΄H ημερομηνία εορτασμού του Πάσχα, καθορίστηκε από την Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο της Βιθυνίας στη Νίκαια, το 325 μ. Χ. Αποφασίστηκε να γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας και μετά το Πάσχα των Ιουδαίων.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας την Κυριακή του Πάσχα ψήνουν το αρνί στη σούβλα, μαζί με το κοκορέτσι.
Το αρνί που τρώμε το Πάσχα συμβολίζει τον Χριστό που θυσιάστηκε σαν το αρνί για την σωτηρία όλης της ανθρωπότητας.
Το απόγευμα στην Εκκλησία γίνεται ο Εσπερινός της Αγάπης. Οι Χριστιανοί ανταλλάσσουν αδελφικό ασπασμό διαβάζοντας το Ευαγγέλιο σε διάφορες σε διάφορες γλώσσες. Από την Κυριακή του Πάσχα και για 40 ημέρες οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί χαιρετούν ο ένας τον άλλον λέγοντας "Χριστός Ανέστη"και απαντώντας "Αληθώς Ανέστη".
ΚΑΘΑΓΙΑΣΜΟΣ ΑΜΝΟΥ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ
Την Κυριακή του Πάσχα εκτός απ'τα αυγά σε μερικά μέρη καθαγιάζεται και ο Αμνός του Πάσχα και διανέμεται στους εκκλησιαζόμενους από τον παπά. Αυτοί φέρνουν τη μερίδα τους στο σπίτι τους και όλα τα μέλη της οικογένειάς τους παίρνουν από το αγιασθέν κρέας. Αυτό είναι "το καταβόλι"των Κερκυραίων.
ΤΟ ΠΑΣΧΑΛΙΝΟ ΤΡΑΠΕΖΙ
Μετά τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου και τις πρώτες πρωινές ώρες της Κυριακής του Πάσχα οι πιστοί κατά παλιά συνήθεια, μόλις επιστρέψουν από την Εκκλησία, παρακάθονται σε πρόγευμα και γεύονται κάποια πατροπαράδοτα φαγητά: μαγειρίτσα και σαλάτα με σαρδέλες ή ψητό της κατσαρόλας σε πολλά μέρη, τυρόπιτα και γαλατόπιτα στην Ήπειρο κ.α..
Σαν πρώτο όμως φαγητό τρώνε παντού κόκκινο αυγό, σύμφωνα με το τάμα που έκαναν το βράδυ της Αποκριάς: "με τ'αυγό να τα'ανοίξω!".
Είναι κοινή συνήθεια να τσουγκρίζουν τα αυγά, δηλ. να κτυπά ο ένας τ'αυγό του άλλου, μύτη με μύτη κ.λπ. Τότε παίρνουν από το εικονοστάσι το κόκκινο αυγό του περασμένου χρόνου και τοποθετούν ένα καινούργιο.
Στη Σινώπη "άμα τελείωνε η Ανάσταση, πήγαιναν σπίτι, έπαιρναν από το εικονοστάσι το κόκκινο αυγό του περασμένου χρόνου, κάθονταν στο τραπέζι, πάστρευαν το παλιό αυγό κι έτρωγε ο καθένας λίγο για χάρη τον Χριστού. Κατόπιν έπαιρναν τα καινούργια, τα αυγά του Καλού Λόγου και έλεγαν το Χριστός Ανέστη (=τσουγκρίζανε) και τα έτρωγαν. Ένα από τα καινούργια αυγά του Καλού Λόγου έβαζαν πάλι στο εικονοστάσι".
Σε μερικούς τόπους το τραπέζι δεν το σηκώνουν επί τρεις ημέρες, τα δε ψίχουλα τα ρίχνουν στ'αμπέλια, για να μεταδοθεί σ'αυτά η αφθονία.
Αλλά το κύριο φαγητό του Πασχαλινού τραπεζιού είναι το αρνί, το οποίο ψήνουν στη σούβλα ή γεμιστό με ρύζι, κουκουνάρια και σταφίδες στο φούρνο.
Σε πολλά μέρη το πασχαλινό αρνί αγιάζει ο παπάς, ο οποίος περιέρχεται από σπίτι σε σπίτι. Π.χ. "Κάθε Ροδίτης, φτωχός ή πλούσιος, το θεωρεί καλό στο σπιτικό του να σφάξει τη Λαμπρή ένα ρίφι η αρνί, που το λένε πασκάτη ή λαμπριώτη. Το παραγεμίζουν με χοντρό σιτάρι αλεσμένο στο χερόμυλο) και βάλλοντάς το σε μια λεκάνη το ψήνουν στο φούρνο. Μετά την απόλυση, στην πρώτη Ανάσταση ο παπάς του χωριού γυρίζει όλους τους φούρνους ευλογώντας όλες τις λεκάνες με την σχετική ευχή του ευχολογίου, παίρνει τον κόπο του, (ένα κομμάτι ψημένο κρέας και λίγη γέμιση)".
Ο χορός του Πάσχα, ο οποίος γίνεται μετά την απόλυση στον αυλόγυρο της Εκκλησίας ενέχει πολλή ιεροπρέπεια με τον ιερέα προεξάρχοντα του χορού και τους ενορίτες ακολουθώντας κατά ηλικία και τραγουδώντας ειδικά με την περίσταση τραγούδια.
Π.χ. Στη Σκυλόγιαννη της Εύβοιας "χορεύουν γύρω από την εκκλησία, τραγουδώντας:
Σήμερα Χριστός Ανέστη / και στους ουρανούς ευρέθη,
σήμερα τα παλληκάρια / στέκονται σαν τα βλαστάρια κ.τ.λ.
Στην Αργιθέα Αγράφων "Φυσικά το χορό θα σύρουν οι γεροντότεροι και συχνά γίνεται χωριστός αντρίκειος και χωριστός γυναικείος χορός...".
Στην Αμυγδαλιά Δωρίδας "Όταν βγαίνουν στο προαύλιο της Εκκλησίας... πιάνονται σε χορό οι άντρες μόνο και προπαντός οι πιο σεβάσμιοι. Το χορό παλιά ξεκινούσε πρώτα ο παπάς τραγουδώντας το τραγούδι "Σαράντα δυο Τουρκόπουλα..."και φέρνουν γύρω την εκκλησία τρεις φορές και μετά ξεκινούν χορεύοντας και κατεβαίνουν στην πλατεία".
Στην Αίγινα ο χορός ήταν κλειστός χωρίς χορηγό (πρωτοχορευτή), ο δε κύκλος του γινόταν τόσο μεγάλος, ώστε ο ναός, ο οποίος δεν είναι και πολύ μεγάλος, βρισκόταν στο κέντρο του κύκλου... Όταν δε επρόκειτο ν'αρχίσουν τον χορό, ο εκεί παραβρισκόμενος παπάς έβγαινε από την θύρα του ναού κι έψαλλε το "Χριστός Ανέστη". Μετά κάποιος τραγουδιστής άρχιζε να τραγουδάει ένα απ'τα τραγούδι της γιορτής, οι δε χορευτές χόρευαν σύμφωνα με το τραγούδι.
Στην Κέρκυρα, στο χωριό Επίσκεψη, απαντάται ο χορός των Παπάδων. Το χορό τους συνοδεύουν με φωνητικό τραγούδι, ενώ πιο παλιά συμμετείχε και τσαμπούνα.
Στον Έμπονα της Ρόδου, γίνεται χαρακτηριστικό πασχαλινό πανηγύρι όπου οι Εμπονιότισσες με τις βαριές πολύχρωμες δωδεκανησιακές φορεσιές τους, χορεύουν χαρακτηριστικούς παραδοσιακούς χορούς και χτυπάνε με τις μπότες τους τη γη σαν να δηλώνουν σταθερά την παρουσία τους.
Στην Κύθνο το Πάσχα γίνεται μεγάλο λαϊκό γλέντι και συνήθως γάμοι με παλαιά γραφικότητα. Ακολουθεί γεύμα οπού σερβίρονται τα "αληφόνια", άγρια πικροράδικα και τα περίφημα θερμιώτικα "τσιμπητά"μαζί με φρέσκια μυζήθρα.
"Τρεις νύφες θα χορέψουνε κι οι τρεις στο πανηγύρι χώρια θα πιάσει η κάθε μια και το χορό θα σύρει Αρχίνησε τραγουδιστή και το λαγούτο παίξε και χώρια τα παινέματα της κάθε νύφης πλέξε".
Στο Καστελλόριζο ο χορός των κοριτσιών που στήνεται στον αυλόγυρο του Μητροπολιτικού ναού το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, είναι από τα γραφικότερα λαμπριάτικα έθιμα. Για τις περιορισμένες κοπέλες του νησιού είναι ένα από τα κυριότερα γεγονότα της ζωής τους. Είναι η μόνη περίπτωση να δουν και να τις δουν τα παλικάρια του νησιού.
"ΑΔΕΛΦΟΠΟΙΪΑ"
Την Κυριακή του Πάσχα, μία μέρα που τόσο φανερά εκδηλώνεται η χριστιανική αγάπη, συνήθιζαν άλλοτε να συνάπτουν και την σχέση της αδελφοποιϊας, η οποία ανυψώνει τη φιλία σε δεσμό αδελφικής αγάπης. Είναι δε αξιοσημείωτο, ότι η πράξη αυτή ελάμβανε την μορφή πραγματικής ιεροτελεστίας. Όπως αναφέρουν παλαιοί Αθηναιοδίφες, στην Αθήνα (άλλοτε) στον Εσπερινό της Λαμπρής γινόντουσαν οι αδερφοποιτοί.
ΚΑΘΑΓΙΑΣΜΟΣ ΑΜΝΟΥ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ
Την Κυριακή του Πάσχα εκτός απ'τα αυγά σε μερικά μέρη καθαγιάζεται και ο Αμνός του Πάσχα και διανέμεται στους εκκλησιαζόμενους από τον παπά. Αυτοί φέρνουν τη μερίδα τους στο σπίτι τους και όλα τα μέλη της οικογένειάς τους παίρνουν από το αγιασθέν κρέας. Αυτό είναι "το καταβόλι"των Κερκυραίων.
ΤΟ ΠΑΣΧΑΛΙΝΟ ΤΡΑΠΕΖΙ
Μετά τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου και τις πρώτες πρωινές ώρες της Κυριακής του Πάσχα οι πιστοί κατά παλιά συνήθεια, μόλις επιστρέψουν από την Εκκλησία, παρακάθονται σε πρόγευμα και γεύονται κάποια πατροπαράδοτα φαγητά: μαγειρίτσα και σαλάτα με σαρδέλες ή ψητό της κατσαρόλας σε πολλά μέρη, τυρόπιτα και γαλατόπιτα στην Ήπειρο κ.α..
Σαν πρώτο όμως φαγητό τρώνε παντού κόκκινο αυγό, σύμφωνα με το τάμα που έκαναν το βράδυ της Αποκριάς: "με τ'αυγό να τα'ανοίξω!".
Είναι κοινή συνήθεια να τσουγκρίζουν τα αυγά, δηλ. να κτυπά ο ένας τ'αυγό του άλλου, μύτη με μύτη κ.λπ. Τότε παίρνουν από το εικονοστάσι το κόκκινο αυγό του περασμένου χρόνου και τοποθετούν ένα καινούργιο.
Στη Σινώπη "άμα τελείωνε η Ανάσταση, πήγαιναν σπίτι, έπαιρναν από το εικονοστάσι το κόκκινο αυγό του περασμένου χρόνου, κάθονταν στο τραπέζι, πάστρευαν το παλιό αυγό κι έτρωγε ο καθένας λίγο για χάρη τον Χριστού. Κατόπιν έπαιρναν τα καινούργια, τα αυγά του Καλού Λόγου και έλεγαν το Χριστός Ανέστη (=τσουγκρίζανε) και τα έτρωγαν. Ένα από τα καινούργια αυγά του Καλού Λόγου έβαζαν πάλι στο εικονοστάσι".
Σε μερικούς τόπους το τραπέζι δεν το σηκώνουν επί τρεις ημέρες, τα δε ψίχουλα τα ρίχνουν στ'αμπέλια, για να μεταδοθεί σ'αυτά η αφθονία.
Αλλά το κύριο φαγητό του Πασχαλινού τραπεζιού είναι το αρνί, το οποίο ψήνουν στη σούβλα ή γεμιστό με ρύζι, κουκουνάρια και σταφίδες στο φούρνο.
Σε πολλά μέρη το πασχαλινό αρνί αγιάζει ο παπάς, ο οποίος περιέρχεται από σπίτι σε σπίτι. Π.χ. "Κάθε Ροδίτης, φτωχός ή πλούσιος, το θεωρεί καλό στο σπιτικό του να σφάξει τη Λαμπρή ένα ρίφι η αρνί, που το λένε πασκάτη ή λαμπριώτη. Το παραγεμίζουν με χοντρό σιτάρι αλεσμένο στο χερόμυλο) και βάλλοντάς το σε μια λεκάνη το ψήνουν στο φούρνο. Μετά την απόλυση, στην πρώτη Ανάσταση ο παπάς του χωριού γυρίζει όλους τους φούρνους ευλογώντας όλες τις λεκάνες με την σχετική ευχή του ευχολογίου, παίρνει τον κόπο του, (ένα κομμάτι ψημένο κρέας και λίγη γέμιση)".
Ο χορός του Πάσχα, ο οποίος γίνεται μετά την απόλυση στον αυλόγυρο της Εκκλησίας ενέχει πολλή ιεροπρέπεια με τον ιερέα προεξάρχοντα του χορού και τους ενορίτες ακολουθώντας κατά ηλικία και τραγουδώντας ειδικά με την περίσταση τραγούδια.
Π.χ. Στη Σκυλόγιαννη της Εύβοιας "χορεύουν γύρω από την εκκλησία, τραγουδώντας:
Σήμερα Χριστός Ανέστη / και στους ουρανούς ευρέθη,
σήμερα τα παλληκάρια / στέκονται σαν τα βλαστάρια κ.τ.λ.
Στην Αργιθέα Αγράφων "Φυσικά το χορό θα σύρουν οι γεροντότεροι και συχνά γίνεται χωριστός αντρίκειος και χωριστός γυναικείος χορός...".
Στην Αμυγδαλιά Δωρίδας "Όταν βγαίνουν στο προαύλιο της Εκκλησίας... πιάνονται σε χορό οι άντρες μόνο και προπαντός οι πιο σεβάσμιοι. Το χορό παλιά ξεκινούσε πρώτα ο παπάς τραγουδώντας το τραγούδι "Σαράντα δυο Τουρκόπουλα..."και φέρνουν γύρω την εκκλησία τρεις φορές και μετά ξεκινούν χορεύοντας και κατεβαίνουν στην πλατεία".
Στην Αίγινα ο χορός ήταν κλειστός χωρίς χορηγό (πρωτοχορευτή), ο δε κύκλος του γινόταν τόσο μεγάλος, ώστε ο ναός, ο οποίος δεν είναι και πολύ μεγάλος, βρισκόταν στο κέντρο του κύκλου... Όταν δε επρόκειτο ν'αρχίσουν τον χορό, ο εκεί παραβρισκόμενος παπάς έβγαινε από την θύρα του ναού κι έψαλλε το "Χριστός Ανέστη". Μετά κάποιος τραγουδιστής άρχιζε να τραγουδάει ένα απ'τα τραγούδι της γιορτής, οι δε χορευτές χόρευαν σύμφωνα με το τραγούδι.
Στην Κέρκυρα, στο χωριό Επίσκεψη, απαντάται ο χορός των Παπάδων. Το χορό τους συνοδεύουν με φωνητικό τραγούδι, ενώ πιο παλιά συμμετείχε και τσαμπούνα.
Στον Έμπονα της Ρόδου, γίνεται χαρακτηριστικό πασχαλινό πανηγύρι όπου οι Εμπονιότισσες με τις βαριές πολύχρωμες δωδεκανησιακές φορεσιές τους, χορεύουν χαρακτηριστικούς παραδοσιακούς χορούς και χτυπάνε με τις μπότες τους τη γη σαν να δηλώνουν σταθερά την παρουσία τους.
Στην Κύθνο το Πάσχα γίνεται μεγάλο λαϊκό γλέντι και συνήθως γάμοι με παλαιά γραφικότητα. Ακολουθεί γεύμα οπού σερβίρονται τα "αληφόνια", άγρια πικροράδικα και τα περίφημα θερμιώτικα "τσιμπητά"μαζί με φρέσκια μυζήθρα.
"Τρεις νύφες θα χορέψουνε κι οι τρεις στο πανηγύρι χώρια θα πιάσει η κάθε μια και το χορό θα σύρει Αρχίνησε τραγουδιστή και το λαγούτο παίξε και χώρια τα παινέματα της κάθε νύφης πλέξε".
Στο Καστελλόριζο ο χορός των κοριτσιών που στήνεται στον αυλόγυρο του Μητροπολιτικού ναού το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, είναι από τα γραφικότερα λαμπριάτικα έθιμα. Για τις περιορισμένες κοπέλες του νησιού είναι ένα από τα κυριότερα γεγονότα της ζωής τους. Είναι η μόνη περίπτωση να δουν και να τις δουν τα παλικάρια του νησιού.
"ΑΔΕΛΦΟΠΟΙΪΑ"
Την Κυριακή του Πάσχα, μία μέρα που τόσο φανερά εκδηλώνεται η χριστιανική αγάπη, συνήθιζαν άλλοτε να συνάπτουν και την σχέση της αδελφοποιϊας, η οποία ανυψώνει τη φιλία σε δεσμό αδελφικής αγάπης. Είναι δε αξιοσημείωτο, ότι η πράξη αυτή ελάμβανε την μορφή πραγματικής ιεροτελεστίας. Όπως αναφέρουν παλαιοί Αθηναιοδίφες, στην Αθήνα (άλλοτε) στον Εσπερινό της Λαμπρής γινόντουσαν οι αδερφοποιτοί.
Έπρεπε να έχουν κι ένα κορίτσι μαζί τους. Ο παπάς, αφού τους διάβαζε, τους όρκιζε στο Ευαγγέλιο, τους περίζωναν μ'ένα μακρύ κόκκινο ζωνάρι και τους τράβαγαν προς το ιερό. Ύστερα, φιλούσαν ο ένας τον άλλον, φιλούσαν και τον παπά στο χέρι και γίνονταν αδερφοποιτοί".
Το κορίτσι απ'τη στιγμήν αυτή το είχαν σαν αδελφή (σταυραδερφή). Αλλού οι αδερφοποιτοί σταύρωναν τα αίματά τους, δηλ. άνοιγαν τις φλέβες τους και αναμείγνυαν το αίμα τους.
ΟΙ ΚΟΥΝΙΕΣ
Οι κούνιες, τις οποίες κρεμούν από τα δένδρα, αποτελούν αρχαίο έθιμο που γίνεται κάθε Κυριακή του Πάσχα και θυμίζουν την "αιώρα"των Αθηναίων παρθένων κατά τα Ανθεστήρια, μια από τις λαϊκότερες γιορτές, η οποία γιορταζόταν στις αρχές της άνοιξης.
Με τις κούνιες συντραγουδιούνται
Στον Αίνο "το Πάσχα, οι χωρικοί κουνιούνται στην κούνια, για να κάνουν πολύ σουσάμι".
Στη Βιζύη "η κούνια πρέπει να γίνει στο χλωρό, στο δένδρο που θα βλαστήσει κι όχι στο ξερό". Δεν πρόκειται λοιπόν για απλό παιχνίδι ή ψυχαγωγία των χωρικών, αλλά για συνήθεια όχι σπάνια στις αγροτικές γιορτές, η οποία αρχικά είχε πιθανώς μαγικό χαρακτήρα, που αποσκοπούσε στην επίτευξη. Κουνιούνται, ενώ τραγουδούν τραγούδια της κούνιας. Π.χ.: Κουνήσετε τις έμορφες, κουνήσετε τις άσπρες, κουνήσετε τις λεμονιές, πού 'ναι ανθούς γεμάτες".
Στη Σάμο το Πάσχα καίνε τον "τσιφούτη" (Ιούδα) και ακολουθεί λαϊκό τοπικό γλέντι. Οι νέοι φτιάχνουν κούνιες στα δέντρα και κουνούν τις κοπέλες, συνοδεία παλαιών τοπικών τραγουδιών.
Λιβαδειά
Η Κυριακή του Πάσχα είναι μια μέρα όπου το ψητό αρνί αλλά και τα πολλά εδέσματα έχουν την τιμητική τους. Στη Λιβαδειά, η οποία φημίζεται για τις «λιχουδιές» της, διατηρεί εδώ και χρόνια ένα πολύ ωραίο έθιμο. Αυτό των «Λάκκων του κεφιού». Το Μεγάλο Σάββατο οι κάτοικοι της πόλης ανοίγουν «λάκκους» τους οποίους γεμίζουν με κλαδιά. Την επόμενη μέρα το μεγαλύτερο, σε ηλικία, μέλος της οικογένειας, βάζει φωτιά με τη λαμπάδα της Ανάστασης. Ενώ τα κλαδιά φλέγονται και η θράκα ετοιμάζεται, μπαίνουν τα αρνιά και το γλέντι ξεκινάει. Όλη η υπόλοιπη μέρα συνεχίζεται με πολύ κρασί και ατελείωτα δημοτικά τραγούδια.
Κύθνος
Στο νησί των Κυκλάδων έχει καθιερωθεί ένα ξεχωριστό έθιμο. Την Κυριακή του Πάσχα, στην πλατεία της Χώρας του νησιού, αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές κάνουν …κούνια. Το έθιμο είναι γνωστό ως «Οι κούνιες της Λαμπρής» και σύμφωνα με αυτό, όποιος αποφασίσει να κουνήσει κάποιον, αναλαμβάνει δέσμευση ενώπιον Θεού και ανθρώπου να τον παντρευτεί! Αντίστοιχο έθιμο έχουν και στη Λέσβο.
Κάρπαθος
Το πατροπαράδοτο έθιμο «βυζάντι» έχουν στην Κάρπαθο. Αντί για σουβλιστό αρνί, την Κυριακή του Πάσχα έχουν γεμιστό αρνί με ρύζι, πλιγούρι και εντόσθια. Η προετοιμασία του γίνεται το Μ. Σάββατο και στη συνέχεια τοποθετείται σε παραδοσιακό φούρνο του νησιού. Αυτός σφραγίζεται με …λάσπη και πηλό(!) και ανοίγεται την Κυριακή του Πάσχα.
Κέρκυρα
Το Πάσχα στην Κέρκυρα είναι, ούτως ή άλλως, μία μοναδική εμπειρία, αλλά ένα έθιμο που έχει καθιερωθεί το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου το κάνει ακόμα πιο ξεχωριστό. Όταν τελειώνει η ακολουθία στη Μητρόπολη, χτυπούνε οι καμπάνες των εκκλησιών και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν χιλιάδες πήλινα δοχεία, -οι γνωστές μπότιδες στους δρόμους- προκαλώντας έναν... ευχάριστο θόρυβο.
Καλαμάτα
Στην πελοποννησιακή πόλη αναβιώνει ένα έθιμο, που προέρχεται από τους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821! Πρόκειται για το διαγωνισμό των «μπουλουκιών». Οι διαγωνιζόμενοι, με παραδοσιακές ενδυμασίες και οπλισμένοι με σαΐτες, δηλαδή με χαρτονένιους σωλήνες γεμάτους μπαρούτι, επιδίδονται σε σαϊτοπόλεμο. Πολλές φορές, βέβαια, δε λείπουν και τα ατυχήματα…
Κέα
Την Κυριακή του Πάσχα, το απόγευμα, στην περιοχή του Οτζιά, πραγματοποιείται το κάψιμο ομοιώματος του Ιούδα, παραγεμισμένου με άχυρα. Νωρίτερα, το ομοίωμα περιφέρεται από τους κατοίκους του νησιού πάνω σε …αγροτικό αυτοκίνητο. Μονεμβασία, Σύμη και Αστυπάλαια έχουν το ίδιο έθιμο.
ΟΙ ΚΟΥΝΙΕΣ
Οι κούνιες, τις οποίες κρεμούν από τα δένδρα, αποτελούν αρχαίο έθιμο που γίνεται κάθε Κυριακή του Πάσχα και θυμίζουν την "αιώρα"των Αθηναίων παρθένων κατά τα Ανθεστήρια, μια από τις λαϊκότερες γιορτές, η οποία γιορταζόταν στις αρχές της άνοιξης.
Με τις κούνιες συντραγουδιούνται
Στον Αίνο "το Πάσχα, οι χωρικοί κουνιούνται στην κούνια, για να κάνουν πολύ σουσάμι".
Στη Βιζύη "η κούνια πρέπει να γίνει στο χλωρό, στο δένδρο που θα βλαστήσει κι όχι στο ξερό". Δεν πρόκειται λοιπόν για απλό παιχνίδι ή ψυχαγωγία των χωρικών, αλλά για συνήθεια όχι σπάνια στις αγροτικές γιορτές, η οποία αρχικά είχε πιθανώς μαγικό χαρακτήρα, που αποσκοπούσε στην επίτευξη. Κουνιούνται, ενώ τραγουδούν τραγούδια της κούνιας. Π.χ.: Κουνήσετε τις έμορφες, κουνήσετε τις άσπρες, κουνήσετε τις λεμονιές, πού 'ναι ανθούς γεμάτες".
Στη Σάμο το Πάσχα καίνε τον "τσιφούτη" (Ιούδα) και ακολουθεί λαϊκό τοπικό γλέντι. Οι νέοι φτιάχνουν κούνιες στα δέντρα και κουνούν τις κοπέλες, συνοδεία παλαιών τοπικών τραγουδιών.
Λιβαδειά
Η Κυριακή του Πάσχα είναι μια μέρα όπου το ψητό αρνί αλλά και τα πολλά εδέσματα έχουν την τιμητική τους. Στη Λιβαδειά, η οποία φημίζεται για τις «λιχουδιές» της, διατηρεί εδώ και χρόνια ένα πολύ ωραίο έθιμο. Αυτό των «Λάκκων του κεφιού». Το Μεγάλο Σάββατο οι κάτοικοι της πόλης ανοίγουν «λάκκους» τους οποίους γεμίζουν με κλαδιά. Την επόμενη μέρα το μεγαλύτερο, σε ηλικία, μέλος της οικογένειας, βάζει φωτιά με τη λαμπάδα της Ανάστασης. Ενώ τα κλαδιά φλέγονται και η θράκα ετοιμάζεται, μπαίνουν τα αρνιά και το γλέντι ξεκινάει. Όλη η υπόλοιπη μέρα συνεχίζεται με πολύ κρασί και ατελείωτα δημοτικά τραγούδια.
Κύθνος
Στο νησί των Κυκλάδων έχει καθιερωθεί ένα ξεχωριστό έθιμο. Την Κυριακή του Πάσχα, στην πλατεία της Χώρας του νησιού, αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές κάνουν …κούνια. Το έθιμο είναι γνωστό ως «Οι κούνιες της Λαμπρής» και σύμφωνα με αυτό, όποιος αποφασίσει να κουνήσει κάποιον, αναλαμβάνει δέσμευση ενώπιον Θεού και ανθρώπου να τον παντρευτεί! Αντίστοιχο έθιμο έχουν και στη Λέσβο.
Κάρπαθος
Το πατροπαράδοτο έθιμο «βυζάντι» έχουν στην Κάρπαθο. Αντί για σουβλιστό αρνί, την Κυριακή του Πάσχα έχουν γεμιστό αρνί με ρύζι, πλιγούρι και εντόσθια. Η προετοιμασία του γίνεται το Μ. Σάββατο και στη συνέχεια τοποθετείται σε παραδοσιακό φούρνο του νησιού. Αυτός σφραγίζεται με …λάσπη και πηλό(!) και ανοίγεται την Κυριακή του Πάσχα.
Κέρκυρα
Το Πάσχα στην Κέρκυρα είναι, ούτως ή άλλως, μία μοναδική εμπειρία, αλλά ένα έθιμο που έχει καθιερωθεί το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου το κάνει ακόμα πιο ξεχωριστό. Όταν τελειώνει η ακολουθία στη Μητρόπολη, χτυπούνε οι καμπάνες των εκκλησιών και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν χιλιάδες πήλινα δοχεία, -οι γνωστές μπότιδες στους δρόμους- προκαλώντας έναν... ευχάριστο θόρυβο.
Καλαμάτα
Στην πελοποννησιακή πόλη αναβιώνει ένα έθιμο, που προέρχεται από τους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821! Πρόκειται για το διαγωνισμό των «μπουλουκιών». Οι διαγωνιζόμενοι, με παραδοσιακές ενδυμασίες και οπλισμένοι με σαΐτες, δηλαδή με χαρτονένιους σωλήνες γεμάτους μπαρούτι, επιδίδονται σε σαϊτοπόλεμο. Πολλές φορές, βέβαια, δε λείπουν και τα ατυχήματα…
Κέα
Την Κυριακή του Πάσχα, το απόγευμα, στην περιοχή του Οτζιά, πραγματοποιείται το κάψιμο ομοιώματος του Ιούδα, παραγεμισμένου με άχυρα. Νωρίτερα, το ομοίωμα περιφέρεται από τους κατοίκους του νησιού πάνω σε …αγροτικό αυτοκίνητο. Μονεμβασία, Σύμη και Αστυπάλαια έχουν το ίδιο έθιμο.
Μακεδονία
Παλαιότερα στη Μακεδονία η νοικοκυρά έβαζε το πρώτο αυγό στο εικονοστάσι, από όπου το έβγαζε με την πυροστιά μόνο όταν έβρεχε ή άστραφτε, για να "ξορκίσει"το χαλάζι και τις πλημμύρες. Σε κάποια χωριά της Μακεδονίας, όπως οι Ελευθερές, μέχρι πριν από λίγα χρόνια σημάδευαν το κεφάλι και την πλάτη των μικρών αρνιών με τη μπογιά που είχε χρησιμοποιηθεί για το βάψιμο τον αυγών.
Όσο το κόκκινο πανί ήταν κρεμασμένο στο μπαλκόνι ή το παράθυρο, οι γυναίκες δεν έπλεναν ούτε και άπλωναν ρούχα, γιατί το θεωρούσαν κακό σημάδι, ενώ τα πρώτα αυγά που έβαφαν τα έστελναν μαζί με τσουρέκια στα πεθερικά τους.
Στη Θάσο στην Κοινότητα Λιμεναρίων διατηρείται το πανάρχαιο έθιμο "Για βρέξ Απρίλη μ", που γιορτάζεται την Τρίτη του Πάσχα. Συγκροτήματα απ όλη την Ελλάδα χορεύουν δημοτικούς χορούς.
Στην Ιερισσό της Χαλκιδικής έχουν το έθιμο "Του μαύρου νιου τ'αλώνι", που γιορτάζεται την Τρίτη του Πάσχα. Μετά την επιμνημόσυνη δέηση και την εκφώνηση του πανηγυρικού, οι γεροντότεροι αρχίζουν τον χορό. Σιγά-σιγά πιάνονται όλοι οι κάτοικοι και συχνά ο χορός έχει μήκος τετρακόσια μέτρα. Τραγουδούν και χορεύουν όλα τα Πασχαλινά τραγούδια και τελειώνουν με τον "Καγκέλευτο"χορό, που είναι η αναπαράσταση της σφαγής 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους, κατά την επανάσταση του 1821.
Ο χορός περνά κάτω από δάφνινη αψίδα όπου υπάρχουν δύο παλικάρια με υψωμένα σπαθιά και στη μέση του τραγουδιού διπλώνεται στα δύο με τους χορευτές να περνούν ο ένας απέναντι από τον άλλο για τον τελευταίο χαιρετισμό. Κατά την διάρκεια της γιορτής μοιράζεται, καφές που βράζει σε μεγάλο καζάνι "ζωγραφίτικος", τσουρέκια και αυγά.
Οι Αυγομαχίες στην Καστανούσσα και στις Κρηνίδες Καβάλας
Το έθιμο των αυγομαχιών αναβιώνει σε αρκετές περιοχές της χώρας και ειδικά της Βόρειας Ελλάδας, όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες ποντιακής καταγωγής.
Στην Κεντρική Μακεδονία, και στην Καστανούσα του δήμου Σιντικής, στις Σέρρες, οι "αυγομαχίες"γίνονται τη δεύτερη μέρα του Πάσχα. Το έθιμο συμβολίζει την Ανάσταση του Κυρίου και τη σύγκρουση του καλού με το κακό.
Η προετοιμασία ξεκινάει από το Δεκέμβριο, όπου οι συμμετέχοντες στο διαγωνισμό ξεκινούν να συλλέγουν τα αυγά, αφού έχουν ταΐσει τις κότες τους με σιτάρι, άμμο και μαρμαρόσκονη για να κάνουν αυγά με γερό τσόφλι. Βασικός κανόνας του εθίμου είναι η χρήση μόνο αυγών κότας. Ο κάθε ένας που συμμετέχει στην "αυγομαχία"έχει στη διάθεσή του 30 αυγά και νικητής αναδεικνύεται αυτός που έχει τα λιγότερα σπασμένα αυγά.
Στη Δημοτική Κοινότητα Κρηνίδων του Δήμου Καβάλας και εκεί τη δεύτερη μέρα του Πάσχα αναβιώνουν οι "αυγομαχίες". Μικροί και μεγάλοι κάτοικοι της περιοχής, με ιδιαίτερη φροντίδα παρουσιάζουν τα αυγά τους και ξεκινούν μια ιδιόμορφη μάχη τσουγκρίσματος. Η προετοιμασία αυτής της γιορτής ξεκινάει εβδομάδες πριν, με τη συγκέντρωση των καλύτερων αυγών από κότες και φραγκόκοτες.
Επίσης το έθιμο με τις αυγομαχίες αναβιώνει και στο Θρυλόριο του Ν. Ροδόπης, στο Μαυρόβατο και στο Μυλοπόταμο Δράμας, στα Λευκάδια Βεροίας και στη Κρύα Βρύση Γιαννιτσών.
Στη Δυτική Μακεδονία, ανάσταση στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου κάνουν οι κάτοικοι της Κοζάνης. Συγκεντρώνονται γύρω από το μνήμα του νεκρού τους και με αναμμένη τη λαμπάδα περιμένουν το "Χριστός Ανέστη", ενώ δεν ξεχνούν ν'αφήσουν ένα κόκκινο αυγό στο μνήμα για να "χορτάσει"το χαμένο μέλος της οικογένειας.
Οι κούνιες στα Γιαννιτσά
Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα στα Γιαννιτσά του νομού Πέλλας θα αναβιώσει το έθιμο "Κουνιές". Το έθιμο αυτό γινόταν γιατί η "αιώρηση", δηλαδή το κούνημα, θεωρούνταν ότι γινόταν "σε καλό", υπέρ υγείας και πλούσιας σοδειάς.
Στην περιοχή της Δράμας, το δικό της χαρακτήρα έχει η Δευτέρα του Θωμά στους Σιταγρούς, όπου οι εκεί εγκατεστημένοι Πόντιοι συνεχίζουν πανάρχαια έθιμα των κοιτίδων τους, όπως επισκέψεις στα μνήματα, με διανομή κόκκινων αυγών και γλυκισμάτων και με τραγούδια, έθιμα με καθαρά αρχαϊκή μορφή και με συνακόλουθες μεταφυσικές δοξασίες και αντιλήψεις.
Κεντρική Ελλάδα
Στην Αράχωβα, ανήμερα του Πάσχα ξεκινάει η περιφορά της Εικόνας του Αγίου Γεωργίου την οποία συνοδεύουν περί τα 500 άτομα ντυμένα με παραδοσιακές φορεσιές. Την επομένη πραγματοποιείται αγώνας δρόμου των γερόντων (ανηφορικός δρόμος), οι οποίοι ξεκινούν από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και φτάνουν στο λόφο. Ακολουθούν χορευτικά συγκροτήματα και το απόγευμα χορεύουν γυναικείοι χορευτικοί σύλλογοι. Οι εκδηλώσεις συνεχίζονται με κλέφτικα αγωνίσματα, όπως το σήκωμα της πέτρας.
Στην Αμφίκλεια και συγκεκριμένα το Δαδί δημιουργούνται "λάκκοι", όπου ψήνονται πολλά αρνιά μαζί, ενώ προσφέρονται αυγά, κρασί, και γλυκά.
Στη Λιβαδειά, το πιο χαρακτηριστικό έθιμο της πόλης, είναι το γνωστό "Πάσχα της Λιβαδειάς", με τους νέους της πόλης να συμμετέχουν στο έθιμο του "λάκκου". Μετά την Ανάσταση και πριν ξημερώσει οι κάτοικοι ετοιμάζουν την φωτιά. Ένας, κάνοντας το σταυρό του, βάζει φωτιά στο σωρό με τη λαμπάδα της Αναστάσεως.
Με ραντίσματα νερού και συχνό χτύπημα με ένα μακρύ ξύλο, η θράκα είναι έτοιμη για να ψηθούν τα αρνιά. Το γλέντι διαρκεί μέχρι το απόγευμα και συμπληρώνεται με τη συμμετοχή παραδοσιακών χορευτικών συγκροτημάτων και την καύση πυροτεχνημάτων.
Στο Αιτωλικό την Κυριακή του Πάσχα κάθε γειτονιά, είναι μία μεγάλη υπαίθρια ψησταριά, όπου ο χορός και το τραγούδι έχουν τον πρώτο λόγο, ενώ προσφέρονται κρασί και παραδοσιακοί μεζέδες δωρεάν.
Κυκλάδες
Στην Κύθνο, το πιο επιβλητικό έθιμο του νησιού είναι αυτό της "Κούνιας". Την Κυριακή του Πάσχα, στην πλατεία του νησιού, στήνεται μία κούνια, στην οποία κουνιούνται αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές. Αυτός ή αυτή που θα κουνήσει κάποιον, δεσμεύεται ενώπιον Θεού και ανθρώπων για γάμο.
Η Σύρος βιώνει με ιδιαίτερο τρόπο το Πάσχα. Οι δύο θρησκευτικές της κοινότητες, η Ορθόδοξη και η Καθολική, γιορτάζουν συγχρόνως τις μέρες του Πάσχα.
Στη Νάξο στο πασχαλινό τραπέζι ξεχωρίζει το παραδοσιακό "μπατούδο", κατσικάκι γεμιστό με εντόσθια, λαχανικά, ρύζι, αυγά και τυρί ψημένο στο φούρνο.
Ιόνια νησιά
Ιδιαίτερα τα έθιμα στα Ιόνια νησιά, όπου την Κυριακή του Πάσχα κάθε εκκλησία βγάζει την Ανάσταση με φιλαρμονικές, σχολεία, προσκόπους και χορωδίες.
Στην Πάτμο την Κυριακή του Πάσχα στο Μοναστήρι της Πάτμου γίνεται η 2η Ανάσταση κατά την οποία το Αναστάσιμο Ευαγγέλιο διαβάζεται σε επτά γλώσσες και από τον ηγούμενο μοιράζονται κόκκινα αυγά στους πιστούς.
Την Κυριακή του Πάσχα πραγματοποιείται ο χαλκουνοπόλεμος στο Αγρίνιο με τα αυτοσχέδια πυροτεχνήματα. Επί τουρκοκρατίας, οι κάτοικοι δοκίμαζαν την ποιότητα του μπαρουτιού, το οποίο χρησιμοποιούσαν στη συνέχεια κατά των Τούρκων. Οι λεγόμενοι χαλκουνάδες συγκεντρώνονταν στην κεντρική πλατεία της πόλης και συμμετείχαν στον χαλκουνοπόλεμο.
Χίος
Το πιο ιδιαίτερο έθιμο δεν είναι της Κυριακής, αλλά της Δευτέρας του Πάσχα. Οι Χιώτες πάνε… εκδρομή. Την οποία ονομάζουν "μαγείρεμα". Το φαγητό της ημέρας είναι τα "γιαπράκια"από τα νέα αμπελόφυλλα και ρυζόγαλο από τις νεογέννητες κατσίκες. Τα παιδιά ξεχύνονται στον κάμπο και παίζουν παραδοσιακά παιχνίδια: "το σχοινάκια", "τρεις και το λουρί της μάνας", "παπούτσι, παλιοπάπουτσο", οι "προσβολές", τα "σκλαβάκια"και άλλα.
Στη Σάμο το Πάσχα καίνε τον "τσιφούτη" (Ιούδα) και ακολουθεί λαϊκό τοπικό γλέντι. Οι νέοι φτιάχνουν κούνιες στα δέντρα και κουνούν τις κοπέλες, συνοδεία παλαιών τοπικών τραγουδιών.