Οθόνες τηλεοράσεων και υπολογιστών στις μέρες μας υπάρχουν παντού –όπου σταθείς και όπου βρεθείς, από τα σπίτια, τα εστιατόρια, τα καταστήματα, μέχρι και τα μέσα μεταφοράς. Τι μπορεί να κάνει, λοιπόν, ένας γονιός, όταν οι παιδίατροι λένε ότι το παιδί κανονικά δεν θα πρέπει να βλέπει καθόλου τηλεόραση κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής του, ιδανικά ούτε κατά τον δεύτερο; Και τι είναι, τέλος πάντων, αυτό που κάνει τόσο επικίνδυνη την τηλεόραση για τα μικρά παιδιά;

Σε μία πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία του στο TedX, ο Έλληνας καθηγητής κοινωνιολογίας και παιδιατρικής του Πανεπιστημίου Yale dr. Nicholas Christakis, λέει χαρακτηριστικά ότι η παιδικότητα σήμερα έχει «τεχνολογικοποιηθεί» με τρόπο άνευ προηγουμένου. Ακόμα και στις παιδικές σειρές που απευθύνονται σε πολύ μικρά παιδιά, μία σκηνή αλλάζει σχεδόν ανά 3 δευτερόλεπτα –κάτι που προκαλεί σύγχυση ακόμα και σε έναν ενήλικα, πόσο μάλλον σε ένα μωρό.

Ο ίδιος ο Christakis βρήκε ότι παρόλο που η τηλεόραση σε παιδιά ηλικίας κάτω των 3 ετών, αυξάνει την πιθανότητα προβλημάτων διάσπασης προσοχής αργότερα στη ζωή, ιδιαίτερα περί τα 7 χρόνια, ο κίνδυνος αυτός δεν υφίσταται αν το παιδί παρακολουθεί ειδικά διαμορφωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα και όχι ξέφρενα ή βίαια ψυχαγωγικά καρτούν, τα οποία εναλλάσσουν εικόνες και ήχος με τρελούς ρυθμούς. Πόσα τέτοια προγράμματα υπάρχουν, όμως, στην ελληνική τηλεόραση;

Επιπλέον, οι πολλές ώρες θέασης μπορεί να οδηγήσουν τα παιδιά σε βραδύτερη κατανόηση του κόσμου γύρω τους. Μελέτη που δημοσιεύτηκε πρόσφατα έδειξε ότι παιδιά Δημοτικού, τα οποία δεν εκτέθηκαν σε οποιαδήποτε μορφή τεχνολογίας για μία εβδομάδα, εμφάνισαν μεγαλύτερη κατανόηση στα ανθρώπινα συναισθήματα, από άλλα παιδιά που είχαν διαρκώς πρόσβαση σε κινητό, τηλεόραση και tablet.

Και οι έρευνες για τις αρνητικές επιπτώσεις της τηλεόρασης δεν σταματούν εκεί:

-Αμέτρητα προγράμματα στην τηλεόραση, ακόμα και παιδικά, προάγουν τη βία. Ακόμα και όταν σε κάποιο παιδικό ο «καλός» ήρωας, χτυπάει τον «κακό», το μήνυμα που παίρνει το παιδί είναι ότι η βία είναι φυσιολογική –και επιδιώκει να γίνει κι εκείνο ένας τέτοιος «καλός» ήρωας.

-Τα παιδιά μαθαίνουν να αποδέχονται τα στερεότυπα που προβάλλει η τηλεόραση, π.χ. ότι τα κορίτσια φοράνε ροζ και δεν τρέχουν γρήγορα ή ότι κάποιος που είναι υπέρβαρος, θα είναι συνήθως και αστείος.

-Τα παιδιά που τρώνε μπροστά στην τηλεόραση έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν παχυσαρκία, ενώ επηρεάζονται τρομερά από τις διαφημίσεις ανθυγιεινών τροφών.

-Η τηλεόραση μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στον ύπνο του παιδιού, π.χ. να καθυστερήσει την ώρα του βραδινού ύπνου, λόγω θέασης κάποιου προγράμματος, ή να ταράξει τον ύπνο του λόγω κάποιον εικόνων που θα δει ή ακόμα και λόγω της υπερέντασης που δημιουργεί στον εγκέφαλο.

-Φυσικά, μέσω της τηλεόρασης τα παιδιά μπορεί να εκτεθούν σε εικόνες που υπό άλλες συνθήκες θα καθυστερούσαν να δουν, π.χ. κατανάλωσης αλκοόλ, καπνίσματος και σεξουαλικών σκηνών ακατάλληλων για την ηλικία τους.

Ο τυπικός βρεφικός εγκέφαλος έχει βάρος 333 γραμμάρια –και τριπλασιάζεται κατά τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής. Η εντυπωσιακή αυτή ανάπτυξη του εγκεφάλου δεν πραγματοποιείται ποτέ άλλοτε στη ζωή του ανθρώπου, οπότε γίνεται απόλυτα κατανοητό το γιατί αυτά τα πρώτα χρόνια είναι τόσο σημαντικά.

Στα πρώτα χρόνια της ζωής του ένα μωρό έχει πολύ σημαντικότερη αναπτυξιακή δουλειά να κάνει από το να βλέπει τηλεόραση. Όλος αυτός ο χρόνος που περνά μπροστά σε μία οθόνη μπορεί να αξιοποιηθεί με πολύ καλύτερους τρόπους για τον εγκέφαλό του, π.χ. παίζοντας με τουβλάκια, τρέχοντας από εδώ και από εκεί, συναναστρεφόμενο άλλους ανθρώπους. Οι δραστηριότητες αυτές είναι που μαθαίνουν στο παιδί να αυτοπροσδιορίζεται και που θέτουν τις βάσεις για τα μετέπειτα στάδια εκμάθησης.

Η μάχη για τον επιτρεπόμενο χρόνο θέασης

Παρά τις προειδοποιήσεις των παιδιάτρων, έρευνες δείχνουν ότι τα ¾ των παιδιών ηλικίας κάτω των 2 ετών, εκτίθενται σε πάσης φύσης οθόνες: Το μέσο παιδί βλέπει καθημερινά 1,5 ώρα απευθείας τηλεόραση και εκτίθεται σε 5,5 ώρες ήχου και ακτινοβολίας από την τηλεόραση, ακόμα κι αν δεν την κοιτάζει άμεσα. Δεδομένου ότι ένα τόσο μικρό παιδί είναι ξύπνιο περί τις 9-10 ώρες κάθε μέρα, αυτό σημαίνει ότι τις μισές περίπου «ξύπνιες» ώρες του, αποσπάται με κάποιον τρόπο από την τηλεόραση.

Αξίζει, βέβαια, να γίνει λόγος και για άλλες μελέτες, όπως αυτή του Πανεπιστημίου της Iowa, σύμφωνα με την οποία κάποια συγκεκριμένα προγράμματα στην τηλεόραση μπορούν να βελτιώσουν το λεξιλόγιο και τον λόγο του παιδιού. Ο λόγος για εκπαιδευτικά προγράμματα, όπως το αμερικανικό Sesame Street, τα οποία παρακολουθούνται από παιδιά ηλικίας από 8 έως 36 μηνών. Αφενός, όμως, το πρόγραμμα αυτό δεν υπάρχει στην Ελλάδα και αφετέρου, από τα διαθέσιμα ελληνικά παιδικά, ποιος γονιός είναι σε θέση να διακρίνει ποιο πρόγραμμα είναι πραγματικά εκπαιδευτικό και ασφαλές για το μωρό του και ποιο όχι;

Το συμπέρασμα, λοιπόν, είναι ότι δεν υπάρχει ιδανικός χρόνος θέασης τηλεόρασης. Το «όσο λιγότερο τόσο το καλύτερο» είναι βέβαια ένας καλός κανόνας, όπως είναι και το να βρίσκονται οι γονείς ή οι φροντιστές των παιδιών δίπλα τους, όταν εκείνα παρακολουθούν κάποιο πρόγραμμα, προκειμένου να ελέγχουν τι δείχνει και να τους το εξηγούν, π.χ. αν το παιδί δει μια βίαιη σκηνή, ο γονιός θα πρέπει να εξηγήσει πού βρίσκεται το λάθος και πώς αλλιώς θα μπορούσαν να είχαν αντιδράσει οι ήρωες. Εξάλλου, μέχρι κάποια ηλικία, ο γονιός είναι εκείνος που θα πρέπει να καθορίζει ποια παιδικά προγράμματα είναι κατάλληλα για το παιδί του και ποια όχι.