Tο άρθρο
Όταν κάνουμε λόγο για άρθρο στην Α.Ε., εννοούμε το οριστικό άρθρο ὁ, ἡ, τό, το οποίο τίθεται μπροστά από ονόματα ή άλλα μέρη του λόγου που χρησιμοποιούνται ως ονόματα. Το άρθρο δεν έχει κλητική πτώση· μπροστά από την κλητική των ονομάτων χρησιμοποιείται το κλητικό επιφώνημα ὦ:
ἡ ναῦς – ὁ Κριτίας – οἱ Πέρσαι – τὸ ἀδικεῖν – οἱ ἀποθανόντες – ὦ Ἀθηναῖοι
Ἔτι ἓν λείπεται, τὸ ἢν πείσωμεν ὑμᾶς.
ἡ ναῦς – ὁ Κριτίας – οἱ Πέρσαι – τὸ ἀδικεῖν – οἱ ἀποθανόντες – ὦ Ἀθηναῖοι
Ἔτι ἓν λείπεται, τὸ ἢν πείσωμεν ὑμᾶς.
Στην Α.Ε. δεν υπήρχε αόριστο άρθρο· αόριστη αναφορά σε πρόσωπα ή πράγματα γινόταν χωρίς άρθρο. Σε αντίστοιχη περίπτωση χρησιμοποιείται στη Ν.Ε. το αόριστο άρθρο ένας, μια, ένα:
Ἐστρατοπεδεύσαντο ἐν χωρίῳ λασίῳ. (σε μια πυκνόφυτη περιοχή)
Ἔνθα ἐστὶ ποταμὸς οὐ μέγας. [ένας ποταμός]
N.E.: Ήρθε ένας φίλος.
Ἐστρατοπεδεύσαντο ἐν χωρίῳ λασίῳ. (σε μια πυκνόφυτη περιοχή)
Ἔνθα ἐστὶ ποταμὸς οὐ μέγας. [ένας ποταμός]
N.E.: Ήρθε ένας φίλος.
Tα τρία γένη του οριστικού άρθρου ὁ, ἡ, τὸ χρησιμοποιούνταν στα ομηρικά έπη ως δεικτικές αντωνυμίες. Την αντωνυμική σημασία τους διατήρησαν στην αττική διάλεκτο στις εκφράσεις:
- α) ὁ δὲ (και αυτός/εκείνος, αυτός/εκείνος όμως) σε κάθε γένος, αριθμό και πτώση:
Ἦσαν δ’ ἡμῖν ἑπτὰ μναῖ· ὁ δὲ καὶ ταύτας λαβὼν κατεχρήσατο.
Τὸν δὲ διὰ πολλὰς εὐεργεσίας πολίτην ἐπεποίηντο. - β) ὁ μὲν - ὁ δὲ (ο ένας - ο άλλος, άλλος - άλλος) σε κάθε γένος, αριθμό και πτώση:
Ὁ μὲν χρυσίον ἐπιθυμεῖ κτᾶσθαι, ὁ δὲ τιμάς.
Τῶν προτάσεων αἱ μὲν καταφατικαὶ αἱ δὲ ἀποφατικαί εἰσιν.
N.E.: Φταίνε και οι μεν και οι δε.➤ Οι εκφράσεις τὸ μὲν - τὸ δέ, τὰ μὲν - τὰ δέ, τῇ μὲν - τῇ δὲ (αφενός μεν - αφετέρου δε, άλλοτε μεν - άλλοτε δε) χρησιμοποιούνται και επιρρηματικά:
Ἐπορεύθησαν τὰ μέν τι μαχόμενοι, τὰ δὲ ἀναπαυόμενοι.
Τῇ μὲν γὰρ ἔλεγον ὀρθῶς τῇ δ’ οὐκ ὀρθῶς. - γ) καὶ τόν, καὶ τήν, καὶ τοὺς (και αυτός/εκείνος) ως υποκείμενο απαρεμφάτου. Στους τύπους αυτούς αντιστοιχούν οι ονομαστικές καὶ ὃς (και αυτός), καὶ ἣ (και αυτή), ἦ δ’ ὃς (είπε αυτός), ἦ δ’ ἣ (είπε αυτή):
Καὶ τὸν κελεύειν καθῆραι. (Και αυτός [λένε] τον διέταξε να τον θεραπεύσει.)
Καὶ ὃς οὐκ ἤθελεν ἀποκρίνασθαι.
Γελοῖον, ἦ δ’ ὅς, τόν γε φύλακα φύλακος δεῖσθαι. (να έχει ανάγκη)
Ἀλλ’ ἐγώ, ἦ δ’ ἥ, σαφέστερον ἐρῶ. - δ) τὸν καὶ τὸν (αυτόν κι αυτόν, τον τάδε και τον τάδε), τὸ καὶ τὸ (αυτό κι αυτό), τὰ καὶ τὰ (αυτά κι αυτά):
Καί μοι κάλει τὸν καὶ τόν.
Εἰ τὸ καὶ τὸ ἐποίησεν ὁ ἄνθρωπος οὑτοσί, οὐκ ἂν ἀπέθανεν.
N.E.: Του είπα το και το. - ε) πρὸ τοῦ (προτού, πριν απ’ αυτό, προηγουμένως):
Καὶ ἐν τῷ πρὸ τοῦ σοὶ χρόνῳ φίλος ἦν ἀληθινός.
Ὦ Μένων, πρὸ τοῦ μὲν Θετταλοὶ εὐδόκιμοι ἦσαν ἐν τοῖς Ἕλλησιν.
N.E.: Έλα, προτού φύγει. [ως σύνδεσμος]
Το άρθρο χρησιμοποιείται για να δηλώσει:
- α) Ένα ορισμένο και γνωστό πρόσωπο ή πράγμα (κυρίως οριστικό ή ατομικό άρθρο). Συχνά μάλιστα το οριστικό άρθρο έχει κτητική σημασία:
Ὁ ποταμὸς διαβατὸς ἐγένετο. [ο ποταμός για τον οποίο γίνεται λόγος]
Εἶδον ὅτι ὑγίαινεν ὁ παῖς. [το συγκεκριμένο παιδί]
Φαίνομαι οὖν δωδεκαέτης ὤν, ὅτε ὁ πατὴρ ἀπέθνῃσκεν. [ο πατέρας μου]
N.E.: Η πτήση καθυστέρησε. [η συγκεκριμένη πτήση] - β) Μια κατηγορία ειδών (γενικό ή ειδοποιό άρθρο):
Ὁ ἄνθρωπος δίπουν ἐστί.
Ἴσοι οἱ πολῖται βούλονται εἶναι.
Δεῖ τὸν στρατηγὸν τῆς στρατηγίας ἐπιμελεῖσθαι.
N.E.: O μαθητής πρέπει να είναι επιμελής.
Γενική παρατήρηση
Εκτός από την περίπτωση των ονομάτων που δηλώνουν κάτι αόριστο ή άγνωστο και εκφέρονται χωρίς άρθρο, το άρθρο συχνά παραλείπεται και:
- α) Στα κύρια ονόματα, γιατί και χωρίς άρθρο δηλώνουν κάτι ορισμένο:
Θρασύβουλος καταλαμβάνει Φυλήν.
N.E.: Mένω στην οδό Ψυχάρη. - β) Στο όνομα βασιλεὺς ή μέγας βασιλεύς, όταν αναφέρεται στον βασιλιά των Περσών, και στο όνομα ἄστυ, όταν αναφέρεται στην Αθήνα:
Καὶ βασιλεὺς πέμπει ἐς Λακεδαίμονα Μεγάβαζον.
Τινὲς τῶν ἐξ ἄστεως ἐφοβοῦντο. (μερικοί από αυτούς που βρίσκονταν στην Αθήνα) - γ) Στο όνομα πατρὶς και στα ονόματα που δηλώνουν συγγένεια, όπως ἀνὴρ (ο σύζυγος), γυνὴ (η σύζυγος), γονεύς, πατήρ, μήτηρ, παῖς, υἱός, ἀδελφὸς κ.τ.ό.:
Οὐκ ἐδύναντο καθεύδειν ὑπὸ λύπης καὶ πόθου πατρίδων, γονέων, γυναικῶν, παίδων. (δεν μπορούσαν να
κοιμηθούν)
N.E.: Δεν υπολογίζει ούτε μάνα ούτε πατέρα. - δ) Στα ονόματα που δηλώνουν χρονική περίοδο, γεωγραφικό όρο, φυσικό φαινόμενο ή ουράνιο σώμα, όπως νύξ, ἡμέρα, ἑσπέρα, θέρος, θάλασσα, ἥλιος, γῆ, σελήνη, οὐρανὸς κ.τ.ό.:
Ὑμεῖς δὲ ἴστε ὅθεν ἥλιος ἀνίσχει. (από πού ανατέλλει ο ήλιος)
Θύουσι ἡλίῳ τε καὶ σελήνῃ καὶ γῇ καὶ πυρὶ καὶ ὕδατι καὶ ἀνέμοισι.
N.E.: Θα κινήσω γη και ουρανό. - ε) Στα ονόματα που δηλώνουν αρετές, κακίες, αγαθά, δεινά, επαγγέλματα, επιστήμες, όπως πλοῦτος, κακία, φιλία, ἔπαινος, καλοκαγαθία, γεωργία, τέχνη, μουσικὴ κ.τ.ό.:
Πλοῦτος κακίας μᾶλλον ἢ καλοκαγαθίας ὑπηρέτης ἐστίν.
Ἀντίκειται πόλεμος εἰρήνῃ.
N.E.: Υπόσχεται να φέρει ειρήνη στον τόπο.
