Πριν και πέρα από τον άνθρωπο, ο πλανήτης κατασκευάζει και καταστρέφει ασταμάτητα την επιφάνειά του για δισεκατομμύρια χρόνια, φτιάχνοντας μερικές από τις πιο συναρπαστικές γεωλογικές ιστορίες. Άλλοτε από καταστροφικά φαινόμενα της μιας στιγμής και άλλοτε από αργόσυρτες και μεθοδικές διεργασίες χιλιετιών, εκατοντάδες γεωλογικά μνημεία εξάπτουν την φαντασία και τις αισθήσεις. Ας δούμε μερικά από αυτά, κάνοντας ένα μικρό ταξίδι ανά τον κόσμο, πριν επιστρέψουμε σε οικεία και γνώριμα μέρη.
- Κρατήρας μετεωρίτη, Αριζόνα Η.Π.Α.
Κάπου σε μια στροφή του θρυλικού route 66 στην Αριζόνα, ένας κρατήρας διαμέτρου μεγαλύτερης από 1,5 χλμ και βάθους 160 μέτρων μας αναγκάζει να στρέψουμε το βλέμμα με δέος προς τον ουρανό. Γιατί το ουράνιο σώμα που μας φιλοξενεί ταξιδεύει στο αχανές διάστημα εν μέσω εκατομμυρίων άλλων σωμάτων που κάνουν το δικό τους ταξίδι. Ενίοτε, οι τροχιές μπορεί να διασταυρωθούν. Ο κρατήρας στην Αριζόνα, που είναι ο πλέον καλά διατηρημένος κρατήρας της επιφάνειας της Γης, έχει προκληθεί από έναν μετεωρίτη σχετικά…πρόσφατα, δηλαδή μόλις 50.000 χρόνια πριν.
- Το όριο Κρητιδικού – Παλαιογενούς (K-Pg), Γκέλεμ, Ολλανδία
Και αφού πιάσαμε τους μετεωρίτες, ας δούμε μια εναλλαγή ιζημάτων που μπορεί να μην έχει κάτι το αξιοθαύμαστο στην όψη αλλά απεικονίζει μια γεωλογική «στιγμή» κεφαλαιώδους σημασίας στην ιστορία της Γης. 66 περίπου εκατομμύρια χρόνια πριν, ένα παγκόσμιο συμβάν μαζικής εξαφάνισης άλλαξε άρδην την ιστορία και εξέλιξη της ζωής. Λίγο πριν από το συμβάν αυτό οι δεινόσαυροι ήταν αδιαμφισβήτητοι κυρίαρχοι της στεριάς, του αέρα και της θάλασσας. Μια λεπτή γραμμή, με πάχος ενός δαχτύλου, είναι η γεωλογική καταγραφή του συμβάντος αυτού. Η υψηλή περιεκτικότητα σε ιρίδιο ήταν και η πρώτη ένδειξη πως επρόκειτο για ένα συμβάν που σχετίζεται με μετεωρίτη, και συγκεκριμένα μια κολοσσιαία σύγκρουση που έλαβε χώρα στην περιοχή που είναι τώρα ο Κόλπος του Μεξικού. Περίπου τα ¾ των ειδών του πλανήτη εξαφανίστηκαν, δίνοντας τον αναγκαίο «χώρο» για την αυγή της εποχής των θηλαστικών και τον άνθρωπο. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό πως τα ιζήματα «αποθηκεύουν» και καταγράφουν την ιστορία του πλανήτη, περιμένοντας την επιστήμη να αποκωδικοποιήσει τις πληροφορίες για να ανακατασκευάσει το παρελθόν.
- Η μπλε τρύπα, Μπελίζ
Πέρα όμως από τους ουράνιους ταξιδιώτες, υπάρχουν και εντελώς «γήινα» φαινόμενα που μπορούν να δημιουργήσουν κρατήρες ή και τρύπες σαν αυτήν ανοικτά του Μπελίζ. Με βάθος ~150 μέτρα και διάμετρο ~300, η τρύπα αυτή έγινε διάσημη από τις εξερευνήσεις του Ζακ Κουστώ και της ομάδας του Καλυψώ. Στην πραγματικότητα, είναι μια μεγάλη καταβόθρα, που σχηματίστηκε σταδιακά από 100.000 μέχρι 20.000 χρόνια πριν, όταν και ολόκληρη η περιοχή βρισκόταν ακόμα στην ξηρά. Οι καταβόθρες είναι καρστικά φαινόμενα που σχετίζονται με ανθρακικά πετρώματα (π.χ. ασβεστόλιθοι). Η διάβρωση του ανθρακικού ασβεστίου των πετρωμάτων αυτών από το νερό είναι που δημιουργεί σειρά χαρακτηριστικών φαινομένων που απαντούν σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης (και σε μεγάλο βαθμό στην Ελλάδα, που αποτελείται σε μεγάλο μέρος της από ασβεστολίθους): Τα σπήλαια, οι σταλακτίτες/σταλαγμίτες, οι δολίνες και φυσικά οι καταβόθρες. Καθώς η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε, η καταβόθρα αυτή γέμισε με νερό, δημιουργώντας ένα μοναδικό μνημείο που είναι ο πλέον εντυπωσιακός προορισμός για scuba-diving.
- Εθνικό Πάρκο Ανκαρανα, Μαδαγασκάρη
Μένοντας λίγο ακόμα στην καρστική τοπογραφία, ταξιδεύουμε στο βόρειο άκρο της Μαδαγασκάρης, σε έναν ιδιαίτερα αφιλόξενο τόπο. Εκεί, ασβεστόλιθοι του Ιουρασικού (δηλαδή ίδιας ηλικίας με τους ασβεστολίθους της Πίνδου), έχοντας δεχθεί επί αιώνες τεράστιες ποσότητες βροχής έχουν κατασκευάσει μια αλλόκοσμη τοπογραφία που ουδείς, πλην λεμούριων, μπορεί εύκολα να διασχίσει.
- Το βουνό Roraima, Βενεζουέλα/Βραζιλία
Ο Άρθουρ Κόναν Ντόιλ πρώτος εμπνεύστηκε από το τραπεζοειδές αυτό γεωλογικό θαύμα, που πρόσφατα αποτέλεσε και το ταξίδι ζωής του γεράκου στην ταινία Up!. Επιπλέον, αυτή η τεράστια ψαμμιτική μάζα αποτελεί και έναν από τους παλαιότερους σχηματισμούς του πλανήτη, έχοντας σβήσει παραπάνω από 500 εκατομμύρια κεράκια. Με υψόμετρο που φτάνει τα 3000 μέτρα, το βουνό Roraima είναι ίσως το πιο εντυπωσιακό δείγμα μιας σειράς τέτοιων βράχων στην ευρύτερη περιοχή, που κάποτε αποτελούσαν μια ενιαία ψαμμιτική «κουβέρτα» πάνω από τους υποκείμενους γρανίτες του υποβάθρου. Σε ένα αντίστοιχο ύψωμα στη Βενεζουέλα βρίσκεται και ο ψηλότερος καταρράκτης του κόσμου, με ύψος μεγαλύτερο από 800 μέτρα (Angel Falls).
- Wave Rock, Αυστραλία
Στην Αυστραλία μπορεί να ζουν σχεδόν όλα τα πλέον δηλητηριώδη και παράξενα ζώα του πλανήτη, αλλά βρίσκονται και πολλά γεωλογικά μνημεία. Για παράδειγμα, εκεί και στον Καναδά έχουν βρεθεί τα παλαιότερα απομεινάρια της ιστορίας της Γης, συγκεκριμένα μεταμορφωμένοι ψαμμίτες και γνεύσιοι που φτάνουν σε ηλικία τα, εχμ, περίπου 4 δισεκατομμύρια χρόνια. Εκεί όμως υπάρχει και ένα μοναδικό κατασκεύασμα της διάβρωσης, ο Βράχος – Κύμα, που μοιάζει όντως με ένα πετρωμένο κύμα από κάποιο προϊστορικό τσουνάμι, με ύψος 15 μέτρα. Ο γρανίτης αυτός είναι εξ’ίσου αρκετά «ηλικιωμένος», κουβαλώντας παραπάνω από ένα δισεκατομμύριο χρόνια στις «πλάτες» του. Αυτού του τύπου η διάβρωση έχει παρατηρηθεί και αλλού στον κόσμο, αλλά μονάχα εκεί έχει σμιλευτεί σαν από ανθρώπινο χέρι.
- Cave of Crystals, Μεξικό
Εδώ είναι μια εντυπωσιακή απόδειξη του τι θαυμαστά πράγματα μπορεί να δημιουργήσει ένας σπάνιος συνδυασμός γεωλογικών συνθηκών. Στην πολιτεία Τσιουάουα στο Βόρειο Μεξικό υπάρχει μια σπηλιά στην οποία οι κρύσταλλοι των ορυκτών φτάνουν μέχρι και τα 12 μέτρα σε ύψος. Φαντάζει ονειρικός προορισμός για κάθε ταξιδιώτη, όμως τα πράγματα εκεί δεν είναι καθόλου εύκολα: Λιγότερο από 10 λεπτά μπορεί να αντέξει ένας επισκέπτης εκεί μέσα, καθώς η θερμοκρασία βρίσκεται σταθερά πάνω από 50 βαθμούς και η υγρασία φτάνει και το 99% (λίγο ακόμα και θα μπορούσαν να κολυμπούν μικρά ψάρια δηλαδή). Οι κρύσταλλοι αυτοί δεν είναι παρά ποικιλίες της γύψου, ένα ορυκτό που σχηματίζεται κυρίως μέσω της εξάτμισης (όπως και το ορυκτό αλάτι, που ανήκουν στην οικογένεια των εβαποριτών). Για να πάρουν όμως αυτό το μέγεθος χρειάστηκε ένας μοναδικός συνδυασμός παραγόντων, με βασικότερο την ύπαρξη μιας μαγματικής κοιλότητας λίγα χιλιόμετρα πιο βαθιά, που δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες θερμοκρασίας ώστε να εξατμίζεται νερό κορεσμένο σε θείο. Φρέσκο νερό συνέχισε να έρχεται χωρίς ωστόσο να αναμιγνύεται λόγω διαφοράς πυκνότητας, με το οξυγόνο του όμως να οξειδώνει τα θειικά σουλφίδια σε θειικά άλατα, προκαλώντας μια εξαιρετικά αργή και αδιατάρακτη κρυστάλλωση της ενυδατωμένης γύψου.
- Το φαράγγι της Αντιλόπης, Αριζόνα, ΗΠΑ
Στην χώρα των Ναβάχο στην Βόρεια Αριζόνα, την πολιτεία που έχει πάρει διαζύγιο με οποιασδήποτε μορφής σκια αλλά περιλαμβάνει μερικά από τα πιο εντυπωσιακά γεωλογικά εκθέματα (με πιο διάσημο φυσικά το Grand Canyon, το φαράγγι που σμίλεψε ο ποταμός Κολοράντο), βρίσκεται άλλο ένα εκπληκτικό δημιούργημα της διάβρωσης: Το «φαράγγι της αντιλόπης» έχει δημιουργηθεί από την γρήγορη διάβρωση αλλεπάλληλων πλημμυρικών συμβάντων (που μπορεί να συμβούν και στις μέρες μας), που έχουν λαξεύσει τον βράχο με καλλιτεχνικό μεράκι.
- Pulpit Rock, Νορβηγία
Ούτως ή άλλως ένας ιδανικός προορισμός γεωτουρισμού, η Νορβηγία φιλοξενεί και ένα από τα πιο διάσημα «μπαλκόνια» της Γης, ένα πλάτωμα στα 600 μέτρα ύψος που δέχεται περίπου 200.000 επισκέπτες το χρόνο και αποτελεί ιδανικό προορισμό για …ελεύθερες πτώσεις αλεξιπτωτιστών. Έχει δημιουργηθεί περί τα 10000 χρόνια πριν, στην Εποχή των Παγετώνων. Τέτοιες δομές, δηλαδή κομμένα τραπεζοειδή κομμάτια από μεγάλους βραχώδεις όγκους, παρατηρούνται σε διάφορα σημεία στα φιόρδ αλλά πουθενά αλλού δεν είναι τόσο έξοχα διαμορφωμένο για μια μαγευτική ματιά στις βόρειες ακτογραμμές. Βεβαίως, δεν θα είναι εκεί για πάντα: Διάφορες ρωγματώσεις κάθετα στο βράχο σηματοδοτούν πως αργά ή γρήγορα θα αποκολληθεί, μα οι γεωλόγοι διαβεβαιώνουν πως…προλαβαίνουμε μια επίσκεψη.
- Salar de Uyuni, Βολιβία
Αλάτι. Για την ακρίβεια, μια πεδιάδα από αλάτι περί τα δέκα τετραγωνικά χιλιόμετρα, σε υψόμετρο τριών χιλιάδων μέτρων. Η εντυπωσιακή αυτή επιφάνεια είναι απομεινάρι μιας τεράστιας προϊστορικής λίμνης και σχηματίστηκε περίπου 30000 χρόνια πριν. Κάτω από το λεπτό (από εκατοστά έως μέτρα) και εντυπωσιακά ίσιο (ίσως το πιο ίσιο μέρος της Γης, με διαφοροποιήσεις που δεν υπερβαίνουν το μισό μέτρο) στρώμα αλατιού, υπάρχουν σαλαμούρες (νερά με πολύ μεγάλη περιεκτικότητα σε άλατα) που περιέχουν περίπου το 70% των αποθεμάτων λιθίου στον πλανήτη.
- Colca Canyon, Περού
Ποιο…Grand Canyon; Στο Περού, το φαράγγι και η κοιλάδα του ποταμού Κόλκα είναι ένα από τα μεγαλύτερα σε βάθος φαράγγια του κόσμου (~3,5 χλμ) και ένας από τους πλέον εντυπωσιακούς προορισμούς στο Περού.
- Η πύλη της Κόλασης, Τουρκμενιστάν
Εδώ η φύση δεν…έπαιξε μπάλα μοναχή της, αλλά χρειάστηκε και η ανθρώπινη συμβολή. Η κατάρρευση της οροφής ενός κοιτάσματος φυσικού αερίου έδωσε την «ιδέα» να του βάλουν φωτιά ώστε να εξαντληθεί το εναπομείναν αέριο. Ε, λοιπόν, η φωτιά δεν έχει σβήσει από το 1971.
- Glass Beach, Καλιφόρνια
Μένοντας για λίγο στις «ανθρωπογενείς» παρεμβάσεις: Σε μια ακτή της Καλιφόρνια υπάρχει μια παραλία που όσο όμορφη είναι άλλο τόσο δυσοίωνη είναι η διαπίστωση για το από που προέρχεται η ομορφιά της. Όλοι μας έχουμε βρει τα «γυαλάκια» στις ελληνικές παραλίες, μικρά και στρογγυλεμένα σαν βότσαλα, συνήθως πράσινα και σπανιότερα καφετί (Heineken και Amstel, κερδίζει εμφανώς η πρώτη). Ας σκεφτούμε λοιπόν για πόσο παρατεταμένη και πολυετή ρύπανση μιλάμε όταν μια ολόκληρη παραλία αποτελείται από χρωματιστά γυαλάκια…Η πιο άσχημη όμορφη γωνιά της Γης, σε μια παράξενη συνεργασία της καταστροφικής μανίας του ανθρώπου και της δεξιοτεχνίας της φύσης.
- Ηφαίστειο Kilauea, Χαβάη
Το Έβερεστ δεν είναι το υψηλότερο βουνό της Γης. Δηλαδή είναι, αν πάρουμε ως σημείο αναφοράς την επιφάνεια της θάλασσας. Αν όμως μιλάμε για απόλυτο ύψος, τα κάτι παραπάνω από δέκα χιλιάδες μέτρα του Kilauea στη μέση του Ειρηνικού Ωκεανού κερδίζουν την μονομαχία. Το ηφαίστειο είναι ενεργό, με καθημερινές σχεδόν εκρήξεις, και υπάρχουν πολλά τουριστικά μονοπάτια παράλληλα με την ρέουσα βασαλτικής σύστασης λάβα.
- Μετέωρα, Ελλάδα
Συνυφασμένα κυρίως με τα μοναστήρια τους, τα Μετέωρα είναι πρώτα από κάθε άλλη επέμβαση ένα θαύμα της διάβρωσης. Τα Μετέωρα είναι πύργοι σκούρων κροκαλοπαγών (έως 313 μέτρα), που κάποτε αποτελούσαν μια ενιαία μάζα και ήταν δημιούργημα ενός δελταϊκού ριπιδίου.
alfavita.gr
Περισσότερα αφιερώματα εδώ.