Η ιστορία της νηστείας

 

Νηστείαονομάζεται η εκούσια ή ακούσια αποχή από τροφή (άλλως ασιτία). Κυρίως ο όρος αυτός χρησιμοποιείται από πολλούς λαούς για την εκούσια αποχή σε ορισμένες τροφές ιδίως για θρησκευτικούς λόγους.
Όπως συμβαίνει και με τον μοναχισμό, η νηστεία αποτελεί ανατολική συνήθεια. Στους αρχαίους ασιατικούς λαούς και στους Αιγυπτίους τη νηστεία την επέβαλλαν θρησκευτικοί λόγοι. Προκειμένου να ετοιμαστούν οι πιστοί για τη συμμετοχή τους σε θρησκευτικές τελετές ή για να τιμήσουν ή για να εξιλεώσουν κάποιο θεό έπρεπε να απόσχουν γενικά ή μερικά από τροφές.
Οι Αιγύπτιοι, όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος, υποβάλλονταν σε νηστεία για θρησκευτικούς αλλά και για λόγους υγιεινής. Νήστευαν κυρίως στις μεγάλες εορτές της Ίσιδας. Από τους Αιγυπτίους η συνήθεια της νηστείας πέρασε στους Έλληνες και τους Εβραίους, από τους οποίους την παρέλαβαν αργότερα οι Χριστιανοί και Μωαμεθανοί.

Η νηστεία στους Έλληνες

Στους αρχαίους Έλληνες η νηστεία ήταν μάλλον περιορισμένη και μόνο από τους συμμετέχοντες στα διάφορα «μυστήρια» σε αντίθεση με τη λιτότητα στη δίαιτα που ήταν ιδιάζον γνώρισμα των Ελλήνων αλλά και των μεγάλων φιλοσόφων όπως για παράδειγμα ο Σωκράτης, ο Πλάτων.
Την νηστεία ασκούσαν προπάντων οι ιερείς, οι βασιλείς και οι στρατηγοί προκειμένου να θυσιάσουν. Οι άλλοι, και μάλιστα οι Αθηναίοι, νήστευαν μόνο κατά τις εορτές των «Ελευσινίων» και των Θεσμοφορίων για κάθαρση και εξιλασμό. Γενικά οι Έλληνες θεωρούσαν τη νηστεία ως δοκιμασία που συνέτεινε στη προσέγγιση του ανθρώπου στο «θείον» την «θέωση».
Ιδιότυπες νηστείες είχαν επίσης καθιερώσει και θρησκευτικές και φιλοσοφικές σχολές και οργανώσεις όπως οι Ορφικοί και οι Πυθαγόρειοι.

Η νηστεία σε άλλους λαούς

Οι Εβραίοι νήστευαν χωρίς να τους το επιβάλλει κανένας θρησκευτικός κανόνας. Η Παλαιά Διαθήκη τη θεωρεί ως ευάρεστη παρά του Θεού προκαλούσα τη θεία συγνώμη. Η νηστεία των Εβραίων συνίστατο κυρίως στην ελάττωση του αριθμού των γευμάτων. Οι κυριότερες εκ των καθορισμένων καθολικών ιουδαϊκών νηστειών ήταν οι επιβαλλόμενες κατά την εορτή του εξιλασμού στις επετείους των μεγάλων συμφορών όπως της άλωσης της Ιερουσαλήμ από τον Ναβουχοδονόσορα.
Οι σημερινοί Εβραίοι είναι περισσότερο ελευθέριοι στα ζητήματα νηστείας. Μόνο κατά έξι ημέρες το χρόνο υποβάλλονται σε νηστεία που απέχουν τελείως τροφής και ποτού και που τηρούν με ακραία αυστηρότητα.
Οι Ρωμαίοι νήστευαν κυρίως σε εθνικές στιγμές που οι κάτοικοι των διαφόρων πόλεων κατέφευγαν στη δοκιμασία της νηστείας για να προκαλέσουν τη θεία βοήθεια.
Οι Άραβες και άλλοι Μουσουλμάνοι νηστεύουν κατά το μήνα Ραμαζάν (ο 9ος του ισλαμικού σεληνιακού έτους) και πριν της εορτής του Μπαϊράμ δεν τρώγουν απολύτως τίποτα από της ανατολής μέχρι τη δύση του Ηλίου, τη νύκτα όμως επιτρέπεται να τραφούν. Νηστεύουν όμως και σε άλλες ημέρες του έτους με κυριότερη η 10η του μήνα Μπουχαρέμ, του πρώτου μήνα του Μουσουλμανικού έτους.
Οι Βουδιστές του Θιβέτ υποβάλλονται σε δύο ειδών νηστείες, στη «αυστηρή» που είναι διάρκειας 24 ωρών που απαγορεύεται η κατάποση ακόμα και του σίελου και στην ηπιότερη που τρώγουν μόνο το βράδυ. Η ηθική του Βουδισμού συνιστά τη νηστεία ως μέσον εξιλασμού.
Οι Βραχμάνοι των Ινδιών νηστεύουν πολύ συχνά και αυστηρά και δεν αναγνωρίζουν κανένα λόγο εξαίρεσης απ΄ αυτή. Οι φακίρηδες καθώς και οι φανατικοί πιστοί των Ινδιών υποβάλλονται σε πρωτοφανείς νηστείες επί 8, 10 και 15 ημέρες.
Οι λαοί της ΝΑ. Ασίας (Λάος, Βιετνάμ, Ταϊλάνδη κλπ) κατά τη περίοδο της νηστείας τους απέχουν από κάθε τροφή από το μεσημέρι μέχρι την επομένη το πρωί. Ως ημέρες νηστείας έχουν κυρίως εκείνες κατά τις οποίες υπερχειλίζουν οι σπουδαιότεροι ποταμοί των περιοχών τους όπου και οι κατοικίες τους. Οι πλημμύρες αυτές συμπίπτουν με τον μήνα Μάρτιο όπου λιώνουν τα χιόνια. Ο σκοπός της νηστείας των έχει να κάνει με την εξασφάλιση ευνοϊκής επίδρασης των υδάτων στη γονιμότητα της Γης (οι ήρεμες πλημμύρες είναι αναγκαίες στους απέραντους ορυζώνες).
Οι Κινέζοι και οι Ιάπωνες νηστεύουν, προπάντων, όταν πλήττονται από μεγάλες συμφορές.
Οι λαοί της Αφρικής και της Αμερικανικής ηπείρου, κατά ειδικούς ερευνητές, τηρούν νηστείες που τους επιβάλλουν οι θρησκευτικές πεποιθήσεις τους.
Μόνο οι Πάρσοι, δηλαδή οι κληρονόμοι της Ζωροαστρικής θρησκείας των αρχαίων Περσών θεωρούνται και οι μόνοι παγκόσμια που δεν τηρούν νηστεία. Έχουν τη γνώμη ότι καλλίτερα τιμούν και περισσότερο ευχαριστούν το θεό, όταν τρέφονται καλά παρά όταν εκούσια προσπαθούν να εξασθενίσουν τον οργανισμό τους. Κατά τα ιερά βιβλία τους η ψυχή καθίσταται ισχυρότερη και ικανή να ανθίσταται σε κακά πνεύματα μόνο όταν μένει σε σώμα υγιές και εύρωστο.

Χριστιανισμός

Στη διδασκαλία του Ιησού αναφορές στη νηστεία γίνονται στις ακόλουθες ευαγγελικές περικοπές:

• Στο κατά Ματθαίον Κεφ: 6, 9
• Στο κατά Μάρκον Κεφ: 2 και
• Στο κατά Λουκά Κεφ: 5

Ορθόδοξη Εκκλησία

Σύμφωνα με τους ιερούς κανόνες του Κανονικού Δικαίου της Ορθόδοξης Εκκλησίας, νηστείεςονομάσθηκαν οι ημέρες κατά τις οποίες οι πιστοί οφείλουν να απέχουν από τις ηδονές του βίου και ορισμένων τροφών και ποτών. Κατά τον Κ. Ράλλη νηστείες καλούνται οι υπό της Εκκλησίας θεσπισμένες ημέρες «καθ΄ας οι πιστοί εν πνευματική συντριβή και μετανοία οφείλουν να ανυψούν το πνεύμα προς τον Κύριον δια ναρκώσεως της σαρκός, απεχόμενοι των ηδονών του βίου και ωρισμένων βρωμάτων και ποτών».
Τέτοιες ημέρες του έτους είναι οι ακόλουθες εννέα:

1. Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή,
2. Η πρό των Χριστουγέννων 40ήμερη νηστεία, αρχίζει 15 Νοεμβρίου και λήγει 25 Δεκεμβρίου,
3. Η νηστεία των Αγίων Αποστόλων, αρχίζει μετά τη Κυριακή των Αγίων Πάντων και λήγει στις 29 Ιουνίου, στη μνήμη των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου.
4. Η νηστεία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ή του 15Αύγουστου, αρχίζει τη 1η Αυγούστου και λήγει στις 15 του ίδιου μήνα.
5. Η νηστεία της 29ης Αυγούστου, ιερής μνήμης αποκεφαλισμού του Ιωάννη του Προδρόμου.
6. Η νηστεία της 14ης Σεπτεμβρίου, ιερής μνήμης της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού.
7. Η προηγουμένη των Θεοφανίων, στις 5 Ιανουαρίου.
8. Η νηστεία της Τετάρτης* εκάστης εβδομάδας , επειδή την ημέρα Τετάρτη ξεκίνησε η δίκη του Χριστού.
9. Η νηστεία της Παρασκευής* εκάστης εβδομάδας, διότι την ημέρα Παρασκευή σταυρώθηκε ο Χριστός.

Οι δύο τελευταίες όταν συμπέσουν με δεσποτική εορτή, ή Θεομητορική εορτή, ή κάποιου εκ των Δώδεκα Αποστόλων, ή των Ασωμάτων, ή του Προδρόμου το γενέθλιο, ή άλλη εορτή που θεωρείται από την Εκκλησία αργία τότε αυτές "καταλύονται" (δεν τηρούνται).

Αποχή βρώσης

Κατά τις ημέρες των νηστειών επιβάλλεται στους Χριστιανούς η αποχή της βρώσης κρέατος, αυγών, γάλακτος, ζωικών προϊόντων, και γαλακτοκομικών προϊόντων, ιχθύων (εκτός των θαλασσινών, οστράκων, αυγοτάραχου και χαβιάρι), ελαίου (εκτός τις ελιές) και του οίνου και κατ΄ επέκταση των σημερινών οινοπνευματωδών ποτών.

Επιτίμια

Στους πιστούς που δεν τηρούν τις καθορισθείσες από την Εκκλησία νηστείες δεν είναι αναγκαστικό να επιβάλλονται (ή επαπειλούνται) αυστηρότατες ποινές όπως καθαίρεση, όταν πρόκειται περί κληρικών και αφορισμός, όταν πρόκειται περί λαϊκών, διότι είναι στην διακριτική ευχέρεια του πνευματικού του καθενός ορθόδοξου χριστιανού το πόσο, πότε και πώς θα νηστεύσει. Οι αυτές ποινές προβλέπονται επίσης και για τους νηστεύοντες τα Σάββατα και τις Κυριακές και όσους έχουν εντολή από γιατρό να μην νηστεύουν (διότι δογματικά η νηστεία είναι παθοκτόνος και όχι σωματοκτόνος), εξαιρουμένου του Μεγάλου Σαββάτου (θεωρούμενοι ως αντίθετοι του Δόγματος)..

Σημειώσεις

• Κυριακές των Νηστειώνκαλούνται οι πέντε Κυριακές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής προ της Κυριακής των Βαΐων, που διακρίνονται ανάλογα ως Κυριακή Α'Νηστειών, Β'Νηστειών, Γ'Νηστειώνκλπ. Η Α'Νηστειών ονομάζεται και «Κυριακή της Ορθοδοξίας» σε ανάμνηση της αναστήλωσης των αγίων εικόνων και του θριάμβου της Ορθοδοξίας. Επίσης η Γ'Νηστειών ονομάζεται και «Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως» επειδή προβάλλεται σε προσκύνηση των πιστών ο Τίμιος Σταυρός.
• Τα επιτρεπόμενα κατά τις νηστείες εδέσματα ονομάζονται «νηστίσιμα» ή εκ της περιόδου αυτής «σαρακοστιανά».
• Εκ του ρήματος νηστεύω και το επίθετο «νηστευτής» (θηλυκό: νηστεύτρια) που χαρακτηρίζει επιπρόσθετα εκείνον που έχει την έφεση να ασκεί αυστηρή νηστεία π.χ. ο Ιωάννης ο Νηστευτής.
• Για την αποχή από τον οίνο οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν το ρήμα νήφωπου σήμαινε επίσης ότι είμαι φρόνιμος, διατηρώ ηρεμία σκέψης. Εξ αυτού και το όνομα δύο Οικουμενικών Πατριαρχών Νήφων Α΄ και Νήφων Β΄. Τη χρήση αυτού του ρήματος έκανε και ο Απόστολος Παύλος προς τον Τιμόθεο:"νήφε εν πάσι". Σύγχρονη χρήση εκ του ρήματος αυτού είναι το παράγωγο επίθετο νηφάλιος.

Βιβλιογραφια

• πρεσβ.Ν.Παπαδόπουλου,Περί των αρχαιοτάτων χριστιανικών νηστειών,ΔΕΛΤΙΟ ΒΙΒΛΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ,τομ6(Ιανοάριος-Ιούνιος1987),σελ.51-57

http://e-didaskalia.blogspot.gr/