Η γονεϊκότητα αποτελεί μία από τις πιο δύσκολες "δουλειές"που ένας ενήλικας μπορεί να κάνει, από την στιγμή που δεν υπάρχει καμία προετοιμασία ή εκπαίδευση για κάτι τέτοιο. Τα παιδιά από την ηλικία των 3 ετών και μετά, αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι η φαντασία και η πραγματικότητα είναι δύο διαφορετικά πράγματα και μπαίνουν σε έναν κόσμο με δομή και κανόνες.
Τα όρια που ορίζουν οι κανόνες της πραγματικότητας δοκιμάζονται συνεχώς από τα παιδιά, αφού από την μία έχουν ανάγκη από αγάπη και ασφάλεια, ενώ από την άλλη θέλουν να είναι ανεξάρτητα και να αποδεικνύουν συνεχώς ότι μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς την βοήθεια του ενήλικα.
Σε αυτό το νήμα μεταξύ ανεξαρτησίας και εξάρτησης, τα παιδιά μπορεί να αναπτύξουν δυσκολίες στην συμπεριφορά, κάτι που οι γονείς βρίσκουν εξαιρετικά δύσκολο να αντιμετωπίσουν. Ευτυχώς, τις τελευταίες δεκαετίες η βιβλιογραφία πάνω στα θέματα γονέων-παιδιού, είναι αρκετά εμπλουτισμένη με πληροφορίες ώστε οι γονείς να μπορούν να αισθάνονται όσο το δυνατόν πιο επαρκείς στον ρόλο τους και να βλέπουν την συμπεριφορά του παιδιού ως αποτέλεσμα παρά ως αιτία.
Παρακάτω περιγράφονται συνοπτικά κάποιες βασικές αρχές που πρέπει να λάβετε υπ’ όψιν, προκειμένου να μπορέσετε να ανταποκριθείτε στον ρόλο σας.
Γίνετε "εκπαιδευτής"του παιδιού σας.
Δώστε έμφαση στην αλληλεπίδραση που έχετε με το παιδί σας. Παρατηρήστε προσεκτικά τις αντιδράσεις και συμπεριφορές του παιδιού σας και θα μάθετε πολλά περισσότερα για την ιδιοσυγκρασία τους. Για παράδειγμα, ένας γονιός που παρατηρεί σημάδια ότι το παιδί νιώθει δυσφορία ή είναι ενοχλημένο θα μπορεί άμεσα να του προσφέρει υποστήριξη και καθοδήγηση (χωρίς να γίνει παρεμβατικός).
Ένας γονιός που ξέρει ότι το παιδί του έχει παρορμητικό ταπεραμέντο, προσαρμόζει τις προσδοκίες του και καταλαβαίνει ότι αυτό το παιδί μπορεί να χρειάζεται περισσότερη εποπτεία και εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων. Γίνετε προπονητές των παιδιών σας κατανοώντας τί μπορούν και τί δεν μπορούν να μάθουν, επιβραβεύοντας τα μικρά βήματα που κάνουν στην απόκτηση δεξιοτήτων και καθοδηγώντας τα με υποστήριξη και ενθάρρυνση ώστε να πετύχουν κατάλληλους στόχους.
Το κάνει για να τραβήξει την προσοχή
Το παιδί θα προσπαθεί συνεχώς να τραβήξει την προσοχή από τους άλλους, και κυρίως από τους γονείς, είτε με τον θετικό τρόπο (επιβράβευση), είτε με τον αρνητικό (τιμωρία, επίκριση). Αυτό που είναι όμως το πιο σημαντικό είναι ότι αν ένα παιδί βλέπει ότι δεν παίρνει την προσοχή που θέλει με τον θετικό τρόπο, θα συμπεριφερθεί άσχημα προκειμένου να το προσέξουν.
Άλλωστε, τα παιδιά προτιμούν να τα προσέχουν με αρνητικό τρόπο παρά να μην τα προσέχουν καθόλου.
Αν λοιπόν, θέλετε να αλλάξει αυτό, ξεκινήστε να κάνετε θετικά σχόλια όταν παρουσιάζουν συμπεριφορές που θεωρείτε σωστές. Για κάθε μία αρνητική παρατήρηση να κάνετε πέντε θετικές. Με τον καιρό, το παιδί θα συνειδητοποιήσει ότι δεν χρειάζεται να συμπεριφέρεται άσχημα για να το προσέξουν. Έτσι, η κακή συμπεριφορά δεν θα έχει κανένα ‘κέρδος’ και σταδιακά θα εγκαταλειφθεί.
Τα παιδιά είναι πολύ ευαίσθητα στις προσδοκίες που έχετε από αυτά
Αν οι γονείς επαναλαμβάνουν συνεχώς στα παιδιά πόσο ανίκανα και ανεπαρκή είναι, τα παιδιά ξεκινούν να πιστεύουν το ίδιο και για τον εαυτό τους. Πρέπει να ξέρετε ότι οι προσδοκίες που έχετε από τα παιδιά σας και αυτό που πιστεύετε για αυτά, φαίνεται σε κάθε σας κίνηση και δεν χρειάζεται να το πείτε με λόγια.
Τα παιδιά μπορούν να καταλάβουν από τις εκφράσεις προσώπου, από τη στάση σώματος αλλά και από ένα βλέμμα, για το ποιά είναι η γνώμη σας για τις ικανότητες τους. Ξεκινήστε να έχετε θετικές εικόνες για τα παιδιά σας και να εστιάσετε στα θετικά τους χαρακτηριστικά, ενώ παράλληλα να τα ενθαρρύνετε στα λάθη.
Εκφράσεις όπως: Για να το προσπαθήσουμε ξανά’ Θα το καταφέρεις την επόμενη φορά και Παρόλο που σου ήταν δύσκολο, έμεινες ψύχραιμος/η και υπομονετικός/η’ ενισχύουν την αυτοπεποίθηση στα παιδιά και τα βοηθάνε να μάθουν από τα λάθη τους.
Πειθαρχία χωρίς ξύλο και φωνές
Ο αυτοέλεγχος στα παιδιά δεν δημιουργείται τυχαία αλλά ξεκινάει από τον εξωτερικό έλεγχο στο σπίτι. Ένα παιδί που βουρτσίζει τα δόντια του στα 4 έτη ή ένα παιδί που κάθεται ήσυχο στο τραπέζι την ώρα του φαγητού στα 6, από κάπου έμαθε ότι αυτές οι συμπεριφορές είναι οι πρέπουσες.
Έτσι, ο έλεγχος στην συμπεριφορά των παιδιών είναι μεγάλης σημασίας και τα παιδιά πρέπει να μάθουν ότι υπάρχουν συνέπειες για κάθε συμπεριφορά. Την ίδια στιγμή όμως πρέπει να παίρνουν το μήνυμα ότι παρόλο που δέχονται συνέπειες, είναι αγαπητά και αποδεκτά και μπορούν να τα πάνε καλύτερα την επόμενη φορά. Σε καμία περίπτωση όμως η συνέπεια δεν πρέπει να είναι το ξύλο ή οποιαδήποτε μορφή σωματικής τιμωρίας. Αυτό απαγορεύεται ρητά, καθώς έχει σοβαρές συνέπειες στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού.
Αποδεχτείτε την ιδιοσυγκρασία του κάθε παιδιού
Η ιδιοσυγκρασία-ταπεραμέντο είναι τα φυσικά ή εκ γενετής χαρακτηριστικά συμπεριφοράς του παιδιού όπως το επίπεδο ενεργητικότητας, η προσαρμοστικότητα, η παρορμητικότητα καθώς και άλλα χαρακτηριστικά που έχουν να κάνουν με το πώς το παιδί αντιδρά σε διάφορες καταστάσεις στην καθημερινότητα του. Σκεφτείτε για μια στιγμή το παιδί σας: είναι ονειροπόλο ή υπερευαίσθητο; Είναι εξωστρεφές και κοινωνικό ή ντροπαλό και αποστασιοποιημένο;
Αυτό που είναι σημαντικό να γνωρίζετε είναι ότι υπάρχει ένα 10% με 20% παιδιών όπου η ιδιοσυγκρασία τους θεωρείται δύσκολη. Αυτά είναι τα παιδιά που έχουν υψηλά επίπεδα ενεργητικότητας και παρορμητικότητας σε συνδυασμό με χαμηλά επίπεδα συγκέντρωσης και προσαρμοστικότητας και γίνεται πολύ πιο δύσκολο για τον γονιό να τα χειριστεί.
Έτσι, τέτοια χαρακτηριστικά δεν έχουν καμία σχέση με την εξυπνάδα του παιδιού και είναι σημαντικό να θυμάστε ότι η πλειοψηφία των συμπεριφορών ενός τέτοιου παιδιού δεν γίνονται με σκοπό να σας πληγώσουν ή να σαμποτάρουν τις προσπάθειες σας. Μπορείτε να βοηθήσετε αυτά τα παιδιά με το να κατευθύνετε την ενέργεια τους σε θετικές συμπεριφορές χωρίς να προσπαθείτε να αλλάξετε την βασική τους ιδιοσυγκρασία.
Κανείς δεν μπορεί να μετατρέψει ένα υπερδραστήριο, ενεργητικό και παρορμητικό παιδί σε ένα ήσυχο και ντροπαλό παιδί. Μία τέτοια προσπάθεια θα έφερνε απλά δυσφορία στους γονείς, αλλά και για τα παιδιά θα είχε πολύ σοβαρότερες συνέπειες.
Χρησιμοποιήστε υπεύθυνα την δύναμη που έχετε ως γονείς
Είναι σημαντικό να κατανοήσετε ότι τα παιδιά δεν μπορούν να λύσουν τα προβλήματα μόνα τους. Θέλουν να νιώσουν ασφάλεια και ότι κάποιος τα κατευθύνει ώστε σταδιακά να αποκτήσουν τις ικανότητες να χειρίζονται μόνα τους δύσκολες καταστάσεις. Έτσι, η οριοθέτηση και η θέσπιση κανόνων είναι σημαντική ακόμα και αν αυτό δυσαρεστεί τα παιδιά. Η οριοθέτηση βοηθάει στο χτίσιμο του αυτοελέγχου και βοηθάει τα παιδιά να καταλάβουν ότι δεν μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν. Βέβαια, δεν μπορεί το σπίτι να γίνει ένα στρατόπεδο γεμάτο κανόνες και συνέπειες.
Οι γονείς πρέπει να ελέγξουν ποιές συμπεριφορές είναι αυτές που δημιουργούν τα περισσότερα προβλήματα και χρειάζονται στενή παρακολούθηση (βίαιη και παραβατική συμπεριφορά, άσχημη συμπεριφορά σε γονείς και δασκάλους) και ποιές συμπεριφορές έχουν να κάνουν με τα παιδιά και τις επιλογές τους (όπως το τί θα φορέσουν ή το τί θα φάνε).
Έτσι όταν τα παιδιά συμπεριφέρονται κατάλληλα μπορούν να έχουν κάποια προνόμια, αλλά όταν η συμπεριφορά γίνεται ακατάλληλη τότε οι γονείς πρέπει να πάρουν τον έλεγχο και να θέσουν όρια. Αν τα παιδιά δε νιώθουν ότι έχουν επιλογές ή κάποια προνόμια στο σπίτι, τότε θα αρχίσουν να αισθάνονται αδικημένα και θα προσπαθήσουν να πάρουν εκείνα τον έλεγχο με ακατάλληλους τρόπους και συμπεριφορές. Αποφύγετε λοιπόν να είστε υποχωρητικοί ή υπερβολικά αυστηροί. Θυμηθείτε ότι η επιβολή συνεπειών είναι σημαντική, αλλά ποτέ μην ξεχνάτε ότι υπάρχει πολύ περισσότερος χώρος για να είστε τρυφεροί με τα παιδιά σας και να τα επιβραβεύετε.
Εξάσκηση + Υπομονή = Πρόοδος
Μην περιμένετε ότι τα πράγματα θα αλλάξουν από την μια μέρα στην άλλη. Μην αποθαρρύνεστε αν στην αρχή τα πράγματα δεν φαίνονται καλά. Με την εξάσκηση, οι περισσότερες δεξιότητες θα σας έρχονται φυσικά και αυτόματα.
Όλα τα παιδιά παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς
Θυμηθείτε ότι είναι αναμενόμενο για όλα τα παιδιά να παρουσιάζουν κάποιες δυσκολίες στην συμπεριφορά οι οποίες είναι πολύ πιθανόν να είναι διαχειρίσιμες. Ακόμα και αν βλέπετε ότι όλα βαίνουν καλώς, το παιδί κάποια στιγμή μπορεί να ξαναπαρουσιάσει κάποια προβληματική συμπεριφορά. Η πρόοδος πάντα εμπεριέχει και παλινδρόμηση σε μη λειτουργικές συμπεριφορές και ξεσπάσματα.
Όλοι κάνουμε λάθη. Γιατί όχι και οι γονείς;
Όπως όλα τα παιδιά έχουν προβλήματα συμπεριφοράς, έτσι και όλοι οι γονείς νιώθουν κάποιες φορές θυμωμένοι, οργισμένοι, αβοήθητοι και ανεπαρκείς. Οι γονείς, όπως και τα παιδιά, μαθαίνουν, πειραματίζονται και κάνουν αρκετές φορές λάθη. Το σημαντικό είναι να μαθαίνουμε μέσα από τα λάθη και να βρίσκουμε περισσότερο αποτελεσματικούς τρόπους για να διαχειριζόμαστε καταστάσεις.
Τα παιδιά μιμούνται
Όπως είναι για αρκετά χρόνια γνωστό, τα παιδιά έχουν την τάση να μιμούνται τις συμπεριφορές των γονιών τους και των ενηλίκων γενικότερα. Συμπεριφορά όμως δεν είναι μόνο η βία, το κάπνισμα, ή η επιθετική συμπεριφορά. Συμπεριφορά είναι επίσης το να κατηγορεί κάποιος τον εαυτό του ή να τον υποτιμάει, να μην διεκδικεί, να μην μπορεί να λύσει τις διαφωνίες του ομαλά ή να έχει απαισιόδοξη οπτική για τα πράγματα.
Έτσι, τα παιδιά μιμούνται και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά κάθε συμπεριφοράς, πέρα από την εμφανή συμπεριφορά στο σπίτι. Όλα τα παιδιά, κάποιες φορές και οι έφηβοι, έχουν την μαγική σκέψη κοιτάζοντας έναν επιτυχημένο ενήλικα και λένε: ‘Μπορώ να είμαι και εγώ τόσο τυχερός κάποια μέρα’.
Είναι σημαντικό λοιπόν να ξεκινήσετε να είστε πρότυπα για τα παιδιά σας, όχι μόνο για τις σωστές συμπεριφορές στο σπίτι, αλλά και για το πώς αντιλαμβάνεστε τα πράγματα γενικότερα. Για παράδειγμα, ένα παιδί πρέπει να μάθει από εσάς ότι η σκληρή προσπάθεια είναι ο μοναδικός δείκτης που μπορεί να επηρεάσει και να φέρει ένα θετικό αποτέλεσμα σε σύγκριση με τον παράγοντα της τύχης που έχει μικρότερο ρόλο.
Πιστέψτε λοιπόν ως γονείς στον εαυτό σας και πάρτε ρίσκα ή δοκιμάστε κάτι καινούριο. Δείξτε στο παιδί σας ότι παρόλο που μπορεί να δυσκολεύεστε σε μια καινούρια δραστηριότητα, θα προσπαθήσετε ώστε να επιτύχετε σε αυτήν. Να είστε ανοιχτόμυαλοι και να επιτρέπετε στον εαυτό σας να ζητάει βοήθεια ή να δοκιμάζει άλλες προσεγγίσεις όταν μία δεν πετυχαίνει. Τέλος, μάθετε να αποτυγχάνετε. Οι αποτυχίες είναι κομμάτι της ζωής και τα παιδιά χρειάζεται να δουν ότι είστε συμφιλιωμένοι με το γεγονός αυτό.
Επταήμερος Μιχάλης, www.e-psychology.gr