Ορθογραφία είναι η χρήση τυποποιημένων κανόνων για την καταγραφή των φθόγγων μιας γλώσσας. Η ικανότητα της γραφής απαιτεί απ’ το άτομο να μπορεί να συσχετίσει ήχους με γράμματα να κάνει ανάκληση των γραμματικών μορφημάτων, να μπορεί να διαλέξει ανάμεσα σε ένα σωστό γράφημα όταν δεν υπάρχει σχέση μεταξύ του ήχου και του γράμματος, να ομαδοποιεί καταλήξεις ακολουθώντας τους βασικούς κανόνες της ορθογραφίας (Δημητρίου, 1994).
Η Δυσορθογραφία ανήκει στην κατηγορία των Ειδικών Μαθησιακών Δυσκολιών. Αποτελεί ειδική διαταραχή της μάθησης της ορθογραφίας και των κανόνων που τη διέπουν.
Πολύ συχνά συνυπάρχει με την δυσλεξία αλλά μπορεί να υπάρχει και μόνη της. Το φαινόμενο της δυσορθογραφίας σχετίζεται με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το άτομο στη διαδικασία της γραφής, τόσο σε επίπεδο λέξης, όσο και σε επίπεδο σύνταξης, πρότασης και παραγράφου.
Η ορθογραφία είναι η καταγραφή των φθόγγων με τυποποιημένους κανόνες που δεν τηρούν τη φωνητική πραγματικότητα της γλώσσας(Δήμου, 1982, Πολομαρκάκη, 1989, Μήτσιου, 2006).
Σύμφωνα με βιβλιογραφικές έρευνες (Firth, 1980, Potvinetal. 2007, Snowling & Stackhouse, 1997) τα στάδια της ορθογραφημένης αυτόματης είναι τα ακόλουθα οκτώ.
1.Σύλληψη της ιδέας και ταυτόχρονα έλεγχο της συνοχής της ιδέας με το υπόλοιπο κείμενο.
2. Εύρεση των κατάλληλων λέξεων οι οποίες θα εκφράσουν την ιδέα.
3. Φωνημική ανάλυση των λέξεων.
4. Γραμματική και ετυμολογική ποιότητα μέσω της κατανόησης του περιεχομένου της πρότασης.
5. Γραφοφωνημική αντιστοίχιση.
6. Η εύρεση των κατάλληλων γραφημάτων με τη βοήθεια των ορθογραφικών κανόνων.
7. Η ανάκληση του κινητικού μοντέλου απεικόνισης των γραφημάτων.
8. Γραφή κειμένου.
Λάθη δυσορθογραφίας δύνανται να οφείλονται σε διαταραχές της οπτικής και ακουστικής αντίληψης, σε διαταραχές της ανάπτυξης του προφορικού λόγου και σε δυσκολία στην οργάνωση του χώρου και του χρόνου. Δυσλειτουργία στο μηχανισμό της οπτικής μνήμης και παρατηρείται έλλειψη παγιωμένου ορθογραφικού συστήματος.
Δυσορθογραφία και συχνά συμπτώματα
| Προσθήκη άχρηστων γραμμάτων | σπππππίτι |
| Παραλείψεις γραμμάτων | χμα αντι χώμα ποτα αντί πόρτα |
| Λανθασμένη ανάγνωση | τώω αντί τρώω |
| Διαλεκτικές επιρροές λόγου | κατσίκ αντί κατσίκι |
| Αντιστροφή όλης της λέξης | ιζαμ αντί μαζί |
| Αντιστροφή φωνηέντων | εατός αντί αετός |
| Αντιστροφή στη σειρά συμφώνων | λπένω αντί πλένω |
Αντιστροφή συμφώνου ή φωνήεντος όταν το ένα ακολουθεί το άλλο | γνεεθιλα αντί γενέθλια |
Αντιστροφή συλλαβών | νωπι αντί πίνω |
Λανθασμένη αντίληψη ήχου με ένα σετ γραμμάτων, όπως υ με ου | |
“Νεογραφισμοί”, γράμματα κολλημένα |
Τα Διαγνωστικά κριτήρια κατά DSΜ-ΙV (1994) για την Διαταραχή της Δυσορθογραφίας είναι:
- Οι δεξιότητες ορθής γραφής, όπως μετρούνται με σταθμισμένες δοκιμασίες ατομικά είναι σημαντικά κατώτερες από τις αναμενόμενες της χρονολογικής ηλικίας του παιδιού, της νοημοσύνης του και της κατάλληλης για την ηλικία του εκπαίδευσης.
- Η διαταραχή στο Κριτήριο 1 παρεμποδίζει σημαντικά τη σχολική επίδοση ή τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής (όπου απαιτείται σύνθεση γραπτών κειμένων). Εννοείται ότι απαιτείται, οι γραμματικά σωστές προτάσεις και η σωστή οργάνωση παραγράφων.
- Εάν υπάρχει αισθητηριακό έλλειμμα ή βλάβη, οι δυσκολίες στις δεξιότητες της γραφής είναι πολύ περισσότερες από αυτές που απορρέουν από την διαταραχή.
Συχνά, η διαταραχή αυτή συνυπάρχει με Διαταραχή της Ανάγνωσης (Δυσλεξία) ή Διαταραχή των Μαθηματικών (Δυσαριθμησία). Είναι πολύ σπάνιο να εμφανιστεί μόνη της.
Συνήθως η διαταραχή γίνεται εμφανής στη δεύτερη τάξη του Δημοτικού (αφού έχει προηγηθεί τυπικά επαρκής διδασκαλία στη σύνθεση προτάσεων), μερικές φορές και αργότερα.
H Δυσορθογραφία πολύ συχνά συνοδεύει τη Δυσλεξία αλλά μπορεί να υπάρχει και μόνη της χωρίς εμφανείς διαταραχές στην ανάγνωση (Snowling & Stackhouse, 1997).
Tα λάθη των παιδιών με δυσορθογραφία μπορούν να ταξινομηθούν σε επτά μεγάλες κατηγορίες οι οποίες αναλύονται παρακάτω(Eistienne, 1971) :
1. Λάθη στην τοποθέτηση των γραφημάτων στο χώρο.
α. Αντικατάσταση γραμμάτων από άλλα γειτονικών μορφών.
-διαφορετικά προσανατολισμένα (ρ. 9)
-γειτονικής μορφής (γ,χ)
β. Αντιστροφές
-αντιστροφή αρχικού φωνήεντος (αρ, ρα)
-αντιστροφές μέσα στην συλλαβή ή σε διαδοχικά σύμφωνα (τρία, τίρα)
γ. Παράλειψη γραμμάτων ή συλλαβών
δ. Πρόσθεση γραμμάτων ή συλλαβών
ε. Σύνδεση των λέξεων (της μαμάς του-της μαμάστου)
2. Φωνολογικά λάθη.
α. Αντικατάσταση άηχου ηχηρού φωνήματος
β. Απλοποίηση συμπλέγματος (βάφτισα, βάφισα)
γ. Αφομοίωση (παγώνω, παγώγω)
δ. Επένθεση (κλαίω, καλαίω)
ε. Παραποίηση φωνηέντων (πέντε, πέντα)
3. Λάθος χρήση (ιστορική ορθογραφία)
4.Λάθη στη χρήση διαφορετικών γραμμάτων ενός ίδιου ήχου: ευχαριστώ-εφχαριστώ.
5. Λάθη συμφωνίας γραμματικής κλίσης. Τα παιδιά με δυσορθογραφία μπορεί να γνωρίζουν τους γραμματικούς κανόνες αλλά δεν μπορούν να τους εφαρμόσουν.
6. Αντικατάσταση λέξεων: γάτα-σκύλος
7. Ομόηχες λέξεις: λύπη-λείπει.
Στρατηγικές αντιμετώπισης της δυσορθογραφίας:
- δουλεύουμε την ορθογραφική μνήμη(Berry, 2006)
- δίνουμε άμεση διόρθωση του λάθους ώστε ο μαθητής να απομνημονεύει σωστά το λάθος
- προσπαθούμε να σημειώνουμε τα σωστά ορθογραφημένα σημεία και όχι τα λάθη
- μετράμε το σωστό αριθμό λέξεων
- εξασκούμε την αντιγραφή (δείχνοντας τη λέξη στόχο και στη συνέχεια την κρύβουμε για να τη συγκρατήσει στη μνήμη του)
- είμαστε σίγουροι ότι ο μαθητής κατανοεί καλά το είδος κειμένου που γράφει και τις συγκεκριμένες απαιτήσεις
- στοχεύουμε σε μία ορθογραφία σωστά προετοιμασμένη
- συμβουλεύουμε το μαθητή όταν γράφει κάτι που δεν ξέρει ορθογραφικά να το αφήνει κενό ή να βάζει κάποιο σημάδι. Έτσι δεν θα καθυστερεί και θα οδηγείται δίδοντας προτεραιότητα σε ό,τι πρέπει (Scala, Marilyn, 2001)
- ορθογραφία με κενά
- ασκήσεις πολλαπλής επιλογής (όχι πάνω από 3 επιλογές)
- περιορίζουμε τον αριθμό λέξεων εκμάθησης και προσπαθούμε οι συγκεκριμένες λέξεις να έχουν μία θεματική δομή
- αποκωδικοποιούμε φωνητικά τις λέξεις
- δουλεύουμε τις αναλογίες των λέξεων
- δημιουργούμε με το μαθητή ένα οδηγό κειμενικής παραγωγής (κείμενο που διηγείται, επιχειρηματολογίας, κανόνες ..)
- οπτικό σχεδιάγραμμα έκθεσης (χρώματα, σχήματα, σύμβολα)
Ακολουθεί ένας οδηγός ορθογραφικού ελέγχου
| 1. Κοιτάζω τη λέξη |  |
2. Αντιγράφω τη λέξη |  |
| 3. Αποκωδικοποιώ τη λέξη από μέσα μου |  = τ υ ρ ι |
| 4. Αποκωδικοποιώ τη λέξη δυνατά | |
| 5. Φωτογραφίζω τη λέξη και φαντάζομαι πώς θα φαινόταν στην οθόνη ενός υπολογιστή | |
| 6. Κλείνω τα μάτια και λέω τα γράμματα της λέξης που βλέπω στην οθόνη | |
| 7. Γράφω τη λέξη στο χώρο σύμφωνα με την εικόνα που έχω στο κεφάλι | |
| 8. Κάνω συνδυασμούς με άλλες παρόμοιες λέξεις που ξέρω | ΤΥΡΙ Τ όπως Τάσος Υ όπως υποβρύχιο Ρ όπως ρινόκερος Ι όπως ινδιάνος |
| 9. Συνδυάζω τη λέξη με λέξη ίδιας οικογένειας που έχει ανάλογη γραφή | ΤΥΡΙ ΤΥΡΟΚΟΜΕΙΟ ΤΥΡΟΚΟΜΙΚΑ |
10. Παρατηρώ τις ιδιαιτερότητες της λέξης |  |
| 11. Χωρίζω τη λέξη σε συλλαβές | τυ -ρι |
| 12. Ονομάζω τα γράμματα της λέξης γράφοντας |  |
| 13. Βρίσκω τις δυσκολίες που παρουσιάζει η λέξη |  |
| 14. Βρίσκω κάποιους μηχανισμούς για να με βοηθήσουν |  |
| 15. Γράφω τη λέξη σε ένα χαρτί και επαληθεύω αν την έχω γράψει σωστά. |  |
| 16. Ξαναπροσπαθώ αν έχω κάνει κάποιο λάθος |  |
Βιβλιογραφικές αναφορές
Δημητρίου, Σ. (1994). Λεξικό όρων γλωσσολογίας, Καστανιώτης
Δήμου, Δ. Δ. (1982).· Η δυσορθογραφία. Οι κοινωνικές και ψυχολογικές της απόψεις. Αθήνα.
Μήτσιου –Δάκτυλα Γλυκερία (2006). Νευροψυχολογία διαταραχών γραφής. Καθρεφτική γραφή. Πανεπιστημιακές εκδόσεις. Βόλος
Πολομαρκάκη Ε.(1989). Δυσορθογραφία, Παιδαγωγική Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια Λεξικό, τόμος 3. Ελληνικά Γράμματα.
American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4th ed. (DSM-IV). Washington, DC, American Psychiatric Association, 1994.
Berry, R. W.A. (2006). Teacher talk during whole-class lessons. Engagement strategies to support verbal participation by students with learning disabilities. Learning Disabilities Research & Practice, Vol. 21, No. 4, pp. 211-233
Estienne F. (1971). Lecture et dyslexie. Ed. J.P Derlage.
Frith, U. (1980). Unexpecting spelling problems, In Frith U. (ed), Cognitive Processes in spelling, London, Academic Press.
Guide de prévention du décrochage scolaire, CTREQ, Québec.
Potvin, P., Fortin, L., Marcotte, D. et al. (2007), Y’a une place pour toi!
Scala, Marilyn, C. (2001). Working together: Reading and writing in inclusive classrooms. International Reading Association. Newark, DE
Snowling, M., and Stackhouse, J., (1997). Dyslexia Speech and Language A practitioner’s Handbook, Whurr Publishers, London