Σήμερα, 19 Μαΐου, μια μέρα βαριά σαν πέτρα, στέκεται στο ημερολόγιο του Ελληνισμού. Η καρδιά μας χτυπά πιο αργά καθώς θυμόμαστε μια από τις πιο σκοτεινές σελίδες της ιστορίας μας — τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Δεν ήταν απλά μια σειρά τραγικών γεγονότων. Ήταν ένα προμελετημένο έγκλημα που στόχευσε να σβήσει από το χάρτη έναν ολόκληρο λαό με ιστορία 3.000 ετών.
Τι συνέβη στους Έλληνες του Πόντου;
Καθώς περιδιαβαίνουμε τα μονοπάτια της ιστορίας, βρισκόμαστε μπροστά σε έναν αριθμό που παγώνει το αίμα: 353.000 άνθρωποι. Τόσοι Έλληνες του Πόντου έχασαν τη ζωή τους από το 1914 έως το 1923 στα βουνά και τις κοιλάδες της Μικράς Ασίας. Πίσω από αυτόν τον αριθμό κρύβονται άνθρωποι με όνειρα, με αγάπες, με ελπίδες που δεν εκπληρώθηκαν ποτέ.
Η 19η Μαΐου 1919 σηματοδότησε την έναρξη του πιο αιματηρού κεφαλαίου της τραγωδίας. Εκείνη την ημέρα, ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα και έδωσε το σύνθημα για την τελική φάση εξόντωσης του ποντιακού ελληνισμού.
Το ιστορικό πλαίσιο: Ποιες συνθήκες οδήγησαν στη Γενοκτονία;
Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία βρισκόταν σε παρακμή. Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και την απώλεια εδαφών, οι Νεότουρκοι αποφάσισαν να μετατρέψουν το κράτος σε αμιγώς τουρκικό. Το σύνθημά τους διατύπωνε ξεκάθαρα το σχέδιο:
"Ένα κράτος, μία γλώσσα, μία θρησκεία, ένας λαός: ο Τούρκος"
Αυτό το σχέδιο δεν άφηνε περιθώρια για τις χριστιανικές κοινότητες που ζούσαν για αιώνες στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας: Έλληνες, Αρμένιους και Ασσυροχαλδαίους. Όλοι έπρεπε να εξαφανιστούν.
Το πρώτο κύμα διωγμών (1914-1918): Η αρχή του τέλους
Κατά τη διάρκεια του Α'Παγκοσμίου Πολέμου, ξεκίνησαν οι πρώτες οργανωμένες επιχειρήσεις εξόντωσης. Χιλιάδες άνδρες οδηγήθηκαν στα διαβόητα τάγματα εργασίας («αμελέ ταμπουρού»), όπου οι περισσότεροι βρήκαν τραγικό θάνατο από τις απάνθρωπες συνθήκες.
Μια συγκλονιστική μαρτυρία εκείνης της εποχής έρχεται από τον Αμερικανό πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη, Henry Morgenthau:
"Οι Έλληνες, όπως και οι Αρμένιοι, βρίσκονται στο στόχαστρο της ίδιας μηχανής εξόντωσης... Αυτό δεν είναι πόλεμος. Είναι εξάλειψη."
Ήδη το 1917, οι New York Times έγραφαν για τα τραγικά γεγονότα στον Πόντο, περιγράφοντας πώς "οι τουρκικές αρχές επαναλαμβάνουν τη μέθοδο που χρησιμοποίησαν στους Αρμενίους". Οι άνδρες οδηγούνταν στα βουνά και δεν επέστρεφαν ποτέ. Οι γυναίκες και τα παιδιά ακολουθούσαν, μόνο για να καταλήξουν νεκροί από την πείνα. Τα χωριά καίγονταν, οι εκκλησίες λεηλατούνταν.
Η αποβίβαση του Κεμάλ και το φονικότερο στάδιο (1919-1923)
Με τη λήξη του Α'Παγκοσμίου Πολέμου, θα περίμενε κανείς ότι θα σταματούσαν οι διώξεις. Αντίθετα, ξεκίνησε η πιο αιματηρή φάση της γενοκτονίας.
Στις 19 Μαΐου 1919, ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα και οργάνωσε το νέο τουρκικό εθνικιστικό κίνημα. Λίγες μέρες αργότερα, στις 29 Μαΐου, ανέθεσε στον αρχηγό συμμοριών Τοπάλ Οσμάν την "εκκαθάριση"της υπαίθρου του Πόντου από τους χριστιανούς.
Αυτό που ακολούθησε ήταν ένα όργιο βίας:
- Η Σαμψούντα τυλίχτηκε στις φλόγες
- 394 ελληνικά χωριά λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν
- Στην επαρχία της Μπάφρας, περίπου 6.000 Έλληνες κάηκαν ζωντανοί μέσα σε εκκλησίες
- Το 1921, τα "Δικαστήρια Ανεξαρτησίας"στην Αμάσεια οδήγησαν στην εκτέλεση εκατοντάδων επιφανών Ελλήνων
Μαρτυρίες που ραγίζουν καρδιές
Οι μαρτυρίες των επιζώντων μας μεταφέρουν στην καρδιά του δράματος. Η Μαρία Τεξακαλίδου, παιδί-πρόσφυγας από τη Σαμψούντα, περιέγραψε σκηνές όπου "300-500 άτομα [ήταν] ξαπλωμένα νεκρά"και ένα μωρό συνέχιζε να θηλάζει τη σκοτωμένη μητέρα του ανάμεσα στα πτώματα.
Ο Κωνσταντίνος Ιορδανίδης μοιράστηκε τη συγκλονιστική εμπειρία του:
"Πολλά είδαμε και πολλά περάσαμε. Έβλεπες τους ανθρώπους να τρώνε ψοφίμια, πολλές φορές μάλιστα εγένοντο ομηρικαί μάχαι δια να κόψη κανείς ένα κομμάτι, ακόμα και από αυτά που έκειντο μέσα στον δρόμο."
Η Αμερικανίδα ιεραπόστολος Εθελ Τόμσον, μάρτυρας των γεγονότων, έγραψε το 1921:
"Περάσαμε από ομάδες και ομάδες ηλικιωμένων ανδρών από τη Σαμψούντα και άλλες πόλεις του Πόντου, που περπατούσαν, ο Θεός ξέρει πού, συνοδευόμενοι από Τούρκους χωροφύλακες. Τα πτώματα αυτών που είχαν πέσει κατά τη διάρκεια της σκληρής πορείας κείτονταν δίπλα στο δρόμο. Τα όρνια είχαν φάει μέρη της σάρκας, έτσι ώστε στις περισσότερες περιπτώσεις έμεναν μόνο σκελετοί."
Η αναγνώριση της Γενοκτονίας: Ένας διαρκής αγώνας
Η ελληνική πολιτεία αναγνώρισε επίσημα την Γενοκτονία των Ποντίων μόλις το 1994, καθιερώνοντας την 19η Μαΐου ως "Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου".
Σε διεθνές επίπεδο, μέχρι σήμερα, επίσημη αναγνώριση έχουν κάνει λίγες χώρες:
- Η Σουηδία (2010)
- Η Αρμενία (2015)
- Η Ολλανδία (2015)
Η Τουρκία εξακολουθεί να αρνείται κατηγορηματικά ότι διαπράχθηκε γενοκτονία, αποδίδοντας τους θανάτους σε πολεμικές απώλειες, λοιμό και ασθένειες.
Γιατί είναι σημαντικό να θυμόμαστε
Η Διεθνής Ένωση Μελετητών Γενοκτονιών αναγνωρίζει ότι η άρνηση μιας γενοκτονίας αποτελεί το τελικό στάδιό της. Εξασφαλίζει την ατιμωρησία των δραστών και προετοιμάζει το έδαφος για μελλοντικές γενοκτονίες.
Δεν θυμόμαστε για να μισούμε. Θυμόμαστε για να μην επιτρέψουμε να συμβεί ξανά. Κάθε 19η Μαΐου, όταν ανθίζουν πια οι παπαρούνες, κοιτάζουμε πίσω στην ιστορία μας με σεβασμό και τιμή για τους 353.000 Έλληνες του Πόντου που χάθηκαν. Τους χρωστάμε να κρατήσουμε ζωντανή τη μνήμη τους.
Όπως λέει και το ποντιακό τραγούδι: "Η Ρωμανία κι αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο".
Μοιραστείτε αυτό το άρθρο για να διαδώσετε τη γνώση για τη Γενοκτονία των Ποντίων και να τιμήσετε τη μνήμη των θυμάτων.