῇ τῶν εὖ φρονούντων, καὶ μὴ μᾶλλον χαίροντας τοῖς διὰ τύχην ὑπάρξασιν ἀγαθοῖς ἢ τοῖς διὰ τὴν αὑτῶν φύσιν καὶ φρόνησιν ἐξ ἀρχῆς γιγνομένοις. τοὺς δὲ μὴ μόνον πρὸς ἓν τούτων ἀλλὰ καὶ πρὸς ἅπαντα ταῦτα τὴν ἕξιν τῆς ψυχῆς εὐάρμοστον ἔχοντας, τούτους φημὶ καὶ φρονίμους εἶναι καὶ τελέους ἄνδρας καὶ πάσας ἔχειν τὰς ἀρετάς.

Παρατηρήσεις

i. Nα μεταφραστεί στη Νέα Ελληνική το απόσπασμα «ἔπειτα τοὺς πρεπόντως καὶ δικαίως ὁμιλοῦντας τοῖς ἀεὶ πλησιάζουσι…..τυγχάνομεν».

Μονάδες 10

ii. Ποια χαρίσματα έχει ο ορθώς πεπαιδευμένος άνδρας κατά τον Ισοκράτη; Ποια από αυτά αφορούν τον πρακτικό και ποια τον ψυχικό-ηθικό τομέα;

Μονάδες 10

iii.α. Να εντοπιστούν οι μετοχές που υπάρχουν στην πρώτη ημιπερίοδο της 2ης περιόδου και να μεταφερθούν στον αόριστο, στην πτώση και τον αριθμό στον οποίο βρίσκονται.

β. δικαίως, ῥᾳδίως, μέγιστον, ἀγαθοῖς, φρονίμους: να γραφούν οι άλλοι δύο βαθμοί των παραθετικών.

Μονάδες 10

iv. α. Να αναγνωριστούν οι εμπρόθετοι προσδιορισμοί του κειμένου.

β. Να εντοπιστούν τα αντικείμενα του αποσπάσματος στο οποίο ζητήθηκε μετάφραση και να αιτιολογηθεί η πτώση τους.

Μονάδες 10

Επιμέλεια: Άννα Μαρία Πανταζή, Μπουμέλης Γιάννης και Μπικάκης Μιχάλης

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητες 1-2

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ἀριστοτέλους Ἠθικὰ Νικομάχεια 1103a14-32

Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης͵ τῆς μὲν διανοητικῆς τῆς δὲ ἠθικῆς͵ ἡ μὲν διανοητικὴ τὸ πλεῖον ἐκ διδασκαλίας ἔχει καὶ τὴν γένεσιν καὶ τὴν αὔξησιν͵ διόπερ ἐμπειρίας δεῖται καὶ χρόνου͵ ἡ δ΄ ἠθικὴ ἐξ ἔθους περιγίνεται͵ ὅθεν καὶ τοὔνομα ἔσχηκε μικρὸν παρεκκλῖνον ἀπὸ τοῦ ἔθους. ἐξ οὗ καὶ δῆλον ὅτι οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται· οὐθὲν γὰρ τῶν φύσει ὄντων ἄλλως ἐθίζεται͵ οἷον ὁ λίθος φύσει κάτω φερόμενος οὐκ ἂν ἐθισθείη ἄνω φέρεσθαι͵ οὐδ΄ ἂν μυριάκις αὐτὸν ἐθίζῃ τις ἄνω ῥιπτῶν͵ οὐδὲ τὸ πῦρ κάτω͵ οὐδ΄ ἄλλο οὐδὲν τῶν ἄλλως πεφυκότων ἄλλως ἂν ἐθισθείη. οὔτ΄ ἄρα φύσει οὔτε παρὰ φύσιν ἐγγίνονται αἱ ἀρεταί͵ ἀλλὰ πεφυκόσι μὲν ἡμῖν δέξασθαι αὐτάς͵ τελειουμένοις δὲ διὰ τοῦ ἔθους.

ἔτι ὅσα μὲν φύσει ἡμῖν παραγίνεται͵ τὰς δυνάμεις τούτων πρότερον κομιζόμεθα͵ ὕστερον δὲ τὰς ἐνεργείας ἀποδίδομεν ὅπερ ἐπὶ τῶν αἰσθήσεων δῆλον· οὐ γὰρ ἐκ τοῦ πολλάκις ἰδεῖν ἢ πολλάκις ἀκοῦσαι τὰς αἰσθήσεις ἐλάβομεν͵ ἀλλ΄ ἀνάπαλιν ἔχοντες ἐχρησάμεθα͵ οὐ χρησάμενοι ἔσχομεν· τὰς δ΄ ἀρετὰς λαμβάνομεν ἐνεργήσαντες πρότερον͵ ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τεχνῶν.

Παρατηρήσεις

i. α. Ποια είναι τα δύο είδη αρετών τα οποία διακρίνει ο Αριστοτέλης; Με ποιον τρόπο αποκτάται το καθένα από τον άνθρωπο;

β. Σε ποιο από τα δύο είδη αρετών αναφέρεται ο Αριστοτέλης όταν λέει:

1) ἐμπειρίας δεῖται καὶ χρόνου

2) τοὔνομα ἔσχηκε μικρὸν παρεκκλῖνον ἀπὸ τοῦ ἔθους

3) οὔτ΄ ἄρα φύσει οὔτε παρὰ φύσιν ἐγγίνονται αἱ ἀρεταί

4) τὰς δ΄ ἀρετὰς λαμβάνομεν ἐνεργήσαντες πρότερον

Μονάδες 10

ii. 1. Ποια είναι η βασική φιλοσοφική θέση την οποία υποστηρίζει ο Αριστοτέλης στο απόσπασμα που σας δίνεται; Να διακρίνετε τα δύο κεντρικά επιχειρήματα με τα οποία επιχειρεί να την αποδείξει και να τα αποδώσετε με δικά σας λόγια.

Μονάδες 10

2. οὔτ΄ ἄρα φύσει οὔτε παρὰ φύσιν ἐγγίνονται αἱ ἀρεταί: Με τη συμπερασματική αυτή διατύπωση ο Αριστοτέλης τοποθετείται απορριπτικά απέναντι σε δύο αντίπαλες φιλοσοφικές θέσεις. Δοκιμάστε να περιγράψετε τι υποστηρίζει ως προς τον χαρακτήρα της ηθικής αρετής η καθεμία από τις θέσεις αυτές. Ποιοι μπορεί να ήταν στην αρχαία Αθήνα οι υποστηρικτές της καθεμιάς;

Μονάδες 10

iii. Αντιστοιχίστε τα πρόσωπα με τις φιλοσοφικές θέσεις/αποφάνσεις

1. Σωκράτης	Α. Το συμφέρον του ισχυρού καθορίζει το τι είναι δίκαιο
2. Πλάτων	Β. ἐστὶν ἡ εὐδαιμονία ψυχῆς ἐνέργειά τις κατ΄ ἀρετὴν τελείαν
3. Αριστοτέλης	Γ. Ἓν οἶδα, ὅτι οὐδὲν οἶδα
4. Θρασύμαχος	Δ. Θα πρέπει είτε να φιλοσοφήσουν οι άρχοντες της πολιτείας είτε να αναλάβουν τις τύχες της οι φιλόσοφοι
5. Ηράκλειτος	Ε. Ούτε ο ήλιος δεν μπορεί να υπερβεί τα μέτρα μέσα στα οποία κινείται

Μονάδες 10

iv. γένεσιν, ἐμπειρίας, πεφυκότων, παρεκκλῖνον, φερόμενος: Από ποιο ρήμα παράγεται ο κάθε τύπος. Γράψτε και από δύο νεοελληνικά παράγωγα των ρημάτων αυτών.

Μονάδες 10

v. Στο παρακάτω απόσπασμα του πλατωνικού διαλόγου Νόμοι ένας Αθηναίος αναφέρεται στην ανατροφή των παιδιών. Εντοπίστε ομοιότητες και διαφορές συγκριτικά με τη διδασκαλία του Αριστοτέλη για το πώς αναπτύσσεται η ηθική αρετή (όπως αυτή διατυπώνεται στο απόσπασμα των Ηθικών Νικομαχείων που σας δόθηκε).

Μονάδες 10

Πλάτων, Νόμοι 788a

Αφού θα έχουν γεννηθεί τα παιδιά, αρσενικά και θηλυκά, το πιο σωστό θα ήταν για μας να κάνουμε λόγο στη συνέχεια για την ανατροφή και την εκπαίδευση, ένα θέμα το οποίο είναι χωρίς άλλο αδύνατον να μείνει αμνημόνευτο, όταν όμως το συζητάμε, θα μας φαινόταν ως ενδεδειγμένο να γίνεται με διδασκαλία και νουθεσία μάλλον παρά με μορφή νόμων. Πράγματι, με το να συμβαίνουν στην ιδιωτική ζωή στα σπίτια πολλά και μικρά πράγματα όχι σε όλους φανερά, τα οποία εύκολα, τόσο λόγω του πόνου και της απόλαυσης όσο και της επιθυμίας καθενός, καταλήγουν να είναι διαφορετικά από τις συμβουλές του νομοθέτη, θα εδημιουργούντο κάθε είδους ανόμοια μεταξύ τους ήθη των πολιτών. Και αυτό είναι κακό για τις πόλεις· και διότι λόγω του ασήμαντου χαρακτήρα τους και της συχνότητας το να κάνει κανείς νόμους, που ορίζουν ποινές εναντίον τους, θα ήταν άπρεπο και συνάμα άσχημο, και διότι το να συνηθίζουν οι άνθρωποι να παρανομούν στα μικρά και τα μεγάλης συχνότητας θέματα, καταστρέφει και τους κείμενους γραπτούς νόμους. Ώστε, ενώ είναι πρόβλημα να νομοθετεί κανείς γι’ αυτά, είναι αδύνατο να τα αποσιωπά.

Μετάφραση Η. Π. Νικολούδης

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ισοκράτης, Πρὸς Δημόνικον, 5-7

Στο συγκεκριμένο ρητορικό λόγο ο Ισοκράτης απευθύνεται στο νεαρό Δημόνικο και του δίνει πληθώρα ηθικοπλαστικών συμβουλών σχετικά με διάφορα ζητήματα της καθημερινής ζωής· στόχος είναι να γίνει ο Δημόνικος ένας ενάρετος πολίτης.

Διόπερ ἡμεῖς οὐ παράκλησιν εὑρόντες ἀλλὰ παραίνεσιν γράψαντες μέλλομέν σοι συμβουλεύειν͵ ὧν χρὴ τοὺς νεωτέρους ὀρέγεσθαι καὶ τίνων ἔργων ἀπέχεσθαι καὶ ποίοις τισὶν ἀνθρώποις ὁμιλεῖν καὶ πῶς τὸν ἑαυτῶν βίον οἰκονομεῖν. Ὅσοι γὰρ τοῦ βίου ταύτην τὴν ὁδὸν ἐπορεύθησαν͵ οὗτοι μόνοι τῆς ἀρετῆς ἐφικέσθαι γνησίως ἠδυνήθησαν͵ ἧς οὐδὲν κτῆμα σεμνότερον οὐδὲ βεβαιότερόν ἐστιν.

Κάλλος μὲν γὰρ ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεν͵ πλοῦτος δὲ κακίας μᾶλλον ἢ καλοκαγαθίας ὑπηρέτης ἐστὶν͵ ἐξουσίαν μὲν τῇ ῥᾳθυμίᾳ παρασκευάζων͵ ἐπὶ δὲ τὰς ἡδονὰς τοὺς νέους παρακαλῶν· ῥώμη δὲ μετὰ μὲν φρονήσεως ὠφέλησεν͵ ἄνευ δὲ ταύτης πλείω τοὺς ἔχοντας ἔβλαψεν καὶ τὰ μὲν σώματα τῶν ἀσκούντων ἐκόσμησεν͵ ταῖς δὲ τῆς ψυχῆς ἐπιμελείαις ἐπεσκότησεν.

Ἡ δὲ τῆς ἀρετῆς κτῆσις οἷς ἂν ἀκιβδήλως ταῖς διανοίαις συναυξηθῇ͵ μόνη μὲν συγγηράσκει͵ πλούτου δὲ κρείττων͵ χρησιμωτέρα δ΄ εὐγενείας ἐστὶν͵ τὰ μὲν τοῖς ἄλλοις ἀδύνατα δυνατὰ καθιστᾶσα͵ τὰ δὲ τῷ πλήθει φοβερὰ θαρσαλέως ὑπομένουσα͵ καὶ τὸν μὲν ὄκνον ψόγον͵ τὸν δὲ πόνον ἔπαινον ἡγουμένη.

Λεξιλόγιο

παράκλησις: το λεξικό Lidell-Scott-Κωνσταντινίδη δίνει τις ακόλουθες τρεις ερμηνείες: i. πρόσκληση για βοήθεια/δέηση, ii. προτροπή, iii. παραμυθία/παρηγοριά

Παρατηρήσεις

i. Να μεταφραστεί στα Νέα Ελληνικά η πρώτη παράγραφος του αποσπάσματος.

Μονάδες 10

ii. Από ποιες άλλες αξίες θεωρεί ο Ισοκράτης την αρετή ανώτερη; Σε τι υπερτερεί η αρετή συγκριτικά με καθεμία από αυτές;

Μονάδες 10

iii. α. Να βρεθούν όλα τα τριτόκλιτα ουσιαστικά που παράγονται με τις παραγωγικές καταλήξεις –σις, -μα, -ος και να γραφούν στη δοτική ενικού.

β. εὑρόντες, ἐφικέσθαι, ἠδυνήθησαν, ἀνήλωσεν, καθιστᾶσα: Να γραφεί το α’ πρόσωπο της οριστικής ενεστώτα της ίδιας φωνής.

Μονάδες 10

iv. α. Να αναλυθεί συντακτικά ο υποθετικός λόγος του κειμένου (υπόθεση -απόδοση – είδος, εισαγωγή-εκφορά). Να δικαιολογηθεί η χρήση του ἂν σε σχέση με το νόημα το οποίο θέλει να εκφράσει ο ρήτορας.

β. Ὅσοι γὰρ τοῦ βίου ταύτην τὴν ὁδὸν ἐπορεύθησαν͵ οὗτοι μόνοι τῆς ἀρετῆς ἐφικέσθαι γνησίως ἠδυνήθησαν͵ ἧς οὐδὲν κτῆμα σεμνότερον οὐδὲ βεβαιότερόν ἐστιν. Κάλλος μὲν γὰρ ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεν͵ πλοῦτος δὲ κακίας μᾶλλον ἢ καλοκαγαθίας ὑπηρέτης ἐστὶν͵ ἐξουσίαν μὲν τῇ ῥᾳθυμίᾳ παρασκευάζων͵ ἐπὶ δὲ τὰς ἡδονὰς τοὺς νέους παρακαλῶν· ῥώμη δὲ μετὰ μὲν φρονήσεως ὠφέλησεν͵ ἄνευ δὲ ταύτης πλείω τοὺς ἔχοντας ἔβλαψεν καὶ τὰ μὲν σώματα τῶν ἀσκούντων ἐκόσμησεν͵ ταῖς δὲ τῆς ψυχῆς ἐπιμελείαις ἐπεσκότησεν. Στο παραπάνω απόσπασμα να εντοπίσετε δύο εκφράσεις που δηλώνουν σύγκριση. Στη συνέχεια να διακρίνετε σε κάθε περίπτωση τη συγκριτική λέξη, τον α’ και τον β’ όρο σύγκρισης.

Μονάδες 10

Επιμέλεια: Εύη Πέπε

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητες 3-5

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ γινόμενον ἐν ταῖς πόλεσιν· οἱ γὰρ νομοθέται τοὺς πολίτας ἐθίζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς, καὶ τὸ μὲν βούλημα παντὸς νομοθέτου τοῦτ’ ἐστίν, ὅσοι δὲ μὴ εὖ αὐτὸ ποιοῦσιν ἁμαρτάνουσιν, καὶ διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας ἀγαθὴ φαύλης. Ἔτι ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται, ὁμοίως δὲ καὶ τέχνη· ἐκ γὰρ τοῦ κιθαρίζειν καὶ οἱ ἀγαθοὶ καὶ κακοὶ γίνονται κιθαρισταί. Ἀνάλογον δὲ καὶ οἰκοδόμοι καὶ οἱ λοιποὶ πάντες· ἐκ μὲν γὰρ τοῦ εὖ οἰκοδομεῖν ἀγαθοὶ οἰκοδόμοι ἔσονται, ἐκ δὲ τοῦ κακῶς κακοί. Εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχεν, οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος, ἀλλὰ πάντες ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί.

Οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν ἔχει· πράττοντες γὰρ τὰ ἐν τοῖς συναλλάγμασι τοῖς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους γινόμεθα οἳ μὲν δίκαιοι οἳ δὲ ἄδικοι, πράττοντες δὲ τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς καὶ ἐθιζόμενοι φοβεῖσθαι ἢ θαρρεῖν οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοί.

Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται. Διὸ δεῖ τὰς ἐνεργείας ποιὰς ἀποδιδόναι· κατὰ γὰρ τὰς τούτων διαφορὰς ἀκολουθοῦσιν αἱ ἕξεις. Οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει τὸ οὕτως ἢ οὕτως εὐθὺς ἐκ νέων ἐθίζεσθαι, ἀλλὰ πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν.

Σημεῖον δὲ δεῖ ποιεῖσθαι τῶν ἕξεων τὴν ἐπιγινομένην ἡδονὴν ἢ λύπην τοῖς ἔργοις· ὁ μὲν γὰρ ἀπεχόμενος τῶν σωματικῶν ἡδονῶν καὶ αὐτῷ τούτῳ χαίρων σώφρων, ὁ δ’ ἀχθόμενος ἀκόλαστος, καὶ ὁ μὲν ὑπομένων τὰ δεινὰ καὶ χαίρων ἢ μὴ λυπούμενός γε ἀνδρεῖος, ὁ δὲ λυπούμενος δειλός. Περὶ ἡδονὰς γὰρ καὶ λύπας ἐστὶν ἡ ἠθικὴ ἀρετή· διὰ μὲν γὰρ τὴν ἡδονὴν τὰ φαῦλα πράττομεν, διὰ δὲ τὴν λύπην τῶν καλῶν ἀπεχόμεθα. Διὸ δεῖ ἦχθαί πως εὐθὺς ἐκ νέων, ὡς ὁ Πλάτων φησίν, ὥστε χαίρειν τε καὶ λυπεῖσθαι οἷς δεῖ· ἡ γὰρ ὀρθὴ παιδεία αὕτη ἐστίν.

Παρατηρήσεις

i. Να χαρακτηρίσετε με Σωστό ή Λάθος τις παρακάτω προτάσεις.

α. Αποτυχημένος είναι εκείνος ο νομοθέτης που δεν καταφέρνει να διδάξει στους πολίτες την αρετή.

β. Η απόκτηση των ηθικών αρετών είναι θέμα σωστού εθισμού ή σωστού δασκάλου.

γ. Η ηθικοποίησή μας βασίζεται στην εξάλειψη της τυχαίας ηθικής συμπεριφοράς.

δ. Ο σώφρων άνθρωπος μένει μακριά από τις ηδονές, αν και του είναι πολύ δύσκολο.

ε. Ο Πλάτωνας πιστεύει ότι σωστή ανατροφή είναι η πρόκληση των κατάλληλων συναισθημάτων απέναντι στο σωστό και το λάθος.

Μονάδες 10

ii.α. Πώς σχετίζονται οι φιλοσοφικές έννοιες «τέλος» και «δύναμις – ενέργεια» με το ρόλο της νομοθεσίας στο κείμενο;

Μονάδες 6

ii.β. Ποιος είναι ο ρόλος των συναισθημάτων στην κατάκτηση της αρετής σύμφωνα με το κείμενο;

Μονάδες 4

iii. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις σχετικά με τον Αριστοτέλη με τον κατάλληλο όρο:

α. Δεκαεπτά ετών ήρθε ο Αριστοτέλης να σπουδάσει στη σχολή του Πλάτωνα, την περίφημη __________ .

β. Ο Πλάτωνας απουσίαζε τότε καθώς είχε αναχωρήσει για τη ____________ .

γ. Ο Πλάτωνας είχε αναθέσει τη διεύθυνση της σχολής στο μαθηματικό και αστρονόμο, __________ από την ____________.

δ. Δύο παρατσούκλια είχε δώσει ο Πλάτωνας στον μαθητή Αριστοτέλη, ________ και ________________.

ε. Όταν πέθανε ο Αλέξανδρος, ο Αριστοτέλης κατηγορήθηκε για ____________ , συνηθισμένη κατηγορία στην Αθήνα , με αφορμή έναν ____________, που έγραψε για το φίλο του __________, που βρήκε μαρτυρικό θάνατο.

στ. Σύμφωνα με τον Ηράκλειτο: « ἦθος ἀνθρώπῳ ______».

Μονάδες 10

iv. α. Να γράψετε ένα παράγωγο της νέας ελληνικής για κάθε λέξη του πρωτότυπου κειμένου που σας δίνεται, χρησιμοποιώντας την προσφερόμενη παραγωγική κατάληξη:

γινόμενον: ____ -ση, εἶχεν: ____-ση, ἐθίζεσθαι: _______-ικός, ἦχθαί: _____-ή

β. Να βρείτε στο πρωτότυπο κείμενο μία τουλάχιστον λέξη με την αντίθετη σημασία από αυτή των παρακάτω της νέας ελληνικής.

κακώς, άλλος, πολύ, ανάξιος, συμμετέχω .

Μονάδες 10

v. Αφού διαβάσετε το παρακάτω κείμενο που περιγράφει το μοντεσοριανό σύστημα εκπαίδευσης να καταγράψετε τις διαφορές τους στόχους της εκπαίδευσης, όπως τους αντιλαμβάνονται Αριστοτέλης και Πλάτωνας.

(Το παράλληλο κείμενο είναι μέρος μιας ευρύτερης παρουσίασης την οποία μπορείτε να βρείτε εδώ)

Τα οφέλη και τα πλεονεκτήματα της μοντεσοριανής εκπαίδευσης για τα παιδιά και την ευρύτερη κοινωνία και η σχέση της έρευνας με τη συνεχή εξέλιξη της θεωρίας και των στόχων της Δρ. Μοντεσόρι

Όσον αφορά τα οφέλη για τα παιδιά, η μοντεσοριανή εκπαίδευση είναι παιδοκεντρική εκπαίδευση. Οι επιδιώξεις και οι στόχοι ενός μοντεσοριανού σχολείου βασίζονται στην ανθρωπολογία. Ο πιο σημαντικός στόχος της εκπαίδευσης είναι να βοηθήσει το παιδί να είναι αυτόνομο, που σημαίνει να γίνει ανεξάρτητο από τους ενήλικες, το οποίο απαιτεί βαθιά εμπιστοσύνη στο δυναμικό του παιδιού. Επίσης, αυτό το είδος εκπαίδευσης εγγυάται την ελευθερία που χρειάζεται το παιδί για να εξερευνήσει. Το παιδί είναι ελεύθερο να επιλέξει τα δικά του εργαλεία μάθησης και ν’ αποφασίσει πότε, πού, πόσο χρόνο και με ποιον θα εργαστεί. Φυσικά, το όριο αυτής της ελευθερίας είναι η ελευθερία των άλλων, γι’ αυτό το λόγο ζητείται από τα παιδιά μία εσωτερική αυτοπειθαρχία. Το έργο της δασκάλας είναι να παρατηρεί το παιδί και να προετοιμάζει το περιβάλλον με τα κατάλληλα εργαλεία για τις ανάγκες του κάθε παιδιού. Αυτό σημαίνει μια μετατόπιση από την αυθεντία του προσώπου στην αυθεντία του περιβάλλοντος. Γενικά, η ανάπτυξη κάθε παιδιού ξεχωριστά είναι στο κέντρο της μοντεσοριανής εκπαίδευσης. Όσον αφορά τα οφέλη στην κοινωνία, το μοντεσοριανό ιδεώδες του ‘δραστήριου ανθρώπου’ αποτελεί τη βάση της ανάπτυξης της προσωπικότητας μέσα από την εκπαίδευση. Η ιδέα του μοντεσοριανού παιδαγωγικού συστήματος είναι να επιτρέψει το ανώτατο όριο της ατομικότητας, ενώ παράλληλα απαιτεί ευθύνη για την κοινωνία. Εμπειρικές μελέτες έχουν δείξει τις ιδιαίτερες ικανότητες που έχουν μοντεσοριανά εκπαιδευμένα παιδιά στα μαθηματικά και τις επιστήμες, και ιδιαίτερα στην κοινωνική συμπεριφορά. Αυτά τα παιδιά είναι ανοιχτόμυαλα, ενδιαφέρονται για τους άλλους και ξέρουν πώς να παίρνουν αποφάσεις – σημαντικές σε μια δημοκρατική κοινωνία. Με λίγα λόγια, συμμετέχουν στην κοινωνία, και είναι ικανά να αλλάξουν την κοινωνία, όπου είναι απαραίτητο. Η βάση γι’αυτό είναι η προσωπικότητα που είναι το αποτέλεσμα μιας παιδοκεντρικής εκπαίδευσης που ενισχύει την αυτοεκτίμηση. Όλ’ αυτά οδηγούν στην ανάπτυξη μιας μοναδικής προσωπικότητας που είναι ελεύθερη, αυτενεργός και υπεύθυνη απέναντι τον εαυτό της.

Μονάδες 10

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

**Αριστοτέλης, Ήθικά Νικομάχεια 1162a34–1163b28**

Ο Αριστοτέλης προσδιόρισε τα αίτια της φιλίας, που οδηγούν σε ισάριθμες μορφές της (φιλία που στηρίζεται στο συμφέρον, την ηδονή ή την αρετή) και εξέτασε τόσο τις φιλικές σχέσεις που στηρίζονται στην ισότητα όσο και αυτές που βασίζονται στην υπεροχή του ενός μέρους. Συνεχίζει, λοιπόν, με τους κανόνες που διέπουν τις φιλικές σχέσεις:

Τριττῶν δ’ οὐσῶν φιλιῶν, καθάπερ ἐν ἀρχῇ εἴρηται, ἐπ’ ὠφελείᾳ γὰρ χρώμενοι ἀλλήλοις ἀεὶ τοῦ πλείονος δέονται, καὶ ἔλαττον ἔχειν οἴονται τοῦ προσήκοντος, καὶ μέμφονται ὅτι οὐχ ὅσων δέονται τοσούτων τυγχάνουσιν ἄξιοι ὄντες (καὶ γὰρ ὁμοίως ἀγαθοὶ φίλοι γίνονται καὶ ἀμείνων χείρονι, ὁμοίως δὲ καὶ ἡδεῖς καὶ διὰ τὸ χρήσιμον, ἰσάζοντες ταῖς ὠφελείαις καὶ διαφέροντες), τοὺς ἴσους μὲν κατ’ ἰσότητα δεῖ τῷ φιλεῖν καὶ τοῖς λοιποῖς ἰσάζειν, τοὺς δ’ ἀνίσους τὸ ἀνάλογον ταῖς ὑπεροχαῖς ἀποδιδόναι. γίνεται δὲ τὰ ἐγκλήματα καὶ αἱ μέμψεις ἐν τῇ κατὰ τὸ χρήσιμον φιλίᾳ ἢ μόνῃ ἢ μάλιστα, εὐλόγως. οἱ μὲν γὰρ δι’ ἀρετὴν φίλοι ὄντες εὖ δρᾶν ἀλλήλους προθυμοῦνται (τοῦτο γὰρ ἀρετῆς καὶ φιλίας), πρὸς τοῦτο δ’ ἁμιλλωμένων οὐκ ἔστιν ἐγκλήματα οὐδὲ μάχαι· τὸν γὰρ φιλοῦντα καὶ εὖ ποιοῦντα οὐδεὶς δυσχεραίνει, ἀλλ’ ἂν ᾖ χαρίεις, ἀμύνεται εὖ δρῶν. ὁ δ’ ὑπερβάλλων, τυγχάνων οὗ ἐφίεται, οὐκ ἂν ἐγκαλοίη τῷ φίλῳ· ἕκαστος γὰρ τοῦ ἀγαθοῦ ὀρέγεται. οὐ πάνυ δ’ οὐδ’ ἐν τοῖς δι’ ἡδονήν· ἅμα γὰρ ἀμφοῖν γίνεται οὗ ὀρέγονται, εἰ τῷ συνδιάγειν χαίρουσιν· γελοῖος δ’ ἂν φαίνοιτο καὶ ὁ ἐγκαλῶν τῷ μὴ τέρποντι, ἐξὸν μὴ συνημερεύειν. ἡ δὲ διὰ τὸ χρήσιμον ἐγκληματική· ἐπ’ ὠφελείᾳ γὰρ χρώμενοι ἀλλήλοις ἀεὶ τοῦ πλείονος δέονται, καὶ ἔλαττον ἔχειν οἴονται τοῦ προσήκοντος, καὶ μέμφονται ὅτι οὐχ ὅσων δέονται τοσούτων τυγχάνουσιν ἄξιοι ὄντες.

Το κείμενο προέρχεται από την ΠΥΛΗ για την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ.

Παρατηρήσεις

Να μεταφραστεί το απόσπασμα « οἱ μὲν γὰρ δι’ ἀρετὴν φίλοι .. χαίρουσιν»

Μονάδες 10

Να γράψετε πόσα είναι τα είδη φιλίας, σύμφωνα με το απόσπασμα και με ποια κριτήρια έγινε η διαίρεση.

Μονάδες 10

α. Να επιλέξετε τρεις τριτόκλιτες μετοχές και να γράψετε το θηλυκό τους γένος διατηρώντας αριθμό και πτώση.

Μονάδες 3

β. ἡδεῖς, ἁμιλλωμένων, χαρίεις: Να γράψετε το συγκριτικό βαθμό των τύπων.

Μονάδες 3

γ. Να επιλέξετε δύο ρηματικούς μη ονοματικούς τύπους του αποσπάσματος «ἐπ’ ὠφελείᾳ … ὄντες» και να γράψετε το δεύτερο ενικό οριστικής του παρατατικού τους και το απαρέμφατο του αορίστου τους.

Μονάδες 4

α. Να γράψετε την υποθετική πρόταση του κειμένου που εκφέρεται με υποτακτική, την απόδοσή της (2 μονάδες) , το είδος του υποθετικού λόγου (2μονάδες) και να τον μετατρέψετε σε αόριστη επανάληψη στο παρελθόν.

Μονάδες 6

β. Να μεταφερθεί με όλους τους δυνατούς τρόπους στον πλάγιο λόγο το απόσπασμα «ὁ δ’ ὑπερβάλλων, τυγχάνων οὗ ἐφίεται, οὐκ ἂν ἐγκαλοίη τῷ φίλῳ», αφού εξαρτηθεί από «Αριστοτέλης εἶπε».

Μονάδες 4

Επιμέλεια: Παναγιώτης Παλτζής.

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητες 5-6

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Σημεῖον δὲ δεῖ ποιεῖσθαι τῶν ἕξεων τὴν ἐπιγινομένην ἡδονὴν ἢ λύπην τοῖς ἔργοις· ὁ μὲν γὰρ ἀπεχόμενος τῶν σωματικῶν ἡδονῶν καὶ αὐτῷ τούτῳ χαίρων σώφρων, ὁ δ’ ἀχθόμενος ἀκόλαστος, καί ὁ μὲν ὑπομένων τὰ δεινὰ καὶ χαίρων ἢ μὴ λυπούμενός γε ἀνδρεῖος, ὁ δὲ λυπούμενος δειλός. Περὶ ἡδονὰς γὰρ καὶ λύπας ἐστὶν ἡ ἠθικὴ ἀρετή· διὰ μὲν γὰρ τὴν ἡδονὴν τὰ φαῦλα πράττομεν, διὰ δὲ τὴν λύπην τῶν καλῶν ἀπεχόμεθα. Διὸ δεῖ ἦχθαί πως εὐθὺς ἐκ νέων, ὡς ὁ Πλάτων φησίν, ὥστε χαίρειν τε καὶ λυπεῖσθαι οἷς δεῖ· ἡ γὰρ ὀρθὴ παιδεία αὕτη ἐστίν.

Δεῖ δὲ μὴ μόνον οὕτως εἰπεῖν, ὅτι ἕξις, ἀλλὰ καὶ ποία τις. Ῥητέον οὖν ὅτι πᾶσα ἀρετή, οὗ ἂν ᾖ ἀρετή, αὐτό τε εὖ ἔχον ἀποτελεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ εὖ ἀποδίδωσιν, οἷον ἡ τοῦ ὀφθαλμοῦ ἀρετὴ τόν τε ὀφθαλμὸν σπουδαῖον ποιεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ· τῇ γὰρ τοῦ ὀφθαλμοῦ ἀρετῇ εὖ ὁρῶμεν. Ὁμοίως ἡ τοῦ ἵππου ἀρετὴ ἵππον τε σπουδαῖον ποιεῖ καὶ ἀγαθὸν δραμεῖν καὶ ἐνεγκεῖν τὸν ἐπιβάτην καὶ μεῖναι τοὺς πολεμίους. Εἰ δὴ τοῦτ’ ἐπὶ πάντων οὕτως ἔχει, καὶ ἡ τοῦ ἀνθρώπου ἀρετὴ εἴη ἂν ἡ ἕξις ἀφ’ ἧς ἀγαθὸς ἄνθρωπος γίνεται καὶ ἀφ’ ἧς εὖ τὸ ἑαυτοῦ ἔργον ἀποδώσει. Πῶς δὲ τοῦτ’ ἔσται,… ὧδ’ ἔσται φανερόν, ἐὰν θεωρήσωμεν ποία τίς ἐστιν ἡ φύσις αὐτῆς.

Παρατηρήσεις

Α1. Να απαντήσετε με συντομία (3 – 4 γραμμές) στις παρακάτω ερωτήσεις:

α. Πώς σχετίζεται η ηδονή με την αρετή;

β. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της αρετής, η ειδοποιός διαφορά της από άλλες έξεις;

Μονάδες 10

Β1. Ἕξις, ἀρετή, ἔργον: α) να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των όρων και β) να εξηγήσετε τη μεταξύ τους σχέση με βάση το κείμενο που σας δίνεται.

Μονάδες 10R

Β2. Να σχολιάσετε το ύφος του Αριστοτέλη με βάση τη διατύπωση του συλλογισμού του στο δεύτερο απόσπασμα; Ταιριάζει ένα τέτοιο ύφος σε επιστημονικό κείμενο;

Μονάδες 10

Β3. Με βάση τα στοιχεία από το κείμενο του Αριστοτέλη και την επίκληση που κάνει και ο ίδιος στο δάσκαλό του, καθώς και τις πληροφορίες από τους Νόμους του Πλάτωνα, όπως δίνονται παρακάτω, να εντοπίσετε τα κοινά σημεία στη σκέψη των δύο φιλοσόφων σχετικά με τα χαρακτηριστικά και τους στόχους της ιδανικής παιδείας.

Ο Αθηναίος (βλ. ΠΛ Νομ 631b–632d) υποστήριξε ότι η σπαρτιατική αγωγή ήταν ατελής, καθώς δεν εξασφάλιζε στους Σπαρτιάτες την απαιτούμενη σωφροσύνη για την αντιμετώπιση των ηδονών. Έτσι, η συζήτηση έφτασε στα συμπόσια και τη μέθη. Ο Αθηναίος δίστασε να συνεχίσει, φοβούμενος μήπως μακρηγορήσει, όμως οι συνομιλητές του τον ενθάρρυναν.

Λέγω, λοιπόν, και υποστηρίζω ότι όποιος άνθρωπος έχει σκοπό να γίνει ενάρετος σε ό,τι τον ενδιαφέρει, πρέπει να ασχολείται από την πρώτη του παιδική ηλικία αστεία και σοβαρά με τα σχετικά ζητήματα του κλάδου του. Όποιος θέλει, παραδείγματος χάριν, να γίνει καλός γεωργός ή οικοδόμος, ο δεύτερος πρέπει να παίζει χτίζοντας κανένα παιδιάστικο οικοδόμημα, κι ο πρώτος να καλλιεργεί τη γη. Κι όποιος ανατρέφει τον καθένα απ’ αυτούς τους δυο, πρέπει να τους φτιάχνει μικρά εργαλεία, απομιμήσεις των αληθινών. Επίσης όσα μαθήματα πρέπει να μάθει, να τα προμελετά. Ο οικοδόμος, λόγου χάριν, να μάθει να χρησιμοποιεί το μέτρο, ή το νήμα της στάθμης και ο πολεμιστής να καβαλλικεύει παίζοντας τα άλογα ή κάμνοντας κάτι παρόμοιο, και να προσπαθεί ο νομοθέτης με τα παιχνίδια να στρέφει τις απολαύσεις και τις επιθυμίες των παιδιών εκεί όπου όταν φτάσουν πρέπει να τελειώσουν. Βασικό, λοιπόν, σκοπό της παιδείας νομίζουμε την σωστή ανατροφή που, με το παιχνίδι, θα οδηγήσει όσο το δυνατό αποτελεσματικότερα την ψυχή του παιδιού ν’ αγαπήσει με όλη του την ύπαρξη εκείνο, στο οποίο όταν γίνει άντρας, θα παραστεί ανάγκη να είναι τέλειος. Προσέχτε λοιπόν, όπως σας είπα, αν σας αρέσει αυτό που σας ανέπτυξα μέχρι τώρα.

(…)

Ας μην αφήσουμε λοιπόν, χωρίς ορισμό το θέμα, τι ονομάζουμε παιδεία. Τώρα δηλαδή κατακρίνοντας και επαινώντας την ανατροφή του καθενός λέμε ότι ένας από μας είναι μορφωμένος. Ο άλλος ότι είναι αμόρφωτος κάποτε και στο εμπόριο και στη ναυτιλία και λέμε τα ίδια για πολλούς όμοιους ανθρώπους που είναι πολύ καλά μορφωμένοι. Γιατί, έχω τη γνώμη, ότι ο λόγος μας δεν έχει καμιά σχέση μ’ εκείνους που θεωρούν τα παραπάνω εκπαίδευση. Παιδεία είναι εκείνη που γυμνάζει τον άνθρωπο από την παιδική ηλικία στην αρετή και του εμπνέει σφοδρή επιθυμία να την αγαπήσει και να γίνει τέλειος πολίτης, που να ξέρει να κυβερνά και να υπακούει στους νόμους σύμφωνα με το πνεύμα της δικαιοσύνης. Αυτό το είδος της ανατροφής καθορίζει, όπως μου φαίνεται, ο λόγος μας και τώρα μονάχα αυτήν θέλει να ονομάσει παιδεία. Εκείνην που βάζει στόχο της τα χρώματα ή εκείνην που αποβλέπει στην απόκτηση πολιτικής δυνάμεως ή κανένα άλλο είδος σοφίας, χωρίς σύνεση και δικαιοσύνη, τη θεωρεί βάναυση και ανελεύθερη και τελείως ανάξια να ονομάζεται παιδεία. Εμείς όμως ας μη διαφωνούμε μεταξύ μας για τις λέξεις, αλλά ας μείνουμε σταθεροί στο λόγο που παραδεχόμαστε, ότι δηλαδή εκείνοι που έχουν πάρει σωστή μόρφωση γίνονται σχεδόν ενάρετοι και ότι δεν πρέπει να περιφρονούμε καθόλου την παιδεία γιατί έρχεται πρώτη στους τελειότερους ανθρώπους από όλα τα αγαθά. Κι αν κάποτε μας ξεφεύγει, είναι δυνατό να την επαναφέρουμε στη θέση της, κι αυτόν τον αγώνα πρέπει να κάνει πάντοτε κάθε άνθρωπος όσο μπορεί σ’ όλη του τη ζωή.

Μονάδες 10

Β4. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις με την ένδειξη Σ, αν το περιεχόμενο τους είναι σωστό και με την ένδειξη Λ, αν το περιεχόμενό τους είναι λανθασμένο.

α. Ο Αριστοτέλης, λόγω του πατέρα του, είχε από νωρίς τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με τον κόσμο των γραμμάτων.

β. Η απουσία του Πλάτωνα επέδρασε ευεργετικά στην κατά βάση ποιητική ψυχοσύνθεση του Αριστοτέλη.

γ. Ο Πλάτωνας είχε δώσει στον Αριστοτέλη το παρατσούκλι «ο Νους».

δ. Τα Ηθικά Νικομάχεια πήραν το όνομά τους από το Νικόμαχο, τον πατέρα ή το γιο του Αριστοτέλη που ήταν γιατρός στην αυλή του βασιλιά της Μακεδονίας.

ε. Ο Αριστοτέλης χώριζε την ανθρώπινη ψυχή σε δύο μέρη, το ἂλογον και λόγον ἒχον μέρος.

Μονάδες 10

Β5. α. Να δώσετε από ένα ομόρριζο ουσιαστικό για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του αρχαίου κειμένου: ἐστὶν, ἦχθαί, δραμεῖν, ἐνεγκεῖν, ἔχει.

β. Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά στις οποίες οι παρακάτω λέξεις να χρησιμοποιούνται με διαφορετική σημασία από αυτή που έχουν στο αρχαίο κείμενο: Σημεῖον, ἀποτελεῖ

Μονάδες 10

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Πλάτωνος, Μενέξενος 240 a –b

Ο Πλάτων στο διάλογο αυτό δίνει το σχήμα ενός «Επιταφίου λόγου» που άκουσε κάποτε από τον Σωκράτη να τον συντάσσει η Ασπασία ως ρητορική άσκηση με τη μέθοδο του αυτοσχεδιασμού και της συγκόλλησης υπολειμμάτων από τον «Επιτάφιο λόγο» του Περικλή. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα γίνεται λόγος για το πώς οι Πέρσες αιχμαλώτισαν όλους τους Ερετριείς.

αἱ δὲ γνῶμαι δεδουλωμέναι ἁπάντων ἀνθρώπων ἦσαν· οὕτω πολλὰ καὶ μεγάλα καὶ μάχιμα γένη καταδεδουλωμένη ἦν ἡ Περσῶν ἀρχή. Αἰτιασάμενος δὲ Δαρεῖος ἡμᾶς τε καὶ Ἐρετριᾶς, Σάρδεσιν ἐπιβουλεῦσαι προφασιζόμενος, πέμψας μυριάδας μὲν πεντήκοντα ἔν τε πλοίοις καὶ ναυσίν, ναῦς δὲ τριακοσίας, Δᾶτιν δὲ ἄρχοντα, εἶπεν ἥκειν ἄγοντα Ἐρετριᾶς καὶ Ἀθηναίους, εἰ βούλοιτο τὴν[240b] ἑαυτοῦ κεφαλὴν ἔχειν· ὁ δὲ πλεύσας εἰς Ἐρέτριαν ἐπ᾽ ἄνδρας οἳ τῶν τότε Ἑλλήνων ἐν τοῖς εὐδοκιμώτατοι ἦσαν τὰ πρὸς τὸν πόλεμον καὶ οὐκ ὀλίγοι, τούτους ἐχειρώσατο μὲν ἐν τρισὶν ἡμέραις, διηρευνήσατο δὲ αὐτῶν πᾶσαν τὴν χώραν, ἵνα μηδεὶς ἀποφύγοι, τοιούτῳ τρόπῳ· ἐπὶ τὰ ὅρια ἐλθόντες τῆς Ἐρετρικῆς οἱ στρατιῶται αὐτοῦ, ἐκ θαλάττης εἰς θάλατταν διαστάντες, συνάψαντες τὰς χεῖρας διῆλθον ἅπασαν τὴν [240c] χώραν, ἵν᾽ ἔχοιεν τῷ βασιλεῖ εἰπεῖν ὅτι οὐδεὶς σφᾶς ἀποπεφευγὼς εἴη. τῇ δ᾽ αὐτῇ διανοίᾳ κατηγάγοντο ἐξ Ἐρετρίας εἰς Μαραθῶνα, ὡς ἕτοιμόν σφισιν ὂν καὶ Ἀθηναίους ἐν τῇ αὐτῇ ταύτῃ ἀνάγκῃ ζεύξαντας Ἐρετριεῦσιν ἄγειν. τούτων δὲ τῶν μὲν πραχθέντων, τῶν δ᾽ ἐπιχειρουμένων οὔτ᾽ Ἐρετριεῦσιν ἐβοήθησεν Ἑλλήνων οὐδεὶς οὔτε Ἀθηναίοις πλὴν Λακεδαιμονίων —οὗτοι δὲ τῇ ὑστεραίᾳ τῆς μάχης ἀφίκοντο— οἱ δ᾽ ἄλλοι πάντες ἐκπεπληγμένοι, ἀγαπῶντες τὴν [240d]ἐν τῷ παρόντι σωτηρίαν, ἡσυχίαν ἦγον.

Παρατηρήσεις

Γ1. Από το παραπάνω κείμενο να μεταφραστεί το απόσπασμα: «αἱ δὲ γνῶμαι δεδουλωμέναι … ἑαυτοῦ κεφαλὴν ἔχειν·».

Μονάδες 10

Γ2. Να επισημάνετε τις στρατιωτικές κινήσεις του Δάτη με βάση τις πληροφορίες από το παραπάνω απόσπασμα.

Μονάδες 10

Γ3. α. Να γραφούν οι τύποι που ζητούνται:

Αἰτιασάμενος: β’ ενικό πρόσωπο προστακτικής παθητικού αορίστου:

Ναυσίν: ο ίδιος τύπος στον άλλο αριθμό:

ἔχειν: β’ πληθυντικό ευκτικής αορίστου β’:

τούτους: γενική πληθυντικού θηλυκού γένους:

διαστάντες: γ’ πληθυντικό οριστικής ενεστώτα:

Μονάδες 5

β. ἀποφύγοι: να κλιθεί η οριστική αορίστου β’

διῆλθον: να κλιθεί η προστακτική του ίδιου χρόνου

Γ4. α. Να αναγνωριστούν συντακτικά οι παρακάτω όροι του κειμένου: ἄρχοντα, ἑαυτοῦ, πᾶσαν, ἐλθόντες, οὐδεὶς.

Μονάδες 5

β. Να εντοπίσετε και να χαρακτηρίσετε δύο επιρρηματικούς προσδιορισμούς που να εκφέρονται με διαφορετικό τρόπο.

Μονάδες 2

γ. «διηρευνήσατο δὲ αὐτῶν πᾶσαν τὴν χώραν, ἵνα μηδεὶς ἀποφύγοι»: να εξαρτηθεί από το ρήμα Λέγεται…

Μονάδες 3

Επιμέλεια: Ντεζέ Αντιγόνη.

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητες 5, 9,10

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Περὶ ἡδονὰς γὰρ καὶ λύπας ἐστὶν ἡ ἠθικὴ ἀρετή· διὰ μὲν γὰρ τὴν ἡδονὴν τὰ φαῦλα πράττομεν, διὰ δὲ τὴν λύπην τῶν καλῶν ἀπεχόμεθα. Διὸ δεῖ ἦχθαί πως εὐθὺς ἐκ νέων, ὡς ὁ Πλάτων φησίν, ὥστε χαίρειν τε καὶ λυπεῖσθαι οἷς δεῖ· ἡ γὰρ ὀρθὴ παιδεία αὕτη ἐστίν.

Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετὴ ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς ἡμᾶς, ὡρισμένη λόγῳ καὶ ᾧ ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν. Μεσότης δὲ δύο κακιῶν, τῆς μὲν καθ’ ὑπερβολὴν τῆς δὲ κατ’ ἔλλειψιν· καὶ ἔτι τῷ τὰς μὲν ἐλλείπειν τὰς δ’ ὑπερβάλλειν τοῦ δέοντος ἔν τε τοῖς πάθεσι καὶ ἐν ταῖς πράξεσι, τὴν δ’ ἀρετὴν τὸ μέσον καὶ εὑρίσκειν καὶ αἱρεῖσθαι.

Παρατηρήσεις

Α. Με ποιες έννοιες σχετίζεται η ηθική αρετή στα αποσπάσματα αυτά; Να δώσετε ένα παράδειγμα για το κάθε απόσπασμα επεξηγώντας με λίγα λόγια.

10 μονάδες

Β1. Να δώσετε το περιεχόμενο του «δεῖ» σύμφωνα το περιεχόμενο του δεύτερου αποσπάσματος και να εξηγήσετε πώς συνδέεται η ηθική φιλοσοφία με την πολιτική πράξη.

10 μονάδες

Β2. Ποια είναι τα κύρια στοιχεία του ορισμού της αρετής; Γιατί ο φιλόσοφος έκρινε αναγκαίο να δώσει διευκρινίσεις σχετικά με τον ορθό λόγο που καθορίζει τη μεσότητα;

10 μονάδες

Γ. «Οἷον καὶ φοβηθῆναι καὶ θαρρῆσαι καὶ ἐπιθυμῆσαι καὶ ὀργισθῆναι καὶ ἐλεῆσαι»: Να γράψετε δύο λέξεις παράγωγες (απλές ή σύνθετες) για κάθε απαρέμφατο του χωρίου.

10 μονάδες

Δ. Να χαρακτηρίσετε τις επόμενες προτάσεις ως σωστές (Σ) ή λανθασμένες (Λ) σύμφωνα με την εισαγωγή των Ηθικών Νικομαχείων και να διορθώσετε τις λανθασμένες.

Η ηθική και η κοσμολογία είναι οι δύο νέες επιστήμες που εμφανίστηκαν στα μέσα περίπου του 5ου αιώνα π.Χ.
Η ευβουλία αφορά τόσο τα οικεία όσο και τα δημόσια πράγματα.
Σύμφωνα με τον Δημόκριτο είναι υπόθεση της ψυχής η ευδαιμονία και η κακοδαιμονία.
Για τον Αριστοτέλη η ευδαιμονία είναι μια κατάσταση που σχετίζεται με την αρετή.
Το επιθυμητικόν μέρος της ψυχής σχετίζεται με τις ηθικές αρετές.

10 μονάδες

Ε. Αφού διαβάσετε τα κείμενα που παρατίθενται στη συνέχεια, να γράψετε ένα κείμενο 250 περίπου λέξεων στο οποίο θα συγκρίνετε τις ιδέες του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη για την αρετή έχοντας υπόψη σας και το γενικότερο περιεχόμενο των έργων τους.

Απόσπασμα από Πολιτεία 519

«Δικό μας λοιπόν έργο, είπα εγώ, των ιδρυτών της πολιτείας, (είναι) να αναγκάσουμε τις εξαιρετικές φύσεις (ή τα ξεχωριστά πνεύματα) να φτάσουν στο μάθημα που προηγουμένως είπαμε ότι είναι το ανώτερο, δηλαδή και να δουν το αγαθό και να ανεβούν εκείνο τον ανηφορικό δρόμο, και, αφού ανεβούν και δουν αρκετά (το αγαθό), να μην τους επιτρέπουμε αυτό που τώρα τους επιτρέπεται».

Ύμνος στην Αρετή του Αριστοτέλη [το ποίημα που έγραψε ο φιλόσοφος μετά τον θάνατο του φίλου του Ερμία]. (μετάφραση Γ. Δάλλα)

Πολύμοχθη Aρετή μες στων θνητών το γένος
είσαι του βίου ο πιο μεγάλος στόχος,

για τη δική σου παρουσία, Παρθένα,
τιμή κι η μοίρα του θανάτου στην Eλλάδα

κι οι κόποι υποφερτοί, οι πιο σκληροί κι ακάμαντοι·

θροφήν αθανασίας χάρισες στο πνεύμα μας, ανώτερη
κι απ’ τη λατρεία του χρυσού ή των γονέων

και του ύπνου ακόμη που απαλά μας νανουρίζει.

10 μονάδες

Επιμέλει: Δώραα Ασημακοπούλου.

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητα 7-8

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ἐν παντὶ δὴ συνεχεῖ καὶ διαιρετῷ ἔστι λαβεῖν τὸ μὲν πλεῖον τὸ δ’ ἔλαττον τὸ δ’ ἴσον, καὶ ταῦτα ἢ κατ’ αὐτὸ τὸ πρᾶγμα ἢ πρὸς ἡμᾶς… Λέγω δὲ τοῦ μὲν πράγματος μέσον τὸ ἴσον ἀπέχον ἀφ’ ἑκατέρου τῶν ἄκρων, ὅπερ ἐστὶν ἓν καὶ τὸ αὐτὸ πᾶσιν, πρὸς ἡμᾶς δὲ ὃ μήτε πλεονάζει μήτε ἐλλείπει· τοῦτο δ’ οὐχ ἕν, οὐδὲ ταὐτὸν πᾶσιν. Οἷον εἰ τὰ δέκα πολλὰ τὰ δὲ δύο ὀλίγα, τὰ ἓξ μέσα λαμβάνουσι κατὰ τὸ πρᾶγμα· ἴσῳ γάρ ὑπερέχει τε καὶ ὑπερέχεται· τοῦτο δὲ μέσον ἐστὶ κατὰ τὴν ἀριθμητικὴν ἀναλογίαν. Τὸ δὲ πρὸς ἡμᾶς οὐχ οὕτω ληπτέον· οὐ γὰρ εἴ τῳ δέκα μναῖ φαγεῖν πολὺ δύο δὲ ὀλίγον, ὁ ἀλείπτης ἓξ μνᾶς προστάξει· ἔστι γὰρ ἴσως καὶ τοῦτο πολὺ τῷ ληψομένῳ ἢ ὀλίγον· Μίλωνι μὲν γὰρ ὀλίγον, τῷ δὲ ἀρχομένῳ τῶν γυμνασίων πολύ. Ὁμοίως ἐπὶ δρόμου καὶ πάλης. Οὕτω δὴ πᾶς ἐπιστήμων τὴν ὑπερβολὴν μὲν καὶ τὴν ἔλλειψιν φεύγει, τὸ δὲ μέσον ζητεῖ καὶ τοῦθ’ αἱρεῖται, μέσον δὲ οὐ τὸ τοῦ πράγματος ἀλλὰ τὸ πρὸς ἡμᾶς.

Εἰ δὴ πᾶσα ἐπιστήμη οὕτω τὸ ἔργον εὖ ἐπιτελεῖ, πρὸς τὸ μέσον βλέπουσα καὶ εἰς τοῦτο ἄγουσα τὰ ἔργα (ὅθεν εἰώθασιν ἐπιλέγειν τοῖς εὖ ἔχουσιν ἔργοις ὅτι οὔτ’ ἀφελεῖν ἔστιν οὔτε προσθεῖναι, ὡς τῆς μὲν ὑπερβολῆς καὶ τῆς ἐλλείψεως φθειρούσης τό εὖ, τῆς δὲ μεσότητος σῳζούσης, οἱ δ’ ἀγαθοὶ τεχνῖται, ὡς λέγομεν, πρὸς τοῦτο βλέποντες ἐργάζονται), ἡ δ’ ἀρετὴ πάσης τέχνης ἀκριβεστέρα καὶ ἀμείνων ἐστὶν ὥσπερ καὶ ἡ φύσις, τοῦ μέσου ἂν εἴη στοχαστική. Λέγω δὲ τὴν ἠθικήν· αὕτη γάρ ἐστι περὶ πάθη καὶ πράξεις, ἐν δὲ τούτοις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον.

Παρατηρήσεις

α. Οὕτω δὴ πᾶς ἐπιστήμων τὴν ὑπερβολὴν μὲν καὶ τὴν ἔλλειψιν φεύγει, τὸ δὲ μέσον ζητεῖ καὶ τοῦθ’ αἱρεῖται, μέσον δὲ οὐ τὸ τοῦ πράγματος ἀλλὰ τὸ πρὸς ἡμᾶς: Να περιγράψετε τη διαδικασία κατάκτησης της υποκειμενικής μεσότητας από τον ειδικό σύμφωνα με το παραπάνω απόσπασμα.

β. Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων ως σωστό ή λανθασμένο σύμφωνα με το νόημα των ενοτήτων που σας δίνονται:

Απόσπασμα Α:

Ο φιλόσοφος επισημαίνει ότι στις διδασκαλίες της αριθμητικής μπορεί να εντοπίσει κανείς στοιχεία για τον προσδιορισμό της έννοιας της μεσότητας στην ηθική αρετή.
Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί το χώρο του αθλητισμού για να προσδιορίσει ακριβέστερα την έννοια της μεσότητας.

Απόσπασμα Β:

3) Το ιδανικό έργο για κάποιον είναι αυτό που δεν χρειάζεται καμία προσθαφαίρεση.

4) Η μεσότητα εντοπίζεται σε κάθε είδος αρετής.

5) Ο Σταγειρίτης αναφέρει ότι άριστος είναι ο τεχνίτης εκείνος που κατά την εκπόνηση του έργου του έχει στραμμένο το βλέμμα του προς τη μεσότητα.

Μονάδες 10

2. Στο πρώτο από τα δύο αποσπάσματα που σας δίνονται να σχολιάσετε τις προϋποθέσεις ύπαρξης μεσότητας και τα κριτήρια εντοπισμού της, αφού βρείτε μέσα στο κείμενο τις λέξεις / φράσεις που αναφέρονται και στις πρώτες και στα δεύτερα.

Μονάδες 10

3. Να εξηγήσετε πώς η τέχνη χρησιμεύει στον φιλόσοφο ως παράδειγμα για να αποσαφηνίσει την έννοια της μεσότητας ως ειδοποιού διαφοράς της ηθικής αρετής στο δεύτερο από τα δύο αποσπάσματα που σας δίνονται.

Μονάδες 10

4. α.Να εντοπίσετε στο πρώτο απόσπασμα ένα επίθετο που να δηλώνει με την κατάληξή του δυνατότητα και ένα που να δηλώνει δεοντολογία. Να γράψετε τα ρήματα από τα οποία παράγονται καθώς και δυο (για κάθε ρήμα) ομόρριζα επίθετα της νεοελληνικής .

β. Να εντοπίσετε στην πρώτη ενότητα πέντε ζευγάρια ετυμολογικά συγγενών λέξεων. (δηλαδή κάθε ζευγάρι να αποτελείται από δυο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς μεταξύ τους. Π.χ στο δεύτερο απόσπασμα: ἔργον -ἐργάζονται)

Μονάδες 10

5. Να επιλέξετε την σωστή απάντηση σε καθεμία από τις παρακάτω περιπτώσεις:

α. Ο Αριστοτέλης δεν διαπληκτίστηκε με τον : 1. Ξενοκράτη 2. Θεόφραστο 3. Ηρακλείδη

β. Ο Σταγειρίτης στην Ακαδημία δεν διδάχθηκε από τον:1. Πλάτωνα 2. Εύδοξο τον Κνίδιο 3. Σπεύσιππο

γ. Στην Τρίτη περίοδο της φιλοσοφικής δραστηριότητας του Αριστοτέλη δεν ανήκει το έργο: 1. Ἠθικὰ Νικομάχεια 2. Περὶ ζῴων γενέσεως 3. Περὶ ἑρμηνείας

δ. Ο Αριστοτέλης δεν δίδαξε : 1. στην Ακαδημία 2. Στον Περίπατο 3. στο Λύκειο

ε. Ο Αριστοτέλης δεν έζησε : 1. στη Σικελία 2.στη Μακεδονία 3. Στην Αθήνα

Εναλλακτικά:

4α. Να χαρακτηρίσετε το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων ως σωστό (Σ) ή λανθασμένο (Λ):

Α) Η απουσία του Πλάτωνα από την Ακαδημία όταν ο Αριστοτέλης έφτασε σε αυτήν ήταν ένας καθοριστικής σημασίας παράγοντας για τη διάπλαση της προσωπικότητας του Σταγειρίτη.

Β) Ο Αριστοτέλης απέφυγε να ασκήσει κριτική στις φιλοσοφικές θέσεις του δασκάλου του , Πλάτωνα.

Γ) Ο Αριστοτέλης δίδαξε στο Λύκειο κατά τη δεύτερη περίοδο της φιλοσοφικής του δραστηριότητας.

Δ) Ο Αριστοτέλης παρέμεινε ως το τέλος της ζωής του το ίδιο αυστηρός κι επικριτικός απέναντι στις θέσεις των άλλων.

Ε) Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος εγκατέλειψε οριστικά την Αθήνα εξαιτίας της συκοφαντίας σε βάρος του για ασέβεια επειδή συνέθεσε έναν ύμνο σε μορφή παιάνα για τον αποθανόντα φίλο του Ερμία.

β. Να αντιστοιχίσετε τις φράσεις της στήλης Α με τις προσωπικότητες της στήλης Β στις οποίες αυτές αποδίδονται.( δύο στοιχεία της στήλης Α αποδίδονται στο ίδιο στοιχείο της στήλης Β):

Α	Β
1. ὅσιον προτιμᾶν τὴν ἀλήθειαν	α. Πλάτων
2. βρέθηκε την πιο κατάλληλη στιγμή στον πιο σωστό τόπο	β. Αριστοτέλης
3. Λείπει ο Νους, άρα σήμερα το ακροατήριό μου είναι κουφό.	γ. αριστοτελιστής
4. Ἀριστοτέλης πόλεως μὲν ἦν Σταγείρων, τὰ δὲ Στάγειρα πόλις Θρᾴκης πλησίον Ὀλύνθου καὶ Μεθώνης	δ. βιογράφος Αριστοτέλη
5. καὶ τὰ οἰκεῖα ἀναιρεῖν ἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς ἀληθείας	δ. βιογράφος Αριστοτέλη

Μονάδες 10

6. Στο πλατωνικό έργο «Κρίτων», ο Κρίτωνας προτείνει στο Σωκράτη να τον βοηθήσουν να δραπετεύσει από τη φυλακή γιατί η απόφαση για την καταδίκη του σε θάνατο ήταν άδικη. Σε αυτήν την πρόταση ο Σωκράτης απαντά αρνητικά εξηγώντας εν ολίγοις πως σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να παρανομεί κανείς. Αφού μελετήσετε την απάντησή του στο παρακάτω απόσπασμα του εν λόγω πλατωνικού έργου και την συγκρίνετε με την πρώτη από τις δυο παραπάνω ενότητες των Ηθικών Νικομαχείων , να καταγράψετε ποιο διαφορετικό κριτήριο της ηθικής αρετής αναδεικνύεται από τους δύο φιλοσόφους.

ΣΩ. Νά πώς πρέπει να σκεφτείς για να καταλάβεις: Την ώρα που εμείς ετοιμαζόμαστε να δραπετεύσουμε από δω, ή πες την όπως θέλεις μια τέτοια πράξη, αν έρθουν οι Νόμοι και η Πολιτεία, σταθούν ξαφνικά μπροστά μας και μας ρωτήσουν: «Για πες μας, Σωκράτη, τί έχεις στον νου σου να κάνεις; Άλλο τίποτα ή σκέπτεσαι μ᾽ αυτό [50b] το έργο που αποτολμάς να αφανίσεις και μας τους Νόμους κι ολόκληρη την Πολιτεία, όσο σου περνάει από το χέρι; Ή φαντάζεσαι πως είναι δυνατόν να στέκεται όρθια και να μην έχει αναποδογυριστεί εκείνη η Πολιτεία, όπου οι αποφάσεις των δικαστηρίων δεν ισχύουν καθόλου, αλλά ακυρώνονται και καταργούνται από οποιονδήποτε πολίτη;» Τί θα απαντήσουμε, Κρίτων, σ᾽ αυτά και σ᾽ άλλα παρόμοια ερωτήματα; Γιατί πολλά θα μπορούσε να ειπεί κανείς, και μάλιστα ένας ρήτορας, για να υπερασπιστεί τούτο τον νόμο που πάμε εμεις να καταλύσουμε και που ορίζει να έχουν κύρος οι αποφάσεις των δικαστηρίων. [50c] Ή μήπως θ᾽ αποκριθούμε σ᾽ αυτούς: «Μάλιστα, θέλουμε να καταλύσουμε αυτό τον νόμο, γιατί η Πολιτεία δεν έκρινε δίκαια την υπόθεση στο δικαστήριο, όταν μας καταδίκαζε, και μας αδίκησε». Αυτά θα πούμε ή τίποτ᾽ άλλο;
ΚΡ. Αυτά, μά τον Δία, Σωκράτη.
ΣΩ. Και τί θα απαντήσουμε τότε, αν μας πουν οι Νόμοι: «Αλήθεια, Σωκράτη, είχαμε και αυτά συμφωνήσει μεταξύ μας ή μονάχα πως θα πειθαρχείς στις αποφάσεις που θα βγάζουν τα δικαστήρια της Πολιτείας, οποιεσδήποτε κι αν είναι αυτές;» Κι αν εμείς απορούσαμε που θα μας μιλούσαν έτσι, ίσως θα λέγαν: «Σωκράτη, μην παραξενεύεσαι μ᾽ αυτά που λέμε, αποκρίσου μας μόνο, αφού μάλιστα έχεις συνήθεια να χρησιμοποιείς την ερώτηση και την απόκριση. Πες μας λοιπόν τί παράπονο έχεις [50d] από μας κι από την Πολιτεία και πας να μας καταστρέψεις; Πρώτα-πρώτα εμείς δεν σε γεννήσαμε και με τη δική μας προστασία δεν παντρεύτηκε ο πατέρας σου τη μητέρα σου και σ᾽ έφερε στη ζωή; Πες μας λοιπόν, έχεις να κατηγορήσεις για κάτι αυτούς από μας τους Νόμους που κανονίζουν τα ζητήματα των γάμων, τάχα πως δεν είναι καλοί;» ―«Δεν έχω γι᾽ αυτούς καμιά κατηγορία», θ᾽ απαντούσα. ―«Μήπως λοιπόν έχεις καμιά κατηγορία για τους νόμους εκείνους που κανονίζουν την ανατροφή και τη μόρφωση των παιδιών, αυτή που δόθηκε και σε σένα; Ή δεν πρόσταζαν ορθά εκείνοι από μας οι Νόμοι που είναι ορισμένοι γι᾽ αυτά, παραγγέλνοντας στον πατέρα σου να σε μορφώσει με [50e] μουσική και γυμναστική;» ―«Ορθά πρόσταζαν», θα έλεγα. ―«Πολύ καλά. Τότε αφού γεννήθηκες και ανατράφηκες και μορφώθηκες με την προστασία μας, θα μπορούσες να ειπείς πρώτα πως δεν ήσουνα δικός μας και παιδί μας και δούλος μας και συ ο ίδιος και οι πρόγονοί σου; Κι αν τούτο είναι έτσι, μήπως σου περνάει από τον νου πως εμείς και συ έχουμε τα ίδια δικαιώματα και όσα κι αν επιχειρούμε να σου κάνουμε εμεις νομίζεις πως έχεις το δικαίωμα τα ίδια να κάνεις και σε μας; Ή δεν έχεις βέβαια τα ίδια δικαιώματα απέναντι στον πατέρα σου ούτε απέναντι στον αφέντη σου, αν τύχαινε να έχεις αφέντη, ώστε όσα σου κάνουν αυτοί, τα ίδια να μπορείς να τους κάνεις και συ, ούτε αν σ᾽ έβριζαν [51a]αυτοί να τους βρίζεις και συ, ούτε αν σε χτυπούσαν να τους χτυπάς, ούτε άλλα τέτοια πολλά. Απέναντι όμως στην πατρίδα και στους νόμους φαντάζεσαι πως έχεις τέτοια δικαιώματα ώστε, αν εμείς θέλουμε να σε θανατώσουμε ―γιατί νομίζουμε πως είναι δίκαιο― να προσπαθήσεις και συ από τ᾽ άλλο μέρος να καταστρέψεις εμάς τους Νόμους και την Πατρίδα, όσο φυσικά σου περνάει από το χέρι; Και κάνοντας αυτά θα ισχυριστείς πως κάνεις δίκαιες πράξεις, συ που αληθινά φροντίζεις για την αρετή;

Πλάτων, Κρίτων, 50 a – 51a

Επιμέλεια: Ευαγγελία Αγγελούση.

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητα 7-9

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Αριστοτέλους Ἠθικά Νικομάχεια

Β6, 4-8 και Β6, 10-13

Λέγω δὲ τοῦ μὲν πράγματος μέσον τὸ ἴσον ἀπέχον ἀφ’ ἑκατέρου τῶν ἄκρων, ὅπερ ἐστὶν ἓν καὶ τὸ αὐτὸ πᾶσιν, πρὸς ἡμᾶς δὲ ὃ μήτε πλεονάζει μήτε ἐλλείπει· τοῦτο δ’ οὐχ ἕν, οὐδὲ ταὐτὸν πᾶσιν. Οἷον εἰ τὰ δέκα πολλὰ τὰ δὲ δύο ὀλίγα, τὰ ἓξ μέσα λαμβάνουσι κατὰ τὸ πρᾶγμα· ἴσῳ γάρ ὑπερέχει τε καὶ ὑπερέχεται· τοῦτο δὲ μέσον ἐστὶ κατὰ τὴν ἀριθμητικὴν ἀναλογίαν. Τὸ δὲ πρὸς ἡμᾶς οὐχ οὕτω ληπτέον· οὐ γὰρ εἴ τῳ δέκα μναῖ φαγεῖν πολὺ δύο δὲ ὀλίγον, ὁ ἀλείπτης ἓξ μνᾶς προστάξει· ἔστι γὰρ ἴσως καὶ τοῦτο πολὺ τῷ ληψομένῳ ἢ ὀλίγον· Μίλωνι μὲν γὰρ ὀλίγον, τῷ δὲ ἀρχομένῳ τῶν γυμνασίων πολύ. Ὁμοίως ἐπὶ δρόμου καὶ πάλης. Οὕτω δὴ πᾶς ἐπιστήμων τὴν ὑπερβολὴν μὲν καὶ τὴν ἔλλειψιν φεύγει, τὸ δὲ μέσον ζητεῖ καὶ τοῦθ’ αἱρεῖται, μέσον δε οὐ τό τοῦ πράγματος ἀλλὰ τὸ πρὸς ἡμᾶς.
Οἷον καὶ φοβηθῆναι καὶ θαρρῆσαι καὶ ἐπιθυμῆσαι καὶ ὀργισθῆναι καὶ ἐλεῆσαι καὶ ὅλως ἡσθῆναι καὶ λυπηθῆναι ἔστι καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον, καὶ ἀμφότερα οὐκ εὖ· τὸ δ’ ὅτε δεῖ καὶ ἐφ’ οἷς καὶ πρὸς οὓς καὶ οὗ ἕνεκα καὶ ὡς δεῖ, μέσον τε καὶ ἄριστον, ὅπερ ἐστὶ τῆς ἀρετῆς. Ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τὰς πράξεις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον. Ἡ δ’ ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ πράξεις ἐστίν, ἐν οἷς ἡ μὲν ὑπερβολὴ ἁμαρτάνεται καὶ ψέγεται καὶ ἡ ἔλλειψις, τὸ δὲ μέσον ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦται· ταῦτα δ’ ἄμφω τῆς ἀρετῆς. Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου.

Παρατηρήσεις

1. Να χαρακτηρίσετε καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις ως «σωστή» ή λανθασμένη: (Μονάδες 03)

α. Στο απόσπασμα«ὅ μήτε πλεονάζει μήτε ἐλλείπει» τα ρήματα υποδηλώνουν το μέσον.

β. Στον όρο «ὑπερβολή» αναφέρονται τα: «τὸ πλεῖον», «πολὺ», «ὑπερέχεται», «πλεονάζει».

γ.Κάθε ειδικός δεν επιδιώκει το αντικειμενικό μέσο και κυριαρχεί ο υποκειμενισμός.

β.Να συμπληρώσετε την πρόταση που λείπει για τον κάθε συλλογισμό, ώστε να ολοκληρωθεί, και να παρουσιάσετε με συντομία το περιεχόμενο του κάθε συλλογισμού. (Μονάδες 07)

i.Τὸ δ‘ ὅτε δεῖ καὶ ἐφ‘οἷς καὶ πρὸς οὓς καὶ οὗ ἕνεκα καὶ ὡς δεῖ, μέσον τε καὶ ἄριστον.

ii. ὅπερ (=τὸ ἄριστον) ἐστὶν τῆς ἀρετῆς.

Συμπέρασμα:……………………………………………………..

i. Τὸ μέσον ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦται.

ii.…………………………………………………………………..

Συμπέρασμα: Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή.

Μονάδες 10

2.Ποια είναι τα άκρα στην ανθρώπινη συμπεριφορά που αντιτίθενται στην μεσότητα και πώςτα αξιολογεί ο Αριστοτέλης;

Μονάδες 10

3.Πώς συνδέεται ο ορισμόςτης υποκειμενικής μεσότητας από τον Αριστοτέλη «Λέγω δὲ (μέσον) πρὸς ἡμᾶς δὲ ὃ μήτε πλεονάζει μήτε ἐλλείπει· τοῦτο δ’ οὐχ ἕν, οὐδὲ ταὐτὸν πᾶσιν» (Μονάδες 05) με το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει «Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου»; (Μονάδες 05)

Μονάδες 10

4.Επιλέξτε τη σωστή απάντηση:

Α.Η τρίτη περίοδος της φιλοσοφικής δραστηριότητας του Αριστοτέλη εκτείνεται από το:

α. 343 π. Χ. έως το 322 π. Χ.

β.335 π. Χ. έως το 322 π. Χ.

γ. 324 π. Χ. έως το 322 π. Χ.

Β. Βασική πηγή σήμερα για τη γέννηση και τον θάνατο του Αριστοτέλη είναι:

α.ο Ασπάσιος

β.ο Διογένης

γ.ο Απολλόδωρος

Γ. Η σημασία της Ακαδημίας έγκειται στο ότι:

α.προωθούσε την επιστημονική έρευνα

β.προωθούσετις απόψεις του Πλάτωνα

γ.στο ότι ανέδειξε μεγάλους επιστήμονες

Δ. Θέμα του έργου «’Ηθικά Νικομάχεια» είναι:

α. οι ηθικές αρετές

β. οι ηθικές και διανοητικές αρετές

γ. η ευδαιμονία

Ε.Για τη διαμόρφωση της θετικής και επιστημονικής ψυχοσύνθεσης του Αριστοτέλη καθοριστικό ρόλο είχε:

α.ο πατέρας του

β.ο Εύδοξος

γ.ο Πλάτων

Μονάδες 10

5.α.ἀλείπτης, ἔλλειψις: Από ποιο ρήμα παράγεται ο κάθε τύπος;Να δώσετε τρία ομόρριζα ουσιαστικάή επίθεταστα νέα ελληνικά για το κάθε ρήμα από το οποίο προέρχονται οι παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 6

β. ἐπιστήμων, στοχαστική:για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις, να γράψετε μία περίοδο λόγου στα νέα ελληνικά, όπου η ίδια λέξη, σε οποιαδήποτε μορφή της, θα χρησιμοποιείται με διαφορετική σημασία από αυτήν που έχει στο αρχαίο κείμενο.

Μονάδες 4

6. «τὸ δ’ὅτε δεῖ καὶ ἐφ’ οἷς καὶ πρὸς οὓς καὶ οὗ ἕνεκα καὶ ὡς δεῖ, μέσον τε καὶ ἄριστον, ὅπερ ἐστί τῆς ἀρετῆς.»: Ποια κριτήρια καθορίζουν την ορθή συμπεριφορά σύμφωνα με τον Αριστοτέλη και πώς ανταποκρίνονται σε αυτά η Αντιγόνη και η Ισμήνη με βάσητις επιταγές της κοινωνίας στην οποία ζουν όπως φαίνεται στο ακόλουθο απόσπασμα από την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή (στ. 58 – 77);

Η Ισμήνη και η Αντιγόνη επιχειρηματολογούν,προκειμένου να δικαιολογήσουν τη στάση τους απέναντι στο ζήτημα της ταφής του Πολυνείκη.

ΙΣ. Και τώρα πάλι σκέψου πόσο ατιμωτικά θα χαθούμε εμείς οι δυο,

που έχουμε μείνει ολομόναχες, αν παραβιάζοντας το νόμο

αψηφήσουμε την απόφαση ή την εξουσία του βασιλιά

Αλλά πρέπει να σκεφτείς το εξής, ότι δηλαδή γεννηθήκαμε γυναίκες
και από την άλλη δεν μπορούμε να τα βάζουμε με άνδρες∙

και έπειτα ότι κυβερνιόμαστε από ισχυρότερους,

ώστε να υπακούμε και σ ́ αυτά και σε ακόμη οδυνηρότερα από αυτά.
Εγώ λοιπόν, αφού παρακαλέσω αυτούς που είναι στον Κάτω Κόσμο

να με συγχωρήσουν, γιατί κάνω αυτά χωρίς τη θέλησή μου,

θα υπακούσω στους άρχοντες∙ γιατί το να κάνει κανείς

πράγματα ανώτερα από τις δυνάμεις του είναι εντελώς ανόητο.

ΑΝ. Ούτε θα σε παρακαλούσα ούτε, αν ήθελες και τώρα ακόμη να με βοηθήσεις,
θα δεχόμουν εγώ τουλάχιστον με ευχαρίστηση τη σύμπραξή σου.

Μα έχε όποια γνώμη θέλεις, εγώ όμως εκείνον θα θάψω∙

γιατί θα είναι ωραίο για μένα να θάψω τον αδελφό μου και να πεθάνω.

Μαζί του αγαπημένη θα αναπαύομαι πλάι σε αγαπημένο,

αφού διαπράξω μια ιερή παρανομία∙ γιατί είναι πιο πολύς ο χρόνος

που πρέπει να αρέσω στους κάτω παρά σ’ αυτούς που βρίσκονται εδώ

πάνω. Γιατί εκεί θα βρίσκομαι αιώνια∙

και εσύ, αν το κρίνεις σωστό,περιφρόνα όσα είναι τίμια για τους θεούς.

ΙΣ. Εγώ δεν περιφρονώ αυτά, από τη φύση μου όμως είμαι ανίκανη να ενεργώ ενάντια στη θέληση των πολιτών.

Μονάδες 10

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

**Ξενοφώντας, Ελληνικά 1.7.5. – 1.7.8.**

Προς το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, το 406 π.Χ., οι Αθηναίοι νικούν τον στόλο των Σπαρτιατών και των συμμάχων τους με επικεφαλής τον Καλλικρατίδα, στις Αργινούσες, μικρά νησιά στο Βόρειο Αιγαίο. Παρά τη μεγάλη τους επιτυχία οι οκτώ Αθηναίοι στρατηγοί κατηγορούνται, λόγω πολιτικών σκοπιμοτήτων, ότι δεν περισυνέλεξαν τους ναυαγούς, αλλά τους άφησαν να πνιγούν.

Ο Ξενοφώντας μάς παρουσιάζει τα επιχειρήματα των κατηγορούμενων και τις ενέργειες των κατηγόρων.

Μετὰ ταῦτα δὲ οἱ στρατηγοὶ βραχέως ἕκαστος ἀπελογήσατο (οὐ γὰρ προυτέθη σφίσι λόγος κατὰ τὸν νόμον), καὶ τὰ πεπραγμένα διηγοῦντο, ὅτι αὐτοὶ μὲν ἐπὶ τοὺς πολεμίους πλέοιεν, τὴν δὲ ἀναίρεσιν τῶν ναυαγῶν προστάξαιεν τῶν τριηράρχων ἀνδράσιν ἱκανοῖς καὶ ἐστρατηγηκόσιν ἤδη, Θηραμένει καὶ Θρασυβούλῳ καὶ ἄλλοις τοιούτοις· καὶ εἴπερ γέ τινας δέοι, περὶ τῆς ἀναιρέσεως οὐδένα ἄλλον ἔχειν αὐτοὺς αἰτιάσασθαι ἢ τούτους οἷς προσετάχθη. καὶ οὐχ ὅτι γε κατηγοροῦσιν ἡμῶν, ἔφασαν, ψευσόμεθα φάσκοντες αὐτοὺς αἰτίους εἶναι, ἀλλὰ τὸ μέγεθος τοῦ χειμῶνος εἶναι τὸ κωλῦσαν τὴν ἀναίρεσιν. τούτων δὲ μάρτυρας παρείχοντο τοὺς κυβερνήτας καὶ ἄλλους τῶν συμπλεόντων πολλούς. τοιαῦτα λέγοντες ἔπειθον τὸν δῆμον· ἐβούλοντο δὲ πολλοὶ τῶν ἰδιωτῶν ἐγγυᾶσθαι ἀνιστάμενοι· ἔδοξε δὲ ἀναβαλέσθαι εἰς ἑτέραν ἐκκλησίαν (τότε γὰρ ὀψὲ ἦν καὶ τὰς χεῖρας οὐκ ἂν καθεώρων), τὴν δὲ βουλὴν προβουλεύσασαν εἰσενεγκεῖν ὅτῳ τρόπῳ οἱ ἄνδρες κρίνοιντο. μετὰ δὲ ταῦτα ἐγίγνετο Ἀπατούρια, ἐν οἷς οἵ τε πατέρες καὶ οἱ συγγενεῖς σύνεισι σφίσιν αὐτοῖς. οἱ οὖν περὶ τὸν Θηραμένην παρεσκεύασαν ἀνθρώπους μέλανα ἱμάτια ἔχοντας καὶ ἐν χρῷ κεκαρμένους πολλοὺς ἐν ταύτῃ τῇ ἑορτῇ, ἵνα πρὸς τὴν ἐκκλησίαν ἥκοιεν, ὡς δὴ συγγενεῖς ὄντες τῶν ἀπολωλότων, καὶ Καλλίξενον ἔπεισαν ἐν τῇ βουλῇ κατηγορεῖν τῶν στρατηγῶν.

Παρατηρήσεις

1. Να μεταφέρετε στη νεοελληνική το απόσπασμα «μετά ταῦτα … ἔπειθον τον δῆμον.»

Μονάδες 10

2. Με ποια επιχειρήματα προσπάθησαν οι κατηγορούμενοι στρατηγοί να υπερασπιστούν τη στάση τους κατά τη ναυμαχία. Τι απήχηση είχε η απολογία τους στο ακροατήριο.

Μονάδες 10

3. α. Να μεταφερθούν οι παρακάτω τύποι στον άλλο αριθμό: ἀνδράσιν ἱκανοῖς καὶ ἐστρατηγηκόσιν, ὅτῳ τρόπῳ

Μονάδες 5

β. Να γράψετε την κλητική ενικού των κύριων ανδρικών ονομάτων του κειμένου.

Μονάδες 2

γ. φάσκοντες, ἀνιστάμενοι, ἀπολωλότων: Να γράψετε το β΄ ενικό της οριστικής αορίστου των ρηματικών τύπων στη φωνή που βρίσκονται.

Μονάδες 3

4. α. Να γράψετε το συντακτικό ρόλο των αντωνυμιών του αποσπάσματος «μετὰ ταῦτα … καὶ ἄλλοις τοιούτοις», που βρίσκονται σε ονομαστική.

Μονάδες 2

β. Να ξαναγράψετε την παρακάτω πρόταση με το ρήμα στην παθητική φωνή και να κάνετε όλες τις απαραίτητες αλλαγές:

ὅτι (οἱ στρατηγοὶ) τὴν δὲ ἀναίρεσιν τῶν ναυαγῶν προστάξαιεν τῶν τριηράρχων ἀνδράσιν ἱκανοῖς καὶ ἐστρατηγηκόσιν ἤδη.

Μονάδες 2

γ. Να γράψετε το είδος και τη συντακτική θέση μιας ουσιαστικής δευτερεύουσας πρότασης και να δικαιολογήσετε την εκφορά της.

Μονάδες 2

δ. Στο παρακάτω απόσπασμα να μεταφέρετε το ρήμα της κύριας πρότασης στον ενεστώτα και να κάνετε όλες τις απαραίτητες αλλαγές:

οἱ οὖν περὶ τὸν Θηραμένην παρεσκεύασαν ἀνθρώπους μέλανα ἱμάτια ἔχοντας…ἵνα πρὸς τὴν ἐκκλησίαν ἥκοιεν.

Μονάδες 2

ε. ὡς δὴ συγγενεῖς ὄντες τῶν ἀπολωλότων: να εξηγήσετε τη χρήση του μορίου ὡς και να το αντικαταστήσετε με ένα μόριο που να προσδίδει το ακριβώς αντίθετο νόημα.

Μονάδες 2

Επιμέλεια: Παναγιώτης Παλτζής και Σοφία Πατσούρα.

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητα 8-10

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Εἰ δὴ πᾶσα ἐπιστήμη οὕτω τὸ ἔργον εὖ ἐπιτελεῖ, πρὸς τὸ μέσον βλέπουσα καὶ εἰς τοῦτο ἄγουσα τὰ ἔργα (ὅθεν εἰώθασιν ἐπιλέγειν τοῖς εὖ ἔχουσιν ἔργοις ὅτι οὔτ’ ἀφελεῖν ἔστιν οὔτε προσθεῖναι, ὡς τῆς μὲν ὑπερβολῆς καὶ τῆς ἐλλείψεως φθειρούσης τό εὖ, τῆς δὲ μεσότητος σῳζούσης, οἱ δ’ ἀγαθοὶ τεχνῖται, ὡς λέγομεν, πρὸς τοῦτο βλέποντες εργάζονται), ἡ δ’ ἀρετὴ πάσης τέχνης ἀκριβεστέρα καὶ ἀμείνων ἐστὶν ὥσπερ καὶ ἡ φύσις, τοῦ μέσου ἂν εἴη στοχαστική. Λέγω δὲ τὴν ἠθικήν· αὕτη γάρ ἐστι περὶ πάθη καὶ πράξεις, ἐν δὲ τούτοις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον.

Οἷον καὶ φοβηθῆναι καὶ θαρρῆσαι καὶ ἐπιθυμῆσαι καὶ ὀργισθῆναι καὶ ἐλεῆσαι καὶ ὅλως ἡσθῆναι καὶ λυπηθῆναι ἔστι καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον, καὶ ἀμφότερα οὐκ εὖ· τὸ δ’ ὅτε δεῖ καὶ ἐφ’ οἷς καὶ πρὸς οὓς καὶ οὗ ἕνεκα καὶ ὡς δεῖ, μέσον τε καὶ ἄριστον, ὅπερ ἐστὶ τῆς ἀρετῆς. Ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τὰς πράξεις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον. Ἡ δ’ ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ πράξεις ἐστίν, ἐν οἷς ἡ μὲν ὑπερβολὴ ἁμαρτάνεται καὶ ψέγεται καὶ ἡ ἔλλειψις, τὸ δὲ μέσον ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦται· ταῦτα δ’ ἄμφω τῆς ἀρετῆς. Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου.

Ἔτι τὸ μὲν ἁμαρτάνειν πολλαχῶς ἔστιν (τὸ γὰρ κακὸν τοῦ ἀπείρου, ὡς οἱ Πυθαγόρειοι εἴκαζον, τὸ δ’ ἀγαθὸν τοῦ πεπερασμένου), τὸ δὲ κατορθοῦν μοναχῶς (διὸ καὶ τὸ μὲν ῥᾴδιον τὸ δὲ χαλεπόν, ῥᾴδιον μὲν τὸ ἀποτυχεῖν τοῦ σκοποῦ, χαλεπὸν δὲ τὸ ἐπιτυχεῖν)· καὶ διὰ ταῦτ’ οὖν τῆς μὲν κακίας ἡ ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἔλλειψις, τῆς δ’ ἀρετῆς ἡ μεσότης·

ἐσθλοὶ μὲν γὰρ ἁπλῶς, παντοδαπῶς δὲ κακοί.

Παρατηρήσεις

i) Στο δεύτερο κείμενο να εντοπίσετε λέξεις ή φράσεις που προσδίδουν κοινωνικό χαρακτήρα στην ηθική αρετή. Στη συνέχεια να αιτιολογήσετε σύντομα την άποψη αυτή. Μονάδες 6

ii) Να χαρακτηρίσετε ως σωστές (Σ) ή λανθασμένες τις παρακάτω προτάσεις (Λ) και έπειτα να διορθώσετε τις λανθασμένες. (Μονάδες 4)

α) Η λέξη «ἐπιστήμη» σημαίνει τέχνη.

β) Με τη λέξη «αρετή» στο πρώτο κείμενο εννοείται η διανοητική αρετή.

γ) Η αρετή μπορεί να κατακτηθεί με πολλούς τρόπους.

δ) Η φύση είναι ανώτερη από την τέχνη και την αρετή.

Μονάδες 10

Στα δύο πρώτα κείμενα («Εἰ δὴ πᾶσα … τοῦ μέσου») ο Αριστοτέλης αναφέρεται στον στόχο της αρετής. Να εντοπίσετε τα σχετικά χωρία και να σχολιάσετε τον τρόπο σκέψης του, λαμβάνοντας υπόψη τις εκφραστικές του επιλογές.

Μονάδες 10

Ο Αριστοτέλης στο τρίτο κείμενο («Ἔτι τὸ μὲν ἁμαρτάνειν … κακοί») κάνει επίκληση στην αυθεντία. Ποιους επικαλείται και για ποιον λόγο;

Μονάδες 10

Να γράψετε δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε καθεμιά από τις παρακάτω θέσεις την ένδειξη Σ, αν είναι σωστή, ή την ένδειξη Λ, αν είναι λανθασμένη:

α. O Εύδοξος ήταν ένας από τους συναδέλφους του Αριστοτέλη στην Ακαδημία με τον οποίο ο φιλόσοφος ήρθε αντιμέτωπος.

β. Ο παιάνας που συνέθεσε ο Αριστοτέλης προς τιμήν του Φιλίππου στάθηκε η αφορμή για να εγκαταλείψει για τρίτη φορά την Αθήνα.

γ. Ο Ηράκλειτος είπε «ἦθος ἀνθρώπῳ δαίμων».

δ. Ο Αριστοτέλης όταν ήταν στην Αθήνα δίδαξε μόνο στο Λύκειο.

ε. Το επιθυμητικόν μέρος της ψυχής σχετίζεται με τις αρετές που περιγράφουν τον χαρακτήρα του άνθρωπου.

Μονάδες 10

α) Να αντιστοιχίσετε κάθε λέξη της στήλης Α’ με μία μόνο λέξη της στήλης Β’, με την οποία έχει ετυμολογική συγγένεια:

Στήλη Α	Στήλη Β
i) ἀφελεῖν	αισθητός
	συμπέρασμα
ii) ἐλλείψεως	διαιρετός
	δεινά
iii) ἡσθῆναι	ανάληψη
	διάλειμμα
iv) δεῖ	δεοντολογία
	πείραμα
v) ἀπείρου	αφέλεια
	ηδύποτο

(Μονάδες 5)

β) Να εντοπίσετε στα παραπάνω αποσπάσματα τα συνώνυμα των παρακάτω λέξεων: ἔλαττον, δύο, εὖ ἀκούει, ἀγαθοί, χάριν. (Μονάδες 5)

Μονάδες 10

6. Με βάση τα διδαγμένα κείμενα και το παρακάτω απόσπασμα που προέρχεται, επίσης, από τα «Ηθικά Νικομάχεια» να σχολιάσετε την άποψη του Αριστοτέλη ότι η αρετή «ἐστι περὶ πάθη καὶ πράξεις» και ότι το «μέσον τε καὶ ἄριστον» σχετίζεται με την αρετή.

Εν πάση περιπτώσει η θεωρία αυτή της μεσότητας δε βρίσκει εφαρμογή σε κάθε πράξη και σε κάθε πάθος· υπάρχουν, πράγματι, πάθη που ήδη η λέξη που τα δηλώνει φέρνει στο μυαλό μας κάτι αρνητικό και τιποτένιο, π.χ. επιχαιρεκακία, αδιαντροπιά, φθόνος, και στην περίπτωση των πράξεων: μοιχεία, κλεψιά, φόνος· γιατί όλα αυτά –και όσα άλλα τέτοια– τα λέμε με τη βεβαιότητα ότι είναι αρνητικά και τιποτένια τα ίδια και όχι η υπερβολή ή η έλλειψή τους. Δεν υπάρχει, λοιπόν, περίπτωση να κάνει ποτέ κανείς το σωστό σε σχέση με αυτά· αυτό είναι πάντοτε λάθος. Ούτε υπάρχει περίπτωση να συμπεριφέρεται κανείς εν σχέσει με αυτά καλά ή κακά με το να κάνει τη μοιχεία του με τη γυναίκα με την οποία πρέπει να την κάνει, τη στιγμή που πρέπει να την κάνει και με τον τρόπο που πρέπει να την κάνει· και μόνο το ότι κάνει οτιδήποτε από αυτά είναι λάθος. Παρόμοιο επομένως είναι και το να περιμένουμε να υπάρχει μεσότητα, υπερβολή και έλλειψη στην αδικία, τη δειλία και την ακολασία, αφού τότε θα υπάρχει μεσότητα στην υπερβολή και στην έλλειψη, υπερβολή στην υπερβολή, έλλειψη στην έλλειψη. Όπως όμως δεν υπάρχει υπερβολή και έλλειψη στις περιπτώσεις της σωφροσύνης και της ανδρείας επειδή το μέσον στις περιπτώσεις αυτές είναι κατά κάποιον τρόπο άκρον, έτσι ακριβώς δεν υπάρχει μέσον, ούτε υπερβολή ή έλλειψη, και στις περιπτώσεις που αναφέραμε πρωτύτερα: με όποιον τρόπο κι αν ενεργήσει κανείς στις περιπτώσεις αυτές, πρόκειται πάντοτε για λανθασμένη, για όχι σωστή συμπεριφορά.

Ἀριστοτέλης, Ἠθικά Νικομάχεια, Β, 1107a 8-25

Μονάδες 10

Επιμέλεια: Δήμητρα Δήμου.

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητες 8-10

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ἀριστοτέλους Ἠθικὰ Νικομάχεια Β6, 9-13

Εἰ δὴ π᾵σα ἐπιστήμη οὕτω τὸ ἔργον εὖ ἐπιτελεῖ, πρὸς τὸ μέσον βλέπουσα καὶ εἰς τοῦτο ἄγουσα τὰ ἔργα (ὅθεν εἰώθασιν ἐπιλέγειν τοῖς εὖ ἔχουσιν ἔργοις ὅτι οὔτ’ ἀφελεῖν ἔστιν οὔτε προσθεῖναι, ὡς τῆς μὲν ὑπερβολῆς καὶ τῆς ἐλλείψεως φθειρούσης τὸ εὖ, τῆς δὲ μεσότητος σῳζούσης, οἱ δ’ ἀγαθοί τεχνῖται, ὡς λέγομεν, πρὸς τοῦτο βλέποντες ἐργάζονται)· ἡ δ’ ἀρετή πάσης τέχνης ἀκριβεστέρα καὶ ἀμείνων ἐστίν ὥσπερ καὶ ἡ φύσις, τοῦ μέσου ἂν εἴη στοχαστική. λέγω δὲ τὴν ἠθικήν· αὕτη γάρ ἐστι περὶ πάθη καὶ πράξεις, ἐν δὲ τούτοις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον. οἷον καὶ φοβηθῆναι καὶ θαρρῆσαι καὶ ἐπιθυμῆσαι καὶ ὀργισθῆναι καὶ ἐλεῆσαι καὶ ὅλως ἡσθῆναι καὶ λυπηθῆναι ἔστι καὶ μ᾵λλον καὶ ἧττον, καὶ ἀμφότερα οὐκ εὖ· τὸ δ’ ὅτε δεῖ καὶ ἐφ’ οἷς καὶ πρὸς οὓς καὶ οὗ ἕνεκα καὶ ὡς δεῖ, μέσον τε καὶ ἄριστον, ὅπερ ἐστί τῆς ἀρετῆς. ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τὰς πράξεις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον. ἡ δ’ ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ πράξεις ἐστίν, ἐν οἷς ἡ μὲν ὑπερβολὴ ἁμαρτάνεται καὶ ἡ ἔλλειψις [ψέγεται], τὸ δὲ μέσον ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦται· ταῦτα δ’ ἄμφω τῆς ἀρετῆς. μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου. Ἔτι τὸ μὲν ἁμαρτάνειν πολλαχῶς ἔστιν (τὸ γὰρ κακὸν τοῦ ἀπείρου, ὡς οἱ Πυθαγόρειοι εἴκαζον, τὸ δ’ ἀγαθὸν τοῦ πεπερασμένου), τὸ δὲ κατορθοῦν μοναχῶς (διὸ καὶ τὸ μὲν ῥᾴδιον τὸ δὲ χαλεπόν, ῥᾴδιον μὲν τὸ ἀποτυχεῖν τοῦ σκοποῦ, χαλεπὸν δὲ τὸ ἐπιτυχεῖν)· καὶ διὰ ταῦτ’ οὖν τῆς μὲν κακίας ἡ ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἔλλειψις, τῆς δ’ ἀρετῆς ἡ μεσότης· ἐσθλοὶ μὲν γὰρ ἁπλῶς, παντοδαπῶς δὲ κακοί.

Παρατηρήσεις

1. Να αναλυθούν τα στάδια του συλλογισμού του Αριστοτέλη σύμφωνα με τα οποία ταυτίζει την αρετή με τo (πρὸς ἡμᾶς) μέσον.

Μονάδες 15

2. Να αναλύσετε το απόσπασμα ὅτε δεῖ καὶ ἐφ’ οἷς ……ὅπερ ἐστι τῆς ἀρετῆς. Με βάση και το παρακάτω απόσπασμα και όσα λέει ο Αριστοτέλης, το δέον (δεῖ) ποιος το ορίζει στην αρχαία ελληνική κοινωνία της κλασικής περιόδου;

ω φως, στερνή φορά να σ’ αντικρύσω
τώρα που φανερώθηκα πως είμαι
παιδί εκείνων που δεν έπρεπε να ήμουν,
πως ζω με όποιους δεν έπρεπε να ζούσα,
και είμαι αυτών που δεν έπρεπε φονιάς.
(Οἰδίπους τύραννος, 1183-85)

Μονάδες 15

3. μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου : Ο Αριστοτέλης εδώ παρουσιάζει την διπλή φύση της αρετής. Ποια είναι αυτή;

Μονάδες 10

4. Να απαντηθεί αν οι κάτωθι ερωτήσεις είναι ορθές ή όχι:
– Ο πατέρας του Αριστοτέλη ονομαζόταν Νικόμαχος.
– Ο Αριστοτέλης φοίτησε στην ρητορική σχολή του Ισοκράτη.
– Ο Αριστοτέλης στην διδασκαλία του προς τον Μέγα Αλέξανδρο χρησιμοποίησε τις πλατωνικές διδασκαλίες.
– Ο Αριστοτέλης, όταν έφυγε από την Αθήνα, κατέκρινε τους συκοφάντες που η πόλη των Αθηνών είχε.
– Στην περίοδο που έγραψε τα Ηθικά Νικομάχεια εντάσσεται ο φιλόσοφος στους στοχαστές που διαμορφώνουν το πλαίσιο της Ηθικής και της Αγωγής.

Μονάδες 10

5. Ποια από τα παρακάτω λήμματα της νέας ελληνικής έχουν ετυμολογική συγγένεια με λέξεις του κειμένου; : ένσταση, βαλλιστικός, ηττοπάθεια, δειλός, ηδονοβλεψίας, δεόντως, ανορθόδοξος (μία λέξη περισσεύει).

Μονάδες 10

Επιμέλεια:Δημήτρης Νάτσης

Πολιτικά Ενότητα 20

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ἀριστοτέλους, Πολιτικά, Θ 2, 1-4

Ὅτι μὲν οὖν νομοθετητέον περὶ παιδείας καὶ ταύτην κοινὴν ποιητέον, φανερόν· τίς δ’ ἔσται ἡ παιδεία καὶ πῶς χρὴ παιδεύεσθαι, δεῖ μὴ λανθάνειν. νῦν γὰρ ἀμφισβητεῖται περὶ τῶν ἔργων. οὐ γὰρ ταὐτὰ πάντες ὑπολαμβάνουσι δεῖν μανθάνειν τοὺς νέους οὔτε πρὸς ἀρετὴν οὔτε πρὸς τὸν βίον τὸν ἄριστον, οὐδὲ φανερὸν πότερον πρὸς τὴν διάνοιαν πρέπει μᾶλλον ἢ πρὸς τὸ τῆς ψυχῆς ἦθος· ἔκ τε τῆς ἐμποδὼν παιδείας ταραχώδης ἡ σκέψις καὶ δῆλον οὐδὲν πότερον ἀσκεῖν δεῖ τὰ χρήσιμα πρὸς τὸν βίον ἢ τὰ τείνοντα πρὸς ἀρετὴν ἢ τὰπεριττά (πάντα γὰρ εἴληφε ταῦτα κριτάς τινας)· περί τε τῶν πρὸς ἀρετὴν οὐθέν ἐστιν ὁμολογούμενον (καὶ γὰρ τὴν ἀρετὴν οὐ τὴν αὐτὴν εὐθὺς πάντες τιμῶσιν, ὥστ’ εὐλόγως διαφέρονται καὶ πρὸς τὴν ἄσκησιν αὐτῆς). ὅτι μὲν οὖν τὰ ἀναγκαῖα δεῖ διδάσκεσθαι τῶν χρησίμων, οὐκ ἄδηλον· ὅτι δὲ οὐ πάντα, διῃρημένων τῶν τε ἐλευθερίων ἔργων καὶ τῶν
ἀνελευθερίων φανερόν, <καὶ> ὅτι τῶν τοιούτων δεῖ μετέχειν ὅσα τῶν χρησίμων ποιήσει τὸν μετέχοντα μὴ βάναυσον. βάναυσον δ’ ἔργον εἶναι δεῖ τοῦτο νομίζειν καὶ τέχνην ταύτην καὶ μάθησιν, ὅσαι πρὸς τὰς χρήσεις καὶ τὰς πράξεις τὰς τῆς ἀρετῆς ἄχρηστον ἀπεργάζονται τὸ σῶμα τῶν ἐλευθέρων ἢ τὴν διάνοιαν.

Παρατηρήσεις

Α. Γιατί ο Αριστοτέλης θεωρεί πως η παιδεία πρέπει να είναι και δημόσια και να ρυθμίζεται από τον νομοθέτη βάσει και των παρακάτω αποσπασμάτων:
1) Η κοινωνική οντότητα που προήλθε από την συνένωση περισσοτέρων κωμών είναι η πόλη, μία κοινωνική οντότητα τέλεια, που μπορούμε να πούμε ότι πέτυχε τελικά την ύψιστη αυτάρκεια∙ συγκροτήθηκε για να διασφαλίζει την ζωή, στην πραγματικότητα όμως υπάρχει για να εξασφαλίζει την καλή ζωή.
(Αριστοτέλους Πολιτικά Α 2, 5-6)
2) Η άποψη ότι την εξουσία στην πόλη πρέπει μάλλον να τήν ασκεί το πλήθος παρά οι άριστοι που είναι λίγοι, νομίζω ότι μπορεί να συζητηθεί- με το νόημα ότι είναι μία άποψη που παρουσιάζει, βέβαια, κάποιες δυσκολίες, που περιέχει όμως ίσως και
κάποια αλήθεια. Για το πλήθος μπορεί κανείς να πει τούτο: Το κάθε επιμέρους άτομο μπορεί να μην είναι τίποτα το αξιόλογο, ενωμένοι όμως όλοι μαζί είναι ενδεχόμενο να είναι, όχι σαν άτομα αλλά σαν σύνολο, καλύτεροι από εκείνους.

(Αριστοτέλους Πολιτικά Α 2, 5-6)

Μονάδες 20

Β. Ποια εκπαιδευτικά προγράμματα απέρριπτε ο Αριστοτέλης και γιατί; Να γίνουν συγκεκριμένες αναφορές μέσα από το κείμενο.

Μονάδες 20

Γ. Να δηλωθεί η ορθότητα ή όχι των κάτωθι προτάσεων :
-Ο Αριστοτέλης έμοιαζε στην προσέγγιση των φιλοσοφικών ζητημάτων με τον δάσκαλό του, Πλάτωνα.
-Μόλις τελείωσε την φοίτησή του από την Ακαδημία έφυγε από την Αθήνα.
-Ο Αριστοτέλης για την διδασκαλία του Μ. Αλεξάνδρου χρησιμοποίησε τα ομηρικά έπη.
-Για το έργο «Πολιτικά» ο Αριστοτέλης συνέλεξε 158 πολιτεύματα.
-Ο Αριστοτέλης, όταν πια έφυγε από την Αθήνα οριστικά μίλησε εις βάρος των συκοφαντών της πόλεως.

Μονάδες 10

Δα. Με ποιες λέξεις του κειμένου έχουν σχέση τα παρακάτω λήμματα : λήθη, άνοια, επίπεδο, αυθαίρετος, ευεργεσία.

Μονάδες 5

Δβ. Να βρεθούν από το κείμενο τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων : ἄδηλον, δοκεῖν, ἀδρανειῶν, ἐκποδών, εἰδέναι.

Μονάδες 5

Επιμέλεια: Δημήτρης Νάτσης

Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.

Πρωταγόρας Ενότητες 2 & 3

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Πλάτωνος Πρωταγόρας 320D-322A

Παρατηρήσεις

ΣΟΦΟΚΛΗ «Αντιγόνη» α΄στάσιμο στίχοι 332-375

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ξενοφώντος Ελληνικά 4,8, 3-4

Βοηθητικό λεξιλόγιο

Παρατηρήσεις

Πρωταγόρας Ενότητες 3 & 4

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Πλάτωνος Πρωταγόρας 322Α-323Α

Παρατηρήσεις

Θουκυδίδη, Περικλέους Επιτάφιος, κεφ. 37,

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Πλάτωνος , Φαίδρος 243e-244c

Βοηθητικό λεξιλόγιο

Παρατηρήσεις

Σας ευχόμαστε κάθε επιτυχία!

Πρωταγόρας Ενότητες 5 & 6

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Πλάτωνος Πρωταγόρας 323c-324c

Παρατηρήσεις

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Βοηθητικό λεξιλόγιο

Παρατηρήσεις

Πολιτεία Ενότητες 11 & 12

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Παρατηρήσεις

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ισοκράτους Παναθηναϊκός, §§30-32

Παρατηρήσεις

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητες 1-2

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ἀριστοτέλους Ἠθικὰ Νικομάχεια 1103a14-32

Παρατηρήσεις

Πλάτων, Νόμοι 788a

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ισοκράτης, Πρὸς Δημόνικον, 5-7

Λεξιλόγιο

Παρατηρήσεις

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητες 3-5

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Παρατηρήσεις

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Αριστοτέλης, Ήθικά Νικομάχεια 1162a34–1163b28

Παρατηρήσεις

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητες 5-6

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Παρατηρήσεις

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Πλάτωνος, Μενέξενος 240 a –b

Παρατηρήσεις

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητες 5, 9,10

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Παρατηρήσεις

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητα 7-8

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Παρατηρήσεις

Απόσπασμα Α:

Απόσπασμα Β:

Εναλλακτικά:

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητα 7-9

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Αριστοτέλους Ἠθικά Νικομάχεια

Β6, 4-8 και Β6, 10-13

Παρατηρήσεις

Α.Η τρίτη περίοδος της φιλοσοφικής δραστηριότητας του Αριστοτέλη εκτείνεται από το:

Β. Βασική πηγή σήμερα για τη γέννηση και τον θάνατο του Αριστοτέλη είναι:

Γ. Η σημασία της Ακαδημίας έγκειται στο ότι:

Δ. Θέμα του έργου «’Ηθικά Νικομάχεια» είναι:

Ε.Για τη διαμόρφωση της θετικής και επιστημονικής ψυχοσύνθεσης του Αριστοτέλη καθοριστικό ρόλο είχε:

Η Ισμήνη και η Αντιγόνη επιχειρηματολογούν,προκειμένου να δικαιολογήσουν τη στάση τους απέναντι στο ζήτημα της ταφής του Πολυνείκη.

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ξενοφώντας, Ελληνικά 1.7.5. – 1.7.8.

Ο Ξενοφώντας μάς παρουσιάζει τα επιχειρήματα των κατηγορούμενων και τις ενέργειες των κατηγόρων.

Παρατηρήσεις

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητα 8-10

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Παρατηρήσεις

**Πλάτωνος Πρωταγόρας 320**D-322A

**Ξενοφώντος Ελληνικά 4,8, 3-4**

**Πλάτωνος Πρωταγόρας 322Α-323Α**

**Πλάτωνος , Φαίδρος 243**e-244c

**Πλάτωνος Πρωταγόρας 323c-324c**

**Ισοκράτους Παναθηναϊκός, §§30-32**

**Αριστοτέλης, Ήθικά Νικομάχεια 1162a34–1163b28**

**Ξενοφώντας, Ελληνικά 1.7.5. – 1.7.8.**