Κείμενο Ι
Πολιτικές συνέπειες της ανιστορικότητας / Η καλλιέργεια του εθνικισμού
Στα σχολικά βιβλία οι απώλειες και οι ήττες σπάνια αποδίδονται στην απουσία της αρετής της « Ομοψυχίας » και πολύ συχνότερα στην υπεροχή των εκάστοτε εχθρών ή και την αγριότητά τους, σε τυχαίες συγκυρίες και στην αδιαφορία των συμμάχων. Δεν εμφανίζεται ποτέ η ευθύνη των εξουσιών που εκπροσωπούν την εθνική ομάδα για την πρόβλεψη της πολεμικής υπεροχής των « άλλων », είτε για την ανεπαρκή πολεμική προετοιμασία του ελληνικού στρατού προτού εμπλακεί σε πολεμικές περιπέτειες, είτε για την επιδίωξη στόχων που δεν ήταν εφικτοί ή την ελλιπή προσπάθεια δημιουργίας συμμάχων. Στα βιβλία ιστορίας, στη θέση της ανεπαρκούς προετοιμασίας π.χ. για τον ελληνοτουρκικό του 1897, η αιτιολόγηση μονομερώς προσβάλλει την υπεροχή και της επιθετικότητα των οθωμανικών στρατευμάτων, και για την ήττα στη Μικρασία μονομερώς αποδίδει την καταστροφή στην αγριότητα των Τούρκων και την αδιαφορία των συμμάχων που φρόντιζαν μόνον τα δικά τους συμφέροντα. Σαν να μην είναι δεδομένα τα συμφέροντα των άλλων και κυρίως σαν να μην έχει η ηγεσία της εθνικής ομάδας καμία απολύτως ευθύνη που δεν έλαβε υπόψη της τα συμφέροντα αυτά, που δεν περιόρισε την παρουσία του ελληνικού στρατού στις περιοχές με ελληνικούς πληθυσμούς, που δεν επεδίωξε συμμαχίες … Το έθνος – κράτος εμφανίζεται τραγικό – θύμα, απολύτως ανεύθυνο για την μεγαλύτερη ήττα της ιστορίας του.
Η μοιρολατρία στην οποία οδηγεί αυτή η ιδεολογική κατασκευή πιθανότατα νομιμοποιείται στα μάτια των υπευθύνων για τα σχολικά βιβλία σαν αναγκαίο αποτέλεσμα στο οποίο οδηγεί ο αυτονόητα νόμιμος στόχος του εκπαιδευτικού θεσμού να καλλιεργεί τη φιλοπατρία των νέων γενεών. Ωστόσο, η φιλοπατρία που στηρίζεται στην ταύτιση της εθνικής ομάδας με το θύμα της μοίρας ή των άλλων ελάχιστα μπορεί να συμβάλει στην υπεράσπιση των συμφερόντων της κοινωνίας – πατρίδας τους. Η ταύτιση αυτή εμποδίζει την κατανόηση των κοινωνικών αιτιών που βρίσκονται πίσω από τις κρατικές πολιτικές, καθώς και των συχνά εσωτερικών αιτιών που προκαλούν την τάση εκπροσώπων της πολιτικής ηγεσίας να καταφεύγουν στην εθνικιστική μεγαληγορία. Έτσι καλλιεργείται συναίνεση απέναντι σε τάσεις προς εθνική δημαγωγία, που παρεμποδίζει την κατανόηση των πολιτικών και κοινωνικών αιτιών στα οποία οφείλεται η δημιουργία εθνικιστικών κομμάτων.
Η μοιρολατρία μαζί με την κοινωνική ανισότητα είναι στις σύγχρονες βιομηχανικές μεγαλουπόλεις ανάμεσα στα σημαντικότερα αίτια της βίας, τόσο με την έννοια της εγκληματικότητας όσο και με την έννοια της τρομοκρατίας. Γιατί η φιλοπατρία που καλλιεργούν τα σχολικά βιβλία με την απουσία ευθύνης του έθνους – θύματος, εντείνει την τάση να νιώθουν οι πολίτες έρμαια της μοίρας, πράγμα που ενισχύει σε όλα τα πεδία κοινωνικής δράσης την έννοια του ατομικού ενάντια στο κοινό συμφέρον. Επίσης, αναστέλλει τις τάσεις παρέμβασης στα κοινά και συμμετοχής των κοινωνικών ομάδων στη διαμόρφωση των συνθηκών συλλογικής ζωής. Μειώνει την κατανόηση των κοινωνικών αιτιών που παράγουν φαινόμενα βίας, άρα εμποδίζει την ανάληψη ευθυνών και λιγοστεύει τις πιθανότητες να τείνουν οι νέες γενιές, προς την κοινωνική δράση με στόχο την αλλαγή της κοινωνίας. Ακόμα, είναι ένα από τα αίτια της καλλιέργειας συναίνεσης προς τις αυταρχικές πολιτικές εκδοχές και τη βία. Ανάλογα με τις συγκυρίες μπορεί να συγκαλύπτει νομιμοποιώντας τις αδικίες του θύματος απέναντι σε « άλλους ». Τέλος, ευνοεί τη συναίνεση απέναντι στις τάσεις επιβολής των « σωστών » πολιτικών αντιλήψεων με τη βία και καλλιεργεί στις κοινωνικές ομάδες είτε την αποδοχή ενδεχόμενων τάσεων προς την παραβίαση των κανόνων του κοινοβουλευτισμού από αυτόκλητους σωτήρες του έθνους, είτε την αναγνώριση του δικαιώματος που αποδίδουν στον εαυτό τους ολιγομελείς ομάδες αυτόκλητων υπερασπιστών του έθνους να επιβάλουν με τη βία στο λαό το συμφέρον του εκείνο που ο ίδιος ο λαός δεν καταλαβαίνει.
Ίσως το σημαντικότερο είναι ότι η συλλογική ταυτότητα του θύματος στο όνομα της φιλοπατρίας και η ανευθυνότητα του « ανάδελφου » έθνους καλλιεργούν μια εθνική ταυτότητα ανασφαλή, εύθραυστη, αντιφατική και αμφίθυμη.
Άννα Φραγκουδάκη, Τι είναι η πατρίδα μας
Κείμενο ΙΙ
«Το συρματόπλεγμα του αίσχους»
Εισαγωγικό σημείωμα
Το μικρό αυτό διήγημα του Μηλιώνη ανήκει στη συλλογή του Το μικρό είναι όμορφο (1997). O συγγραφέας είχε εργαστεί ως φιλόλογος καθηγητής στο Γυμνάσιο Αρρένων της Αμμοχώστου το διάστημα 1960-1964 και επισκέφθηκε ξανά τη διχοτομημένη Κύπρο το 1995, είκοσι ένα χρόνια μετά την τουρκική εισβολή (1974), με την οποία η Τουρκία κατέλαβε και έκτοτε κατέχει το βόρειο τμήμα του νησιού. Καταγράφοντας τις εντυπώσεις από την τελευταία του επίσκεψη στην Κύπρο, ο συγγραφέας νιώθει ανάμεικτα συναισθήματα, οικειότητας αλλά και δυσφορίας προς το περιβάλλον, καθώς συγκρίνει τη σύγχρονη τουριστική ανάπτυξη του νησιού με τις ζωηρές αναμνήσεις του από το παρελθόν. Η αμήχανη στάση και η πικρή ειρωνεία του εντείνονται όταν σκέφτεται τον καημό των παλιών μαθητών του, οι οποίοι ζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα με την (ακόμα αδικαίωτη) ελπίδα μιας ειρηνικής επίλυσης στο εθνικό και κοινωνικό πρόβλημα της Κύπρου.
Είναι τόσα πράγματα που μου φαίνονται οικεία μόλις πατήσω το πόδι μου στην Κύπρο! Όχι βέβαια τα τουριστικά μεγαθήρια που έχουν κάνει κατοχή στις παραλίες της – αυτή η νέα αποικιοκρατία, τόσο θορυβώδης, τόσο αλαζονική, τόσο επικίνδυνη, που η άλλη στο Ακρωτήρι,* με τους κεραμιδένιους οικισμούς και τα κοντά εγγλέζικα παντελονάκια, μοιάζει με αφίσα ξεχασμένη, από προπολεμική ταινία. Αλλά τα άλλα, τα γηγενή, που αντιστέκονται: είναι η γλώσσα που τη μιλώ χωρίς προσπάθεια, μόλις βρεθώ με τους ανθρώπους της, πράγμα που κάνει εκείνους να συνοφρυώνονται* καχύποπτα και τον Γιώργο να με κοιτάζει ανήσυχος – κι εγώ χαμογελώ. Είναι οι «τερατσιές»* στο κίτρινο τοπίο, που αντανακλούν τον εκτυφλωτικό ήλιο στο χαλκοπράσινο φύλλωμά τους, οι φοινικιές, που λικνίζονται τ’ απογεύματα, τα γιασεμιά κι οι μπουκαμβίλιες. Και είναι ακόμα -ω του θαύματος!- οι πέρδικες στα χέρσα,* που φτεροκοπούν στο πέρασμά μου, τα «περτίτσια», που κακαρίζανε στις πλαγιές του Αγίου Ιλαρίωνα* κι οι μαθητές μου τα πιάνανε ζωντανά κυνηγώντας τα στην απέραντη Μεσαορία,* ώσπου να παραδοθούν με ανοιχτές φτερούγες. Ένας απ’ αυτούς κι ο Χαμπής από την τουρκοκρατούμενη Κοντέα,* που τώρα σκαλίζει στα χαρακτικά του τη μαγεία της Κύπρου, ολομόναχος στα Πλατανίσκια,* σ’ ένα ερημωμένο χωριό.
Τραβούμε κατά τη Δερύνεια, όχι από την Αγιανάπα την ξιπασμένη* (και ξιμαρισμένη),* αλλά από τον εσωτερικό δρόμο, το δρόμο της ψυχής, δίπλα στο δασάκι της Άχνας και στην «πράσινη γραμμή». Και ποιος να ήταν τάχα που έδωσε στο συρματόπλεγμα αυτό το οικολογικό όνομα που θυμίζει την «Green Peace»;* Υποθέτω πως ήταν κάποιος εκπρόσωπος του OΗΕ*, από κείνους που ρητόρευαν για το «τείχος του αίσχους».* Κρατώ ακόμη στο συρτάρι μου ένα από τα άλμπουμ που μας στέλνανε να τα μοιράσουμε στους μαθητές της Αμμοχώστου: παιδικές ζωγραφιές για το «μοιρασμένο Βερολίνο». Ένα παιδικό χέρι που τεντώνεται κάτω από το συρματόπλεγμα, για να πιάσει την μπάλα, στην άλλη μεριά. Τα μοιράζαμε και τους μιλούσαμε με θέρμη για τα δικαιώματα των παιδιών, για τα αισθήματα των ανθρώπων που δεν μπαίνουν σε συρματοπλέγματα, για την ειρήνη, που ήταν καιρός ν’ ανθίσει. Τι να πω τώρα στους μαθητές μου, που τα μάτια τους με συνοδεύουν; Τι να του πω του Γιωργή; Τι να πω και του Χαμπή; «Το τείχος του αίσχους έπεσε, δάσκαλε», μου λέει. «Τι θα γένει με το συρματόπλεγμα;» Και βάζει κόκκινα βέλη που στάζουν αίμα, ολόγυρα στη ζωγραφιά του, να δείχνουν κατά τηνΑμμόχωστο.
Κατά κει τραβούμε. Ανεβαίνω στην ταράτσα της Δερύνειας.* Τουρίστες που κοιτάζουν, με εισιτήριο, την «πόλη-φάντασμα». «Περάστε, κύριοι, να θαυμάσετε την ασώματον κεφαλήν!»* Αγναντεύω στο βάθος την έρημη πολιτεία. Βάζω τα κιάλια. Αναγνωρίζω γειτονιές. Έτσι ν’ απλώσω το χέρι μου, θ’ αγγίξω τα μπαλκόνια της. Έτσι και κάνω ένα βήμα, θα βρεθώ στους δρόμους της και στα αισθήματα που δεν μπαίνουν σε συρματόπλεγμα. Και στα χρόνια της νιότης μου, που μου τα κλείσανε στην άλλη πλευρά.
Κατά κει τραβούμε. Ανεβαίνω στην ταράτσα της Δερύνειας.* Τουρίστες που κοιτάζουν, με εισιτήριο, την «πόλη-φάντασμα». «Περάστε, κύριοι, να θαυμάσετε την ασώματον κεφαλήν!»* Αγναντεύω στο βάθος την έρημη πολιτεία. Βάζω τα κιάλια. Αναγνωρίζω γειτονιές. Έτσι ν’ απλώσω το χέρι μου, θ’ αγγίξω τα μπαλκόνια της. Έτσι και κάνω ένα βήμα, θα βρεθώ στους δρόμους της και στα αισθήματα που δεν μπαίνουν σε συρματόπλεγμα. Και στα χρόνια της νιότης μου, που μου τα κλείσανε στην άλλη πλευρά.
Χ. Μηλιώνης, Το μικρό είναι όμορφο, Κέδρος
* Ακρωτήρι: περιοχή δυτικά της Λεμεσού, όπου υπάρχει αγγλική στρατιωτική βάση * να συνοφρυώνονται: να κατσουφιάζουν * τερατσιές: χαρουπιές * χέρσα: άδεντρες εκτάσεις γης * Άγιος Ιλαρίων, Μεσαορία, Κοντέα: περιοχές στην κατεχόμενη Κύπρο * Πλατανίσκια: οι υπόλοιπες περιοχές που αναφέρονται ανήκουν στην ελεύθερη Κύπρο * ξιπασμένη: περήφανη, ψηλομύτα (εξαιτίας της μεγάλης τουριστικής ανάπτυξης) * ξιμαρισμένη: βρομισμένη (κυπριακό ιδίωμα) * Green Peace: διεθνής οικολογική οργάνωση * ΟΗΕ: Oργανισμός Ηνωμένων Εθνών * «τείχος του αίσχους»: το τείχος που χώριζε το Ανατολικό και το Δυτικό Βερολίνο· η πτώση του (1989) σήμανε το τέλος της μακρόχρονης πολιτικής αντιπαράθεσης ανάμεσα στον ανατολικό και στο δυτικό κόσμο * ταράτσα της Δερύνειας: ταράτσα ψηλού κτιρίου στη Λευκωσία, από όπου μπορεί να δει κανείς τις δύο όψεις της πόλης, την κατεχόμενη και την ελεύθερη * ασώματος κεφαλή: λαϊκό θέαμα στα πανηγύρια
Παρατηρήσεις
Θέμα Α
Α1. Να γράψετε την περίληψη των δύο πρώτων παραγράφων του κειμένου Α σε περίπου 100 λέξεις.
Μονάδες 15
Θέμα Β
Β1. Να σημειώσετε την ένδειξη «Σωστό» ή «Λάθος» στις παρακάτω προτάσεις και να δικαιολογήσετε τις λανθασμένες απαντήσεις βασισμένοι στο κείμενο Α:
- Στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 τα βιβλία της Ιστορίας αναφέρουν πως οι Έλληνες ήταν επαρκώς προετοιμασμένοι.
- Το έθνος εμφανίζεται ως τραγικό – θύμα ανεύθυνο για την ήττα του.
- Η φιλοπατρία των νέων γενεών αποτελεί νόμιμο στόχο του εκπαιδευτικού συστήματος.
- Η μοιρολατρία οδηγεί στην καλλιέργεια της εθνικής δημαγωγίας.
- Η μοιρολατρία συνδέεται με την κοινωνική ανισότητα, τη βία, την εγκληματικότητα, την τρομοκρατία.
Μονάδες 15
Β2. Πως αντιλαμβάνεστε τη δημιουργία και τα αποτελέσματα της έννοιας της μοιρολατρίας έτσι όπως αυτή εμφανίζεται στο κείμενο Α;
Μονάδες 15
Β3. Να επισημάνετε τις νοηματικές σχέσεις που δηλώνουν οι διαρθρωτικές λέξεις της 3ης παραγράφου του κειμένου Α.
Μονάδες 5
Β4. Τι πετυχαίνει η συγγραφέας του κειμένου Α με τη χρήση παραδειγμάτων στην 1η παράγραφο;
Μονάδες 10
Θέμα Γ
Πώς εκφράζεται ο εθνικισμός στο κείμενο Β; Ποιο κατά τη γνώμη σας είναι το θέμα του; Ποιοι κειμενικοί δείκτες καταδεικνύουν τον βιωματικό του χαρακτήρα; Γράψτε τις απόψεις σας σε ένα κείμενο 150 περίπου λέξεων.
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Στις μέρες μας, όσο η ανάγκη ένταξης της χώρας μας σε υπερεθνικά σύνολα κρίνεται άμεση, τόσο είναι απαραίτητη και η διαμόρφωση και η απόκτηση εθνικής συνείδησης. Να αναλύσετε την παραπάνω άποψη σε ένα αποδεικτικό δοκίμιο 350-400 λέξεων.
Εναλλακτική εκφώνηση
Η χώρα μας αποτελεί εδώ και πολλά χρόνια μέλος της Ε.Ε. Πως πιστεύετε ότι μπορεί να καλλιεργηθεί η υγιής εθνική συνείδηση στους νέους αλλά και να συνυπάρξει με το νέο παγκοσμιοποιημένο γίγνεσθαι αρμονικά. Γράψτε τις απόψεις σας σε ένα κείμενο 300-400 λέξεων που θα διαβαστεί στην τάξη σας στο πλαίσιο εργασίας που σας έχει ανατεθεί σχετικά με τη θέση και τη σχέση της Ελλάδας με την Ε.Ε.
Μονάδες 30
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Θέμα Α
Στις δυο πρώτες παραγράφους του κειμένου, η συγγραφέας κάνει λόγο για τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται στα σχολικά βιβλία οι ήττες και συνακόλουθα η συνείδηση η οποία δημιουργείται στους μαθητές. Αρχικά, σχετικά με τις απώλειες και τις ήττες στα πεδία των μαχών, τα σχολικά βιβλία εμφανίζουν ως υπαίτιους πάντα τους άλλους. Οι ευθύνες της εξουσίας αποσιωπώνται. Για να τεκμηριωθεί κάτι τέτοιο παραθέτει δύο παραδείγματα από το ιστορικό παρελθόν της Ελλάδας, του ελληνοτουρκικού πολέμου (1897) και της Μικρασιατικής καταστροφής (1922) που πάντα το έθνος- κράτος εμφανίζεται ως θύμα. Έπειτα, η φιλοπατρία που καλλιεργείται στα νέα παιδιά ταυτίζεται με την έννοια της μοιρολατρίας, αντιλαμβάνονται την πατρίδα ως θύμα. Αυτή η συνείδηση τα εμποδίζει ώστε να δημιουργήσουν κριτική σκέψη και να αντιλαμβάνονται τα πραγματικά αίτια πίσω από τα γεγονότα. (127 λέξεις)
Θέμα Β
Β1.
1 Λάθος ( οι Έλληνες ήταν ανεπαρκώς προετοιμασμένοι)
2 Σωστό
3 Σωστό
4 Σωστό
5 Λάθος ( διευκρίνιση: η μοιρολατρία αποτελεί αίτιο της βίας μαζί με την κοινωνική ανισότητα)
Β2. Η φιλοπατρία, αποτελεί νόμιμο στόχο ενός εκπαιδευτικού συστήματος. Υπό αυτό το πρίσμα καλλιεργείται η μοιρολατρία. Μια έννοια που δημιουργείται στην ψυχή των μαθητών μέσω της διδασκαλίας της ιστορίας, προτείνοντας έναν τύπο έθνους – κράτους ως θύμα. Οι μικροί μαθητές αποκτούν λανθασμένη εικόνα για τα ιστορικά γεγονότα, τις πραγματικές αιτίες που τα προκάλεσαν και τη στάση των εμπλεκομένων. Δεν αναπτύσσουν κριτική σκέψη και δημιουργείται πρόσφορο έδαφος στη δημαγωγία και κατά συνέπεια στη διαμόρφωση και ύπαρξη εθνικιστικών κομμάτων.
Β3.
Γιατί= αιτιολόγηση
Επίσης= προσθήκη
Παράλειψη εννοούμενης έννοιας της φιλοπατρίας ⇒ Μειώνει την κατανόηση
Ακόμα = προσθήκη
Ανάλογα με= προϋπόθεση
Β4. Η συγγραφέας στην πρώτη παράγραφο του κειμένου προσπαθεί να καταδείξει τον τρόπο με τον οποίο είναι δομημένα τα σχολικά βιβλία Ιστορίας, στα οποία οι ήττες δεν γίνονται αντιληπτές στην πλήρη τους διάσταση. Τα πραγματικά αίτια, η ευθύνη και η προετοιμασία των εμπλεκομένων δεν παρουσιάζονται σφαιρικά και αντικειμενικά. Για να γίνει κατανοητή και να τεκμηριώσει την απάντησή της χρησιμοποιεί δύο ιστορικά παραδείγματα εκείνα του ελληνοτουρκικού πολέμου το 1897 και της Μικρασιατικής καταστροφής το 1922.
Θέμα Γ
Ο εθνικισμός αποτελεί την ακραία έκφραση του πατριωτισμού σε βάρος άλλων χωρών και ανθρώπων. Μια τέτοια μορφή λαμβάνει χώρα εδώ και πολλά χρόνια στο νησί της Κύπρου. Ο συγγραφέας του κειμένου ήταν καθηγητής στην Κύπρο πριν από την τουρκική εισβολή το 1974. Ήταν αρκετά συνδεδεμένος τόσο με τον τόπο όσο και με τους ανθρώπους του. Μετά την εισβολή μεταβαίνει στο νησί το 1995 και αντικρίζει μια τελείως διαφορετική κατάσταση αναφορικά με την κατοχή στο βόρειο τμήμα του νησιού και στην Αμμόχωστο, την περιοχή που εργάστηκε, αλλά και με τη νέα τουριστική ανάπτυξη που τον αποξενώνει με ό, τι γνώριζε μέχρι τότε. Η χρήση του α’ γραμματικού προσώπου (βρεθώ, μιλώ, τραβούμε), της κτητικής αντωνυμίας του α’ προσώπου (μου), αλλά και οι αναμνήσεις που κατακλύζουν το κείμενο όπως και το σχόλιό του στο τέλος του κειμένου (και στα χρόνια της νιότης μου… πλευρά) φανερώνουν τον έντονα βιωματικό τόνο του κειμένου. (148 λέξεις)
Θέμα Δ
Για το Θέμα Δ δεν δίνονται απαντήσεις λόγω της ύπαρξης εναλλακτικών εκφωνήσεων.
Επιμέλεια κριτηρίου αξιολόγησης: Κατερίνα Κωστάκη
Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης με συνεξέταση Γλώσσας - Λογοτεχνίας εδώ.
