Μια σημαντική όψη της σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας της δεκαετίας 1940-1950 που έχει προβληθεί εκτεταμένα, είναι η επέμβαση του ξένου παράγοντα στα εσωτερικά θέματα της Χώρας. Η προβολή αυτή όμως, κατά την γνώμη μας, είναι μονόπλευρη καθώς εξαντλείται στην επέμβαση των Βρετανών κατά την διάρκεια της Κατοχής και της Απελευθέρωσης και στην παράδο![]()
ση της σκυτάλης το 1945 (Σχέδιο Μάρσαλ) στον Αμερικανικό παράγοντα που ενίσχυσε αποφασιστικά τόσο οικονομικά όσο και υλικοτεχνικά όλες τις μεταπολεμικές Ελληνικές κυβερνήσεις ως το 1960.
Ο σκοπός του παρόντος κειμένου είναι να αναδείξουμε ένα μικρό μέρος μόνο της επέμβασης του Γιουγκοσλαβικού παράγοντα (Τίτο) κατά τον Εμφύλιο πόλεμο του 1946-1949. Βασική μας πηγή αποτελεί η έρευνα του Καθηγητή πανεπιστημίου Α.Π.Θ. Σπυρίδωνα Σφέτα στα επίσημα αρχεία του Γιουγκοσλαβικού κράτους που βρίσκονται στο Βελιγράδι.
Αρχικά θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι το ΚΚΕ και το ΕΑΜ είχαν αποκαταστήσει σχέσεις επαφής με τα κομμουνιστικά κόμματα όλων των Βαλκανικών κρατών (Βουλγαρία, Αλβανία, Γιουγκοσλαβία) ήδη από το 1943. Μάλιστα στο στρατηγείο του Τίτο υπήρχε μόνιμος σύνδεσμος του ΚΚΕ. Οι σχέσεις αυτές δεν περιορίζονταν μόνο σε ανταλλαγές απόψεων και πληροφοριών αλλά ήταν και πιο ουσιαστικές. Έτσι, μετά την ήττα στα "Δεκεμβριανά"και την υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας, 3000 επίλεκτα στελέχη του ΚΚΕ κατέφυγαν στο χωριό Μπούλκες της Γιουγκοσλαβίας, όπου εκπαιδεύονταν προετοιμαζόμενα για την νέα αναμέτρηση που έμοιαζε επικείμενη.
![]()
Η απόφαση του Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη για εκ νέου ένοπλη εξέγερση πρέπει να πάρθηκε λίγους μόνο μήνες μετά την υπογραφή της συμφωνίας. Η πρώτη του ενέργεια για την υλοποίηση των σχεδίων του για εξέγερση ήταν η αγωνιώδης έκκληση στα κομμουνιστικά κόμματα των όμορων Χωρών για υλικοστρατιωτική και οικονομική βοήθεια. Οι εκκλήσεις του Ζαχαριάδη επικεντρώθηκαν στην Γιουγκοσλαβία του Τίτο που είχε τις δυνατότητες να δώσει σημαντική βοήθεια και βρισκόταν σε επίκαιρη γεωγραφική θέση.
Οι εκκλήσεις αυτές δεν έπεσαν στο κενό. Πολλές χώρες απέστειλαν στρατιωτική βοήθεια (Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, ΕΣΣΔ, Βουλγαρία, Αλβανία), όμως η βοήθεια που έλαβε το ΚΚΕ από την Γιουγκοσλαβία του Τίτο ήταν η σημαντικότερη, τόσο από άποψης ποικιλίας, όσο και από άποψης ποσοτήτων. Σύμφωνα με την έκθεση του Γιουγκοσλάβου υποστράτηγου Jovan Kapicic που έγινε το 1948 και αφορούσε την ενίσχυση του Δημοκρατικού στρατού την περίοδο Οκτωβρίου 1946 έως Δεκέμβριο 1947 δόθηκαν τα ακόλουθα:
1. Οπλοπολυβόλα.....................................................................3427
2. Πυρομαχικά για τα οπλοπολυβόλα..............................3.841.600
3. Αυτόματα όπλα....................................................................8140
4.Πυρομαχικά για τα αυτόματα όπλα.............................2.746.720
5. όπλα (γερμανικά)...............................................................31.065
6. Πυρομαχικά για τα γερμανικά όπλα.........................9.704.950
7. Πιστόλια................................................................................2319
8. Πυροχαχικά για τα πιστόλια..........................................20.780
9.όλμοι........................................................................................724
10. Βλήματα όλμων..............................................................50.285
11.Νάρκες................................................................................1344
12.Αντιαρματικοί εκτοξευτές...............................................7434
13. Χειροβομβίδες.................................................................57.420
Εκτός από αυτόν τον οπλισμό (καταγράψαμε μόνο τις σημαντικότερες κατηγορίες οπλισμού), οι Γιουγκοσλάβοι προμήθευσαν τον "δημοκρατικό στρατό"με 29 τόνους δυναμίτη, ασύρματους, πολύγραφους, φτυάρια, χαρτί, πλήρη ιματισμό για 4000 άνδρες, 25000 ζεύγη αρβύλες, 11.000 κονσέρβες, 5 τόνους αλάτι, 100 πακέτα καφέ, 50 κιβώτια σαπούνι, σιτάρι, 4700 επιδέσμους, 51 κιβώτια υγειονομικό υλικό κτλ Σημαντική ήταν και η παροχή ραδιοφωνικού σταθμού που η έκθεση τον κοστολογεί περίπου στα 8.000.000 δινάρια. Ταυτόχρονα παρασχέθηκαν και 12 "πολυτελή"αυτοκίνητα (προφανώς για την μετακίνηση σημαντικών στελεχών του ΚΚΕ, αν και δεν το αναφέρει ρητά η έκθεση).
Το υλικό αυτό είχε παρασχεθεί στον "δημοκρατικό στρατό"από μια κεντρική αποθήκη εφοδιασμού στο Pancevo. Από εκεί τα πολεμοφόδια μεταφερόταν με φορτηγά στο Καιμάκτσαλάν, στην Πρέσπα και στην Κορυτσά. Να σημειωθεί ότι η έκθεση αναφέρει ότι στην εν λόγω αποθήκη είχε ήδη συσσωρευθεί (30/12/1947) μια αντίστοιχη ποσότητα οπλισμού που ήταν άμεσα διαθέσιμη για το 1948. Η μεταφορά των πολεμοφοδίων κόστισε στους![]()
Γιουγκοσλάβους 1.099.660 δινάρια. Εκτός από αυτή την βοήθεια που παρείχαν οι Γιουγκοσλάβοι, όλες τα νοσοκομεία τους τέθηκαν στην διάθεση του "δημοκρατικού στρατού"για την περίθαλψη των τραυματιών από τις μάχες.
Από την έκθεση Kapicic μπορούμε να συμπεράνουμε ότι χωρίς την Γιουγκοσλαβική βοήθεια, μάλλον δεν θα γινόταν εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την έκθεση η βοήθεια αυτή ξεπερνούσε το άθροισμα της βοήθειας που έλαβε το ΚΚΕ από όλα τα υπόλοιπα Κομμουνιστικά κράτη, συμπεριλαμβανομένης και της ΕΣΣΔ. Σε νέα έκθεση του για το έτος 1948 που περιλαμβάνεται επίσης στα Γιουγκοσλαβικά αρχεία, ο υποστράτηγος Kapicic καταγράφει ότι δόθηκαν στον "δημοκρατικό στρατό"περίπου οι ίδιες ποσότητες στρατιωτικού υλικού και πολεμοφοδίων.
Τα κίνητρα της εκτεταμένης Γιουγκοσλαβικής βοήθειας στον "δημοκρατικό στρατό"δεν εξαντλούνταν φυσικά στην διεθνιστική αλληλεγγύη μεταξύ κομμουνιστικών κομμάτων. Πιστεύουμε ότι σημαντικό κίνητρο για τον Τίτο ήταν η ανάσχεση του Ελληνικού![]()
αλυτρωτισμού στην Βαλκανική που ζητούσε επίμονα από τους συμμάχους μας στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, τόσο την Β. Ήπειρο όπως και τμήματα του Βουλγαρικού εδάφους που εφάπτονταν στην ελληνική μεθόριο. Ταυτόχρονα θεωρούμε πιθανό ότι ο Τίτο ήθελε να χρησιμοποιήσει τον "δημοκρατικό στρατό"ως εφαλτήριο για την ενεργό αμφισβήτηση της Ελληνικής κυριαρχίας στην Μακεδονία, πολιτική που ο Τίτο προσπάθησε να ακολουθήσει ακόμη μέχρι και στα τέλη της δεκαετίας του ΄60.
Στα τέλη του 1948 ξεκίνησε η ένταση στις σχέσεις ΕΣΣΔ - Τίτο. Στην διαμάχη αυτή, που οδήγησε τον Τίτο να στραφεί προς την Δύση, ο Ζαχαριάδης δεν δίστασε καθόλου να συνταχθεί με το μέρος της ΕΣΣΔ. Αυτή η απόφαση του όμως, αποδείχθηκε καταδικαστική για την πορεία της εξέγερσης του "δημοκρατικού στρατού". Ο Τίτο έπαψε κάθε είδους βοήθεια προς τους Έλληνες Κομμουνιστές, κλείνοντας μάλιστα και τα σύνορα της Χώρας του και δημιουργώντας έτσι μια ασφυξία στον τρόπο εφοδιασμού τους. Η τελική νίκη του Ελληνικού στρατού στον Γράμμο και στο Βίτσι το 1949 ίσως δεν θα είχε επιτευχθεί, αν ο Γιουγκοσλαβικός παράγοντας συνέχιζε να παρέχει αφειδώς την υποστήριξη του στους ρυθμούς των δύο προηγουμένων ετών.
![]()
ΠΗΓΕΣ
-Βασίλειος Κόντης, Σπυρίδων Σφέτας, Εμφύλιος πόλεμος (έγγραφα από τα γιουγκοσλαβικά και τα Βουλγαρικά αρχεία), εκδόσεις "παρατηρητής"
-David Close Θάνος Βερέμης, Ο στρατιωτικός Αγώνας 1945-1949 (στο "Ο Ελληνικός Εμφύλιος πόλεμος"σελ 136), εκδόσεις "φιλίστωρ"
-Ευάνθης Χατζηβασιλείου, στα σύνορα των δύο κόσμων (1952-1967), εκδόσεις Πατάκη (στην εισαγωγή περιλαμβάνεται μια εύστοχη ανάλυση για τον αλυτρωτισμό του Τίτο ακόμη και μετά το 1950)
Αναδημοσίευση από: http://www.istorikathemata.com/2010/01/blog-post_02.html
ση της σκυτάλης το 1945 (Σχέδιο Μάρσαλ) στον Αμερικανικό παράγοντα που ενίσχυσε αποφασιστικά τόσο οικονομικά όσο και υλικοτεχνικά όλες τις μεταπολεμικές Ελληνικές κυβερνήσεις ως το 1960.Ο σκοπός του παρόντος κειμένου είναι να αναδείξουμε ένα μικρό μέρος μόνο της επέμβασης του Γιουγκοσλαβικού παράγοντα (Τίτο) κατά τον Εμφύλιο πόλεμο του 1946-1949. Βασική μας πηγή αποτελεί η έρευνα του Καθηγητή πανεπιστημίου Α.Π.Θ. Σπυρίδωνα Σφέτα στα επίσημα αρχεία του Γιουγκοσλαβικού κράτους που βρίσκονται στο Βελιγράδι.
Αρχικά θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι το ΚΚΕ και το ΕΑΜ είχαν αποκαταστήσει σχέσεις επαφής με τα κομμουνιστικά κόμματα όλων των Βαλκανικών κρατών (Βουλγαρία, Αλβανία, Γιουγκοσλαβία) ήδη από το 1943. Μάλιστα στο στρατηγείο του Τίτο υπήρχε μόνιμος σύνδεσμος του ΚΚΕ. Οι σχέσεις αυτές δεν περιορίζονταν μόνο σε ανταλλαγές απόψεων και πληροφοριών αλλά ήταν και πιο ουσιαστικές. Έτσι, μετά την ήττα στα "Δεκεμβριανά"και την υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας, 3000 επίλεκτα στελέχη του ΚΚΕ κατέφυγαν στο χωριό Μπούλκες της Γιουγκοσλαβίας, όπου εκπαιδεύονταν προετοιμαζόμενα για την νέα αναμέτρηση που έμοιαζε επικείμενη.
Η απόφαση του Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη για εκ νέου ένοπλη εξέγερση πρέπει να πάρθηκε λίγους μόνο μήνες μετά την υπογραφή της συμφωνίας. Η πρώτη του ενέργεια για την υλοποίηση των σχεδίων του για εξέγερση ήταν η αγωνιώδης έκκληση στα κομμουνιστικά κόμματα των όμορων Χωρών για υλικοστρατιωτική και οικονομική βοήθεια. Οι εκκλήσεις του Ζαχαριάδη επικεντρώθηκαν στην Γιουγκοσλαβία του Τίτο που είχε τις δυνατότητες να δώσει σημαντική βοήθεια και βρισκόταν σε επίκαιρη γεωγραφική θέση.Οι εκκλήσεις αυτές δεν έπεσαν στο κενό. Πολλές χώρες απέστειλαν στρατιωτική βοήθεια (Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, ΕΣΣΔ, Βουλγαρία, Αλβανία), όμως η βοήθεια που έλαβε το ΚΚΕ από την Γιουγκοσλαβία του Τίτο ήταν η σημαντικότερη, τόσο από άποψης ποικιλίας, όσο και από άποψης ποσοτήτων. Σύμφωνα με την έκθεση του Γιουγκοσλάβου υποστράτηγου Jovan Kapicic που έγινε το 1948 και αφορούσε την ενίσχυση του Δημοκρατικού στρατού την περίοδο Οκτωβρίου 1946 έως Δεκέμβριο 1947 δόθηκαν τα ακόλουθα:
1. Οπλοπολυβόλα.....................................................................3427
2. Πυρομαχικά για τα οπλοπολυβόλα..............................3.841.600
3. Αυτόματα όπλα....................................................................8140
4.Πυρομαχικά για τα αυτόματα όπλα.............................2.746.720
5. όπλα (γερμανικά)...............................................................31.065
6. Πυρομαχικά για τα γερμανικά όπλα.........................9.704.950
7. Πιστόλια................................................................................2319
8. Πυροχαχικά για τα πιστόλια..........................................20.780
9.όλμοι........................................................................................724
10. Βλήματα όλμων..............................................................50.285
11.Νάρκες................................................................................1344
12.Αντιαρματικοί εκτοξευτές...............................................7434
13. Χειροβομβίδες.................................................................57.420
Εκτός από αυτόν τον οπλισμό (καταγράψαμε μόνο τις σημαντικότερες κατηγορίες οπλισμού), οι Γιουγκοσλάβοι προμήθευσαν τον "δημοκρατικό στρατό"με 29 τόνους δυναμίτη, ασύρματους, πολύγραφους, φτυάρια, χαρτί, πλήρη ιματισμό για 4000 άνδρες, 25000 ζεύγη αρβύλες, 11.000 κονσέρβες, 5 τόνους αλάτι, 100 πακέτα καφέ, 50 κιβώτια σαπούνι, σιτάρι, 4700 επιδέσμους, 51 κιβώτια υγειονομικό υλικό κτλ Σημαντική ήταν και η παροχή ραδιοφωνικού σταθμού που η έκθεση τον κοστολογεί περίπου στα 8.000.000 δινάρια. Ταυτόχρονα παρασχέθηκαν και 12 "πολυτελή"αυτοκίνητα (προφανώς για την μετακίνηση σημαντικών στελεχών του ΚΚΕ, αν και δεν το αναφέρει ρητά η έκθεση).
Το υλικό αυτό είχε παρασχεθεί στον "δημοκρατικό στρατό"από μια κεντρική αποθήκη εφοδιασμού στο Pancevo. Από εκεί τα πολεμοφόδια μεταφερόταν με φορτηγά στο Καιμάκτσαλάν, στην Πρέσπα και στην Κορυτσά. Να σημειωθεί ότι η έκθεση αναφέρει ότι στην εν λόγω αποθήκη είχε ήδη συσσωρευθεί (30/12/1947) μια αντίστοιχη ποσότητα οπλισμού που ήταν άμεσα διαθέσιμη για το 1948. Η μεταφορά των πολεμοφοδίων κόστισε στους
Γιουγκοσλάβους 1.099.660 δινάρια. Εκτός από αυτή την βοήθεια που παρείχαν οι Γιουγκοσλάβοι, όλες τα νοσοκομεία τους τέθηκαν στην διάθεση του "δημοκρατικού στρατού"για την περίθαλψη των τραυματιών από τις μάχες.Από την έκθεση Kapicic μπορούμε να συμπεράνουμε ότι χωρίς την Γιουγκοσλαβική βοήθεια, μάλλον δεν θα γινόταν εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την έκθεση η βοήθεια αυτή ξεπερνούσε το άθροισμα της βοήθειας που έλαβε το ΚΚΕ από όλα τα υπόλοιπα Κομμουνιστικά κράτη, συμπεριλαμβανομένης και της ΕΣΣΔ. Σε νέα έκθεση του για το έτος 1948 που περιλαμβάνεται επίσης στα Γιουγκοσλαβικά αρχεία, ο υποστράτηγος Kapicic καταγράφει ότι δόθηκαν στον "δημοκρατικό στρατό"περίπου οι ίδιες ποσότητες στρατιωτικού υλικού και πολεμοφοδίων.
Τα κίνητρα της εκτεταμένης Γιουγκοσλαβικής βοήθειας στον "δημοκρατικό στρατό"δεν εξαντλούνταν φυσικά στην διεθνιστική αλληλεγγύη μεταξύ κομμουνιστικών κομμάτων. Πιστεύουμε ότι σημαντικό κίνητρο για τον Τίτο ήταν η ανάσχεση του Ελληνικού
αλυτρωτισμού στην Βαλκανική που ζητούσε επίμονα από τους συμμάχους μας στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, τόσο την Β. Ήπειρο όπως και τμήματα του Βουλγαρικού εδάφους που εφάπτονταν στην ελληνική μεθόριο. Ταυτόχρονα θεωρούμε πιθανό ότι ο Τίτο ήθελε να χρησιμοποιήσει τον "δημοκρατικό στρατό"ως εφαλτήριο για την ενεργό αμφισβήτηση της Ελληνικής κυριαρχίας στην Μακεδονία, πολιτική που ο Τίτο προσπάθησε να ακολουθήσει ακόμη μέχρι και στα τέλη της δεκαετίας του ΄60.Στα τέλη του 1948 ξεκίνησε η ένταση στις σχέσεις ΕΣΣΔ - Τίτο. Στην διαμάχη αυτή, που οδήγησε τον Τίτο να στραφεί προς την Δύση, ο Ζαχαριάδης δεν δίστασε καθόλου να συνταχθεί με το μέρος της ΕΣΣΔ. Αυτή η απόφαση του όμως, αποδείχθηκε καταδικαστική για την πορεία της εξέγερσης του "δημοκρατικού στρατού". Ο Τίτο έπαψε κάθε είδους βοήθεια προς τους Έλληνες Κομμουνιστές, κλείνοντας μάλιστα και τα σύνορα της Χώρας του και δημιουργώντας έτσι μια ασφυξία στον τρόπο εφοδιασμού τους. Η τελική νίκη του Ελληνικού στρατού στον Γράμμο και στο Βίτσι το 1949 ίσως δεν θα είχε επιτευχθεί, αν ο Γιουγκοσλαβικός παράγοντας συνέχιζε να παρέχει αφειδώς την υποστήριξη του στους ρυθμούς των δύο προηγουμένων ετών.
ΠΗΓΕΣ-Βασίλειος Κόντης, Σπυρίδων Σφέτας, Εμφύλιος πόλεμος (έγγραφα από τα γιουγκοσλαβικά και τα Βουλγαρικά αρχεία), εκδόσεις "παρατηρητής"
-David Close Θάνος Βερέμης, Ο στρατιωτικός Αγώνας 1945-1949 (στο "Ο Ελληνικός Εμφύλιος πόλεμος"σελ 136), εκδόσεις "φιλίστωρ"
-Ευάνθης Χατζηβασιλείου, στα σύνορα των δύο κόσμων (1952-1967), εκδόσεις Πατάκη (στην εισαγωγή περιλαμβάνεται μια εύστοχη ανάλυση για τον αλυτρωτισμό του Τίτο ακόμη και μετά το 1950)
Αναδημοσίευση από: http://www.istorikathemata.com/2010/01/blog-post_02.html